Эрмалойчоь

40°23′ къ. ш. 44°57′ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Эрмалойчоь (маьӀнаш).
Эрмалойчоь
Հայաստանի Հանրապետություն
Байракх ХӀост
Байракх ХӀост
Эрмалойчоьнан Пачхьалкхан Шатлакхан Илли
Файл:Mer Hayrenik Anthem of Armenia.ogg
Armenia (orthographic projection).svg
Кхоьллина IV - II вв. до н. э.IV - II вв. до н. э.
Маьрша йаьлла терахьаш ЗДФР)
1991 шаран 21 сентябрехь[1] (СССРх)
Официалан мотт эрмалойн
Коьрта гӀала Ереван
Йаккхий гӀаланаш Ереван, Гюмри, Ванадзор
Урхаллин тайпа Республика[2]
Премьер-министр Армен Саркисян
Никол Пашинян
Латта
 • Шадерг 29 743 км² (138-гӀа дуьненахь)
 • % хина тӀехле 4,71
Бахархой
 • Мах хадор 3 009 800[3] стаг
НЭТ)
 • Шадерг (2012) 24,99 млрд.долл. (122-гӀа)
 • ХӀораннан а сина 8416,82 ВБ) долл.
ДЧС (номинал)
 • Берриг (2012) 9,951 млрд.долл.
 • ХӀораннан а сина 3351,63[6] долл.
АДКИ (2013) 0,72987-гӀа меттиг)
Ахча AMD,код 51)
Интернет-доменаш .am, .հայ
Код ISO AM
Код МОК ARM
Телефонан код +374
Сахьтан аса UTC+4[8]
Автомобилийн некъаш аьтту агӀора[9]
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

Эрмалойчоь (эрм. Հայաստան [hɑjɑsˈtɑn]), йуьззина официалан кеп — Эрмалойн Респу́блика[2] (эрм. Հայաստանի Հանրապետություն [hɑjɑstɑˈni hɑnɾɑpɛtuˈtʰjun]) — Чоьхьара Кавказан пачхьалкх.

Лаьтта ХIорд тIе араволийла йац. къобалйанза йолу Кярки, Бархударлы, Софулу, Лакхара Аскипара), ткъа Азербайджан доладеш йу Эрмалойчоьнан цхьаьна декъана (эксклав Арцвашен).

Эрмалойчоьнан бахархой, 2016 шеран 1 январехь мах хадорца хилира 2 млн. 998,6 эз. стагдуьненахь бIе ткъе ялхийтталгIа меттигехь йу а, мехкан майданца бIе ткъе берхIийтталгIа йу.

Коьрта шахьар — Ереван. Пачхьалкхан мотт — эрмалойн.

Парламентан кепара урхаллин унитаран пачхьалкхСаркисян Армен. Йекъало 10 областан а, Ереван гIалин а.

95 % гергга бахархой Эрмалойн асхьабийн килсехь бу, иза Ширамалхбален килсех цхьаъ йу.[13].

Аграрно-индустриалан мохк бу динамикца кхуьу экономикица. 2012 шеран курс — 479 драм 1 АЦШн долларах).

Хьалхара Республика Эрмалойчоь. советан Iедал а хIоттийна, кхоьллира союзан республика хилира. Европин Совет йукъа[16].

Этимологи

Коьрта йаззам: Эрмалойчоьнан цIе
Дарий I-чун Бехистунан йоза. Вайн эрал VI бIешо хьалха

Топоним «Эрмалойчоь» хьалайоьду Мелитенан областан хурритийн цIере Armi-. И цIе арамейн маттара ˊarmǝn-āiē кхаьчна ширагIажарийн матте, иза вайн эрал 522 шо хьалха «Arminiyaiy» кепехь ялхазза йаздина Бехистунан йозанахь Шира грекийн цIе —желт.-шира. Ἀρμενία[18]. Ἀρμένιοι яржале лелош хилла шира грекийн эрмалойн цIе, хилла Μελιττήνιοι[19].

Мовсес Хоренацин хетарехь, «Эрмалойчоь» цIе а, цунах тера шира грекийн а, шира гIажарийн а топонимаш схьаевлла Урартун паччахьан Араман[20] цIарах.


Эрмалойн маттахь мехкан цIе «Айк» (Йуккъера бIешерашкахь эрмалойн топоним кхуллучу суффиксан «-к» меттиг дIалаьцна иранан «-стан суффиксо»Айках, цуо, легендица, вайн эрал 2492 шо хьалхаБэлан эскар, ткъа тIаьхьа кхоллайелла хьалхара Эрмалойн паччахь. И шо ду дуьххьарлераниг ламасталлин эрмалойн рузманехь. Кхечу версица и цIе тосу ширачу пачхьалкхах Хайасахурартун цIарах Мелитенах — Ḫāti[19][24].

Пачхьалкхан сийлаллаш

Коьрта йаззам: Эрмалойчоьнан сийлаллаш

Байракх

Коьрта йаззам: Эрмалойчоьнан байракх

Эрмалойчоьнан кIади ду кхаа цхьатеррачу анасизан асанех лаьтташ: лакхара — цIен, йуккъера — сийна, лахара — цӀехо-можа басахь. Шоралла йохаллелла шозза йоца йу. Эрмалойчоьнан байракх тIеэцна Эрмалойн Республикин Лакхарчу Совето 1990 шеран 24 августехь. 2006 шеран 15 июнехь Эрмалойн Республикин Къоман Гуламо тIеэцна «Эрмалойн Республикин пачхьалкхан байракхах» керла закон.

Эрмалойчоьнан правительствос маьIна доккху байракхан бесашна иштта:

« ЦIиечу басо гойту Эрмалойн акъари, эрмалойн къоман дисархьама гуттаренна а болу къийсамаш, керсталлин дин, паргIато, Эрмалойчоьнан маршо. Сийна басо гойту эрмалойн къам матрша стигал кIелахь даха гIертар. ЦIиен-можа басо гойту эрмалойн къоман хьуьнар а, къинхьегам а[25]. »

ХIост

Коьрта йаззам: Эрмалойчоьнан хIост

Эрмалойчоьнан хIост тIеэцна 1992 шеран 19 апрелехь[26], нисйина 2006 шеран 15 июнан законаца[27].

ХIост тIехь хIара суьрташ ду: турс — йуккъехь — эрмалойн къоман сийлалла Нохьа пайхIамаран кема Аршакидийн, Рубенидийн, Арташесидийн, Багратидийн.

Турсан лахахь лаьтта кхин а пхиъ элемент: хадийна зIе, тур, кIен кенаш, га, аса.

  • Эрмалойчоьнан байракх

    Эрмалойчоьнан байракх

  • Эрмалойчоьнан х\ост

    Эрмалойчоьнан х\ост

  • Эрмалойчоьнан шатлакхан илли

Шатлакхан илли

Коьрта йаззам: Эрмалойчоьнан шатлакхан илли

Эрмалойчоьнан шатлакхан илли — композици «Тхан Даймохк» (Хьалхара Республика Эрмалойчоьн шатлакхан илли. Байтийн автор — Налбандян Микаэл (1829—1866), музыкин автор — Каначян Барсег[hy] (1885—1967). Шатлакхан илли локхуш дукхаха йолчу официалан белхашкахь лелабо хьалхара а, беалгIа строфаш.

Истори

Коьрта йаззам: Эрмалойчоьнан истори
Хьажа иштта: Эрмалойчоьнан историн хронологи
Tigran Mets.jpg
Garni Temple 02.JPG
Zvartnots temple1.JPG

Исторел хьалхара мур

Эрмалойчоьнан къилбаседехь, Лорийн акъари тIехь, тIапломан Джавахетан дукъан кIажошкахь карийна 20 сов тайп-тайпана хенахь лаьттина йолу ашелан иэсаш. Царна йукъахь алсама йу тIехула лаьттарш (Благодарни, Даштадем, Норамут, кхин а), царна тIехь карийна эзар сов ашелан гIирсаш меттигерчу гиалодацитан, оцу йукъахь йу 360 куьйган дигарш. Карийна иштта кхоъ стратификаци йина иэс (Мурадово, Карахач, Куртан). Къилбаседа Эрмалойчохь иэсийн ширачу адамийн шира миграцин лар йу Африкин арахьа. Шираашелан Карахачан гIирсаш хенаца гергара ду шира шираашелан Малхбален Африкин индустрийн (1,5-1,8 млн шо сов хьалха)[31].

Шира адам даьхна лараш карийна Разданан Iинехь, Лусакертехь карийна хьехан гIишлош. Уггаре ширачу тIулган белхан гIирсийн хан 800 эзар шо йу. Кхин а карийна неолитан муьран ширачу адамаш лаьттина меттигаш. Лаьмнашкахь карийна шортта тархаш тIиера талларах долу суьрташ. Дуьххьарлера латталело а, даьнийлело а меттигаш хирйолчу Эрмалойчохь йехкина Араратан тогIин чохь а, хIинцалерачу Ширакан областехь[32].

Таханлера Шенгавитан кIоштахь, карийра вайн эрал V—III эзар шо хьалхара боьрзанан бIешеран нах хевшина меттиг[33][34].

Археологаш динчу ахкарша гойту, Эрмалойн акъарин бахархоша кIоргарчу шираллехь дуьйна карадерзийна дуккха пхьолаш. Иштта, хууш ду, царна вайн эрал V—IV эзар шо хьалха хууш дара цIеста лало, ткъа вайн эрал II шо хьалха — эчиг[35] а.

Эрмалойчохь 2008 шарахь сентябрехь Арени хьехаш чохь ахкарш деш карийна уггаре шира мача, цуьнан хан йу 5500 шо сов. Кароран терахь энеолитан мур (вайн эрал 3600—3500 шераш хьалха) бу. Уьш кIеда ира боьхигаш йолу чарохи мачаш йу. Карийна мачаш хилира Европера а, Азера а уггаре шира археологин карор. Говзанчашна хетарехь, и мачаш къасталуш йац эрмалойн эвланашкахь лелийначех.

Антикалла

Хьажа иштта: Сийлахь Эрмалойчоь
Yervanduni Armenia, IV-II BC.gif
Herodotus, Armenia.jpg

Вайн эрал XII бIешо хьалха эрмалойн къам кхолладаларан процесс, иза чекхйелира вайн эрал VI бIешо хьалхапротоэрмалойн мотт лело тайпанаш а. Урарташ эрмалойн къомах тIаьххьара дIаэр чекхделира вайн эрал IV—II бIешо хьалха[37].

Эрмалойн халкъ физикин а, оьздангаллин а когаметта ду берриг акъарин бахархойн, уггаре хьалха хурритийн, урартийн, лувийхойн[38]. Иштта эрмалойн къоман истори нисса охьайогIу тIаьхье йу хурритийн а, урартийн а, лувийхойн а[39].

Вайн эрал хьалхара VI бIешо долалуш Урарту пачхьалкх йоьжначул тIаьхьа Эрмалойн акъари цхьа хан ялалц Мидин куйгакIела лаьттира, ткъа тIаьхьа Ахеменидийн империн дакъа хилла. Ахеменидийн пачхьалкхан йукъахь Эрмалойчоь лаьттина вайн эрал хьалхарчу VI бIешеран шолгIачу декъера IV бIешо йуккъе даххалца, шина сатрапин екъна — XIII-гIа (малхбуза дакъа, Мелитенехь коьрта шахьар йолуш), XVIII-гIа (къилбаседа-малхбален дакъа)[40].

Цхьаболчу историкаш, масала И. ДьяконовсР. Хьюсена лору Эрмалойн паччахьалла Мидис махкаш бохучу хенахь дуьйна хилар хаъал билгала гIуллакх хилар[43]. Оццу хенахь къобалдина Эрмалойн паччахьаллин зирхI вайн эрал хьалхара VI бIешерал хьалхара хилар[39].

