Филиппинаш
| Филиппинаш | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Republika ng Pilipinas Republic of the Philippines | |||||
| |||||
|
Девиз: «Maka-Diyos, Makatao, Makakalikasan, at Makabansa» «За Бога, народ, природу и страну» |
|||||
| Филиппинашан Пачхьалкхан Шатлакхан Илли | |||||
 |
|||||
| Маьрша йаьлла терахьаш | 4 июль 1946 шо (АЦШх) | ||||
| Официалан меттанаш | Филиппинийн мотт | ||||
| Коьрта гӀала | Манила | ||||
| Йаккхий гӀаланаш | Манила (в составе конурбации Метро-Манила), Кесон-Сити | ||||
| Урхаллин тайпа | Унитарни президентан конституцин республика | ||||
| Вице-президент |
Rodrigo Duterte Leni Robredo |
||||
| Латта | |||||
| • Шадерг | 299 764 км² (72-гӀа дуьненахь) | ||||
| • % хина тӀехле | 0,6 | ||||
| Бахархой | |||||
| • Мах хадор | ▲105 720 644[1] стаг | ||||
| ДЧС | |||||
| • Шадерг (2008) | 317,964 млрддолл. (36-гӀа) | ||||
| • ХӀораннан а сина | 3515долл. | ||||
| АДКИ (2013) | ▲ 0,654114-гӀа меттиг) | ||||
| Ахча |
1 филиппинан песо = 100 сентаво (сентимо) (PHP) |
||||
| Интернет-домен | .ph | ||||
| Код ISO | PH | ||||
| Код МОК | PHI | ||||
| Телефонан код | +63 | ||||
| Сахьтан аса | +8 | ||||
| Автомобилийн некъаш | аьтту агӀора | ||||
 Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь | |||||
Филиппи́наш (тагал. Pilipinas, тагал. Republika ng Pilipinas, Къилба-Малхбален Азин гIайренан пачхьалкх. 2015 шарахь мах хадорца, бахархой 102 921 200 стагБахархойн барамца дуьненахь шийтталгIа меттигехь йу, майдан барамца 72-гIа йу.
Коьрта шахьар — филиппинийн (тагалан).
Унитаран пачхьалкх, президентан республика. 2016 шарахь 30 июнехь дуьйна президентан даржехь ву Дутерте Родриго, вице-президентан — Робредо Лени. Йекъало 81 провинцин.
Филиппинаш лаьтта Лусон, Висайн гIайренаш, Минданао.
Динехь болчеран до́ккхаха долу дакъано католицизм дин леладо.
Динамикаца кхуьуш йолчу экономикийца индустрин мохк бу. 2016 шарахь филиппинийн песо.
1521—1898 шерашкахь ша йукъахь хиллачу 1898 шеран Парижан машаран бартаца, гIайренаш АЦШн