Албани
Республика Албани | |||||
---|---|---|---|---|---|
алб. Republika e Shqipërisë | |||||
| |||||
Девиз: ««алб. Ti, Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqiptar" «Ахьа, Албани, ло суна сий, Албанхо цӀе ло суна ахьа»» |
|||||
Албанин Пачхьалкхан Шатлакхан Илли |
|||||
Маьрша йаьлла терахьаш | 1912 шеран 28 ноябрехь (Хункар-махках) | ||||
Официалан мотт | албанойн | ||||
Коьрта гӀала | Тирана | ||||
Йаккхий гӀаланаш | Тирана, Шкодер, Влёра, Дуррес, Эльбасан | ||||
Урхаллин тайпа | Парламентан республика[1] | ||||
Президент Министрийн кхеташонан председатель Халкъан гуламан председатель |
Байрам Бегай Эди Рама Гламоз Ручи |
||||
Латта | |||||
• Шадерг | 28 748 км² (144-гӀа дуьненахь) | ||||
• % хина тӀехле | 4,8% | ||||
Бахархой | |||||
• Мах хадор | ▲2 876 591[2] стаг | ||||
ДЧС | |||||
• Шадерг (2018) | 38,3 млрд долл. | ||||
• ХӀораннан а сина | 12 484 долл. | ||||
АДКИ (2019) | ▲ 0,79169-гӀа меттиг) | ||||
Бахархойн цӀерш | Албанхой, албанхо | ||||
Ахча | лек (ALB, код 8) | ||||
Интернет-домен | .al | ||||
Код ISO | AL | ||||
Код МОК | ALB | ||||
Телефонан код | +355 | ||||
Сахьтан аса | +2 | ||||
Автомобилийн некъаш | аьтту агӀора[4] | ||||
Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь |
Алба́ни (Бахархойн барамца дуьнанахь 136-гӀа меттигехь а, майдан барамца 139-гӀа меттигехь а йу.
Коьрта шахьар — Тирана. Пачхьалкхан мотт — албанойн.
Албани — унитаран пачхьалкх, парламентан республика. 2017 шеран 24 июлехь дуьйна Албанин президент ву Мета Илир, премьер-министран дарж 2013 шеран 15 сентябрехь дуьйна дӀалаьцна Рама Эдис. «Economist Intelligence Unit» хьаьжча, 2018 шарахь мехкан Демократин индексан классификаци йира гибридан раж[6] аьлла.
Административан-мехкан декъадаларан агӀора йекъало 12 областан.
Лаьтта Европин къилба-малхбалехьа Отранто хидоькъено Албани къастайо цхьаццамма къобал йина Республика Косовоца[7] а, къилбаседа-малхбузехьа — Ӏаьржаламанчоьнца, малхбалехьа — Къилбаседа Македоница, къилба-малхбалехьа — Желтойчоьнца.
Албани, цхьаццамма къобал йина Республика Косовоца, Босница а, Герцеговиница а цхьаьна могӀара, Европин мехках алсама бусалбанаш болучех цхьаъ йу.
Албани — кандидат йу (2014 шарахь дуьйна)[8].
Этимологи
«Албани» топоним схьаяьлла иллирийн тайпанах албанех (Птолемейс, вайн эран 150 шарахь, цунна тӀехь гайтина, Албанополис гӀалаАлбанон я Арбанон, хӀетте а хьалха Албанополис хиллачу меттигехь йу ала шеко йоцуш ала йиш йацАтталиат Михаил дуьххьара хьахабо албанойш, 1043 шарахь албаноша шайн мехках олура Арбери (Арберешаш (алб. Arbëreshë) я арбенешаш (алб. Arbëneshë)[11][12].
ХӀинца албаноша шайн махках олу Shqipëri я Shqipëria. XVII бӀешарахь Shqipëria топонима а, этносан Shqiptarë катойконима а хан заманца хийцира Arbëria а, Arbëresh а. Shqipëria а, Shqiptarë а шуьйра туьду «Аьрзунийн латта» а, «аьрзунийн бераш»Слависта А. М. Селищевс чӀагӀдо, иза схьадаьлла орамах — «shqe», цуо билгалдоккху «славянаш» (Shqerí — албанойн shqa<*skla, дукх. т. — shqe), иза колонизацех йисина[16].
Физикин-географин хьал
Албани лаьтта Балканийн ахгӀайренан тӀехь Къилба Европехь, дӀалоцу 28 748 км²чутаьӀна область, йисинарг (70 % гергга) — ламанийн а, хьаннийн а кӀошташ.
Мехкан латта лаьтта 42-гӀа а, 39-гӀа а къилбаседа шораллашна йукъахь, ткъа иштта малхбален дохаллин 21-гӀа а, 19-гӀа а меридианашна йукъахь. Албанин къилбеседа йисттера меттиг йу Вермош эвла (42°35’ къ-с. ш.), къилбан йист — Конисполь (39°40’ къ-с. ш.). Мехкан малхбузен йист — тӀехь адам доцу гӀайре Сазани (19°16’ м-бал. д.), малхбелен йист — Верник эвла (21°1’ м-буз. д.)Кораб лам (2764 м). Малхбузера малхбалехьа йохалла 148 км ю, къилбаседехьара къилбехьа — 340 км.