Тигран Сийлахьчун импери, 1883 шеран карта

Вайн эрал 331—220 шераш хьалха хилла эрмалойн пачхьалкх Сийлахь-Йоккха Эрмалойчоь йа коьрта гIала Армавирехь (хIинцалерачу Ереванан гергахь) йолчу Айраратан паччахьаллех, вайн эрал 316 шо хьалха маьршайаьллачуЕрвандидийн некъий.

Йоцачу ханан Селевкидаш схьайаьккхинчул тIаьхьа Эрмалойчоьно йуха а маршо йаьккхина, вайн эрал 189 шо хьалха Сийлахь-Йоккха Эрмалойчоь пачхьалкх кхоьлличаимперийн арамейн моттпонтийша, тIаккха румхоша.
Вайн эрал хьалхара 80—70 шерашкахь Тигран II Сийлахь-Воккханиг волуш Сийлахь-Йоккха Эрмалойчоьх йоккха импери хиллаБитве при Артаксате и в Битве при Тигранакерте в 65 году до н. э. Армения была захвачена и объявлена «другом и союзником римского народа». Тигран лишился всех завоеваний, кроме собственно Великой Армении и части земель, захваченных у Парфии[44].

Цул тIаьхьа Сийлахь-Йоккха Эрмалойчоьнах Парфин а, Руман а буферан пачхьалкх хилла, кхин а тIаьхьа (III—IV бIешерашкахь) — Руман а сасанидийн Иранан а. Вайн эран 1-чу шарахь румхоша хIаллакйира эрмалойн пачхьалкх, чекхйелира 200 шеран истори Арташесидийн некъийн.

Вайн эран 1—63 шерашкахь Эрмалойчохь урхалла дира румхоша а, парфянхоша а хIиттийначара. 58—63 шерашкахь хилира Эрмалойчоь къуьйсу Руман-парфянийн тIом. Рум эшча Рандейн машаран барт бираТрдат I-ра Эрмалойчоьнан паччахь хилираАршакидаш.

Сийлахь-Йоккха Эрмалойчоь антикан грекийн-руман авторшца. Арахецна 1869 шо

III бIешо доладалале Эрмалойчоьнан дуьхьала кхоъ[49] бен ду боху руман тIелатар ца хилира, амма цхьамма а царах Эрмалойн пачхьалкх йоха ца йира[49]. 225 шо кхаччалц болу мур дикка паргIата бара эрмалойн къоман[49], лору, оцу муьрехь эрмалошна беш цхьан а Iаткъам бацара идеологин агIора а[49].
252 шарахь, Иранехь сасанидийн харцам хиллачул тIаьхьа, Эрмалойчоь дIалецира Шапура IНисибиссан бартаца 298 шарахь бен.

Ладаме историн хIилам хилира Сийлахь-Йоккха Эрмалойчоьно пачхьалкхан дин дина керсталла тIеэцар Трдате III-гIа паччахь волуш IV бIешеран хьалхарчу декъехь.
Эрмалойчоь — дуьххьара мохк бу, керсталлех пачхьалкхан дин дина[51][52]. Оцу хиламо Эрмалойчоьнан а, Руман а йукъаметтигаш тойо[45].

СасангIара а, Румо а тIемашца мехкаш дахаран политика бахьнехь, 387 шарахь Эрмалойчоь йийкъира оцу шина пачхьалкхо, амма АршакгIеран малхбален декъера паччахьан Iедал, лаьттира 428 шо кхаччалцмарзпанаша[45]. СасангIеран паччахьан кертахь эрмалойн кхин гIолинаш а йара[45].
Заманан ладаме оьздангаллин хилам хуьлу 405 шо гергга долуш Месроп Маштоца эрмалойн абат йарах[48]. Абато чеккхенца луларчу мехкех син-мехаллин маршо йаьккхира[53].
Эрмалойн паччахьаллин марш одIайаьккхинчул тIаьхьа, V бIешерашна йуккъехь муххале а, СасангIар охьатаIор чIагIло дин бахьнехь, эрмалошна Аварайран тIом, цигахь толам баьккхира гIажарша, амма церан ният керсталлин дин дитийтар дара, иза цаьрга кхочуш ца дан делира[48].

Антикин заманара дуьйна Эрмалойчухула додара дуьненайукъара махлелоран некъаш, цара уьйр латтайора Руман Иранца, ХIиндин, Цийчоьнца[49].

Йуккъера бIешераш

Хьажа иштта: Анин паччахьалла, Киликин эрмалойн пачхьалкх
Анин паччахьалла

481—484 шерашкахь, ГIажарчоьнан динан Iаткъам бахьнехь рогIера гIаттамал тIаьхьа, гIоьртира Эрмалойн пачхьалкх метахIоттоНварсакан бертаца ГIажарчоьно къобал йира церан мехкан ахмаршонан статусАзат эркаца, ткъа къилбехьа Ван Iомацаиранан-византийн тIемаш хилира.

Файл:Армения на рубеже Х-ХI веков(Armenia in X-XI A.D.).gif
Албак, Адамакерт

Географи

Пачхьалкхан доза хIоттало: къилбседехьа — Гуьржийчоьца, малхбузехьа — Туркойчоьца, къилб-малхбузехьа а малхбалехьа — Нахичеван Азербайжанаца, къилбехьа — ГӀажарийчоьца.

Истори

Эрмалойчоь йу Маьрша Мехкаши Барт (орс. СНГ) йукъе йудуш.

Суьрташ

  • Хор Вираб

    Хор Вираб

  • АраратIан аре.

    АраратIан аре.

  • Ереван АраратI ламан тӀера хьаьжча

    Ереван АраратI ламан тӀера хьаьжча

  • Ереван

    Ереван

  • Хlаричlаванк, XIII бӀешо

    Хlаричlаванк, XIII бӀешо

  • Гегlард

    Гегlард

  • ТIатев

    ТIатев

  • Sanahin1.jpg

    Санахlин

  • Шираэрмлойн карстани храм Гарни

    Шираэрмлойн карстани храм Гарни

  • Лам АраратI самолетан тӀера хьаьжча

    Лам АраратI самолетан тӀера хьаьжча

  • Река Азатl

    Река Азатl

  • Каньон Лорийн областехь

    Каньон Лорийн областехь

  • ТIатева Суьнин областехь

    ТIатева Суьнин областехь

  • ДжермукI осенью

    ДжермукI осенью

  • Шакинин чухчари

    Шакинин чухчари

  • Горис ира лаьмнаш

    Горис ира лаьмнаш

  • Ӏам Севан

    Ӏам Севан

  • Ущелье Гарни

    Ущелье Гарни

Административан йекъайалар

Armenia non-numbered.PNG

Ширак
Лори
Тавуш
Котайк
Гехаркуник
Армавир
Арарат
Вайоц-Дзор
Сюник
Провинци Оригиналан
цӀе		 Майда, км² Бахархой Административан центр
АрагацIотIнан провинци Արագածոտնի 2 755 141 800 АштIаракI
АраратIан провинци Արարատի 2 003 279 200 АртIашатI
Армавиран провинци Արմավիրի 1 241 284 500 Армавир
Вайоцдзоран провинци Վայոց Ձորի 2 406 55 800 ЕгIегнадзор
ГегIаркуникан провинци Գեղարքունիքի 3 655 241 600 Гавар
КIотIайкан провинци Կոտայքի 2 100 280 900 ХIраздан
ЛорIийн провинци Լոռու 3 791 281 600 Ванадзор
Суьникан провинци Սյունիքի 4 505 152 800 КIапIан
ТIавушан провинци Տավուշի 3 120 134 400 Иджеван
ШиракIан провинци Շիրակի 2 679 281 500 Гуьмри
ГӀала Оригиналан
цӀе		 Майда, км² Бахархой
Ереван Երևան 227 1 119 000

Хьажа ишта

Билгалдахарш

  1. ↑ 23 сентября — дата провозглашения независимости страны Верховным советом Армении. Как день независимости в Армении отмечается 21 сентября — день проведения референдума, на котором было принято решение о выходе из состава СССР. См. В Армении с апреля 2006 года начнутся мероприятия по празднованию 15-летия независимости республики. Новости Армении (23 марта 2006). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 6 май. Архивйина 2011 шеран 2 февралехь
  2. ↑ 1 2 Атлас мира. Государства и территории мира. Справочные сведения. — Роскартография, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295
  3. ↑ Հայաստանի Հանրապետության Ազգային վիճակագրության ծառայություն: Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը 2014 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ — ստուգվում: 1.8.2014
  4. ↑ ВВП по расходам (текущий ППС)
  5. ↑ ВВП на душу населения по ППС (в тек. межд. долл.)
  6. ↑ 1 2 Экономические показатели Армении на сайте Всемирного Банка
  7. ↑ Human Development Report 2013 (инг.). United Nations Development Programme (2013). Архивйина 2013 шеран 13 августехь
  8. декретное время
  9. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  10. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Население 01-01-2016 тIетовжаран йоза йаздина дац
  11. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху President тIетовжаран йоза йаздина дац
  12. ↑ Избиратели в Армении проголосовали за парламентскую республику. BBC Русская служба. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 5 январь.
  13. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Перепись2011 тIетовжаран йоза йаздина дац
  14. ↑ Декларация о независимости Армении
  15. ↑ Сергей Маркедонов, Самоопределение по ленинским принципам. АПН(Агентство Политических Новостей) (21 сентября 2006). Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
  16. Wayback Machine
  17. ↑ Schmitt R. ARMENIA and IRAN i. Armina, Achaemenid province // Encyclopædia Iranica (инг.). Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
  18. Прогресс, 1964. — Т. 1. — С. 87. — 562 с.:"Арме́ния, из желт. Ἀρμενία. Уже др.-перс. Armaniya-, Armina- «Армения»; см. Бартоломэ, Air. Wb. 197; Хюбшман, IF 16, 205. См. армяни́н.
  19. ↑ Дьяконов И. М. Малая Азия и Армения около 600 г. до н.э. и северные походы вавилонских царей // Вестник древней истории. — Москва: Наука, 1981. — № 2. — С. 34—63.
  20. ↑ Мовсес Хоренаци "История Армении". Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
  21. ↑ Капанцян Г. -->Академии наук Армянской ССР Хайаса--колыбель армян: этногенез армян и их начальная история. — 1947. — С. 10.
  22. ↑ Мовсес Хоренаци "История Армении" Оглавление. Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
  23. ↑ Hrach K. Martirosyan. Etymological dictionary of the Armenian inherited lexicon. — Brill Academic Publishers, 2009. — С. 382—385. — ISBN 978-90-04-17337-8.
  24. Кеп:Книга:Redgate: Armenians
  25. ↑ Об Армении — Общие сведения. Правительство Республики Армения. ТӀекхочу дата: 23 декабря 2010. Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
  26. ↑ Закон Республики Армения о Государственном Гербе Республики Армения
  27. ↑ 1 2 Закон Республики Армения о Гербе Республики Армения
  28. ↑ Armenian Traditions about Mt. Ararat // Journal of the American Oriental Society, Vol. 5 (1855—1856). — Pp. 189—191
  29. ↑ Geoffrey W. Bromiley. The International Standard Bible Encyclopedia. Vol. 2. — Wm. B. Eerdmans Publishing, 1979. — P. 319
  30. ↑ Закон Республики Армения о Гимне Республики Армения
  31. ↑ Открытие древнейших раннепалеолитических памятников на севере армянского нагорья (Армения)
  32. ↑ История Цивилизаций Ближнего Востока 2 Г. История Армений "Великая Армения" (2009 шеран 11 июль). Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
  33. ↑ Shengavit Shengavit a Kura Araxes Culture Site in Yerevan on the Ararat hills, Republic of Armenia (инг.). — In those trenches he (Hakop Simonyan) isolated four distinct strata, the earliest from the late fifth millennium and the latest from the early to mid-third millennium BC.
  34. ↑ Земледельцы Северного Кавказа и Закавказья. Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
  35. ↑ История Армении. Архивйина 2012 шеран 2 февралехь [ ]
  36. И. М. Дьяконов. -->Предыстория армянского народа. История Армянского нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. — Издательство АН Армянской ССР, 1968. — С. 237.

  37. И. М. Дьяконов. -->Предыстория армянского народа. История Армянского нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. — Издательство АН Армянской ССР, 1968. — С. 239.
  38. И. М. Дьяконов. -->Предыстория армянского народа. История Армянского нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. — Издательство АН Армянской ССР, 1968. — С. 211.
  39. ↑ И. М. Дьяконов. -->Предыстория армянского народа. История Армянского нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. — Издательство АН Армянской ССР, 1968. — С. 241—242.
  40. ↑ История Востока: в шести томах. Т. 1. Восток в древности / Отв. ред. В. А. Якобсен. — М.: Вост. лит., 1997. — 688 с. — ISBN 5-02-017936-1. Раздел «Закавказье и сопредельные страны в период эллинизма»
  41. ↑ История Востока: в шести томах. Т. 1. Восток в древности / Отв. ред. В. А. Якобсен. — М.: Вост. лит., 1997. — 688 с. — ISBN 5-02-017936-1. Глава XXIX, раздел «Закавказье и сопредельные страны в период эллинизма»:

  42. ↑ Дьяконов И. М. «История Мидии от древнейших времён до конца IV века до н. э.» М.-Л., Изд. АН СССР, 1956:

  43. ↑ Armenia: A Historical Atlas by Robert H. Hewsen. Стр. 29:

  44. ↑ 1 2 3 Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Всемирная история, т. 2 тIетовжаран йоза йаздина дац
  45. ↑ Encyclopædia Iranica. M. L. Chaumont
  46. Энциклопедия Ираника. Статья: Commagene
  47. ↑ Encyclopaedia of Islam. — Leiden: BRILL, 1986. — Т. 1. — С. 635.

  48. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Британника тIетовжаран йоза йаздина дац
  49. ↑ И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой. — 2-е изд. — М., 1983. — Т. 3. Упадок древних обществ. — С. 201—220.
  50. Большой советской энциклопедии (3 издание)
  51. Oxford University Press, 2005. — P. 107.
  52. ↑ John Binns. An introduction to the Christian Orthodox churches. Cambridge University Press, 2002. ISBN 0-521-66738-0, 9780521667388. P. 145 «A new stage in the history of the Church began when not just localised communities but nations became Christian. The stage is associated with the conversion of Constantine and the beginnings of a Christian Empire, but the Byzantine Emperor was not the first ruler to lead his people into Christianity, thus setting up the first Christian state. That honour traditionally goes to the church of Armenia. Armenia (Hayastan, in the Armenian language) is in the Causcasus, between the Black and Caspian Seas, on the borders of the great empires of Rome and Persia»
  53. Cyril Toumanoff. Armenia and Georgia // The Cambridge Medieval History. — Cambridge, 1966. — Т. IV: The Byzantine Empire, part I, chapter XIV. — P. 593—637.

  54. ↑ Philip Wood. History and Identity in the Late Antique Near East. — Oxford University Press, 2013. — С. 30.:

  55. ↑ Markus Aurelius. -->Bleeding for Allah: Why Islam Will Conquer the Free World: what Americans Need to Know. — AuthorHouse, 2007. — С. 182—183.:

  56. ↑ Большой советской энциклопедии (3 издание)

Хьажоргаш

пачхьалкхан кхолламаш
йукъара хаамаш