Албанин регионаш
Регион | Бахархой (2001 ларар) | Майда(км²) | Коьрта гӀала |
---|---|---|---|
Берат | 193 855 | 1 802 | Берат |
Влёра | 193 361 | 2 706 | Влёра |
Гирокастра | 114 293 | 2 883 | Гирокастра |
Дибра | 191 035 | 2 507 | Пешкопи |
Дуррес | 247 345 | 827 | Дуррес |
Корча | 266 322 | 3 711 | Корча |
Кукес | 112 050 | 2 373 | Кукес |
Лежа | 159 792 | 1 581 | Лежа |
Тирана | 601 565 | 1 586 | Тирана |
Фиери | 384 386 | 1 887 | Фиери |
Шкодер | 257 018 | 3 562 | Шкодер |
Эльбасан | 366 137 | 3 278 | Эльбасан |
Истори
Экономика
Арахьара махлелор
Экспорт 2017 шарахь[19] — 2,39 млрд $: мачаш, хромитан маьӀда, ферролалам, аьрга мехкдаьтта, юьртабахаман сурсаташ (коьртаниш стоьмаш, хасстоьмаш, тонка).
Коьрта эцархой: Итали — 48 % (1,15 млрд $), Цийчоь — 7,4 % (177 млн $), Испани — 5,3 % (127 млн $), Франци — 4,7 % (113 млн $), Германи — 4,7 % (111 млн $).
Импорт 2017 шарахь — 4,21 млрд $: автомобилаш а, кхин гӀирсаш, мехкдаьттсурсаташ, молханаш, даьхний а, даьхнийн сурсаташ а, текстилан а, хьаштонан а сурсаташ.
Коьрта латториш: Итали — 30 % (1,28 млрд $), Туркойчоь — 9,9 % (416 млн $), Желтойчоь — 9,7 % (391 млн $), Германи — 8 % (336 млн $), Цийчоь — 7,4 % (311 млн $).
Транспорт
Мехкахула лела маршрутан таксеш, автобусаш, церпошташ. Маршрутан таксех кхузахь «фургон» олу, — уггаре дукха лело транспортан тайпа. Уьш йу исс я шийтта меттиг йолу кӀайн-цӀе бесара мини-автобусаш, новкъа йолу ерриг меттигаш дӀалаьцча. ХӀора гӀалахь йу цхьаъ я масех «фургонийн» станци.
Муниципалан автобусаш лела шен рожехь, билгалчу хенахь. Уьш лела, дукха хьолахь, делкъал тӀаьхьа 3—4 сахьт даллалц.
Албанин гӀалашна йукъахь лела таро йу цӀерпоштан тӀехь. ЦӀерпоштнекъо вовшахтосу Поградец, Влёра, Эльбасан. Уггаре дукха леларш хуьлу Тиранин а, Дурресан а йукъахь — йалх цӀерпошт дийнахь. Вукха агӀонашка йоьду цхьа-ши цӀерпошт дийнахь-бусий.
Телефонан зӀе
Махкахь болх беш йу кхоъ улхан оператор: Eagle Mobile, Vodafone, AMC Mobile.
Билгалдахарш
- ↑ Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — Москва: АСТ, 2017. — С. 25. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.
- ↑ CIA World Factbook
- Программа развития ООН. — Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН.
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr
- Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
- ↑ Democracy Index 2018: Me too? Political participation, protest and democracy . The Economist Intelligence Unit (The EIU). ТӀекхочу дата: 2019 шеран 25 январь.
- ↑ Albania recognizes independent Kosovo
- ↑ ЕК рекомендовала начать переговоры о вступлении в ЕС Албании и Македонии — РИА Новости, 17.04.2018
- ↑ Madrugearu A, Gordon M. The wars of the Balkan Peninsula. Rowman & Littlefield, 2007. p. 146.
- ↑ The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 978-0-631-19807-9, p. 279
- Wayback Machine Кеп:It icon
- ↑ Casanova. Radio-Arberesh.eu . Radio-Arberesh. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 4 июнь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2010 шеран 2 апрелехь
- ↑ Kristo Frasheri. History of Albania (A Brief Overview). Tirana, 1964.
- ↑ Lloshi, Xhevat The Albanian Language . United Nations Development Programme. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 4 июнь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2011 шеран 9 июлехь
- ↑ Албанцы
- ↑ Селищев А. М., Славянское население в Албании, София, 1931
- ↑ Eftimi, R. Some Considerations on Seawater-freshwater Relationship in Albanian Coastal Area . ITA Consult.
- ↑ Tregues Sipas Qarqeve Indicators by Prefectures . Кху чуьра архивйина оригиналан 2011 шеран 24 июлехь
- Wayback Machine
Литература
- Албания, европейская // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Abrahams, Fred. Modern Albania: From Dictatorship to Democracy in Europe(ингалс.). — нохч., 2015. — P. 384. — ISBN 978-0-8147-0511-7.
- Chamoux François. -->Hellenistic Civilization. — Oxford, United Kingdom: Blackwell Publishing, 2003. — ISBN 0-631-22242-1.
- Wilkes John. -->The Illyrians. — Oxford, United Kingdom: Blackwell Publishing, 1995. — ISBN 0-631-19807-5.
- Wilson Nigel Guy. -->Encyclopedia of Ancient Greece. — New York, New York and Oxford, United Kingdom: Routledge (Taylor & Francis), 2006. — ISBN 978-0-415-87396-3.
Хьажоргаш
- kryeministria.al — официальни сайт Албании
- Викиларма: Атлас: Албани
- Официальный туристический портал Албании
- Албани каталог чохь йу хьажоргаш Open Directory Project (dmoz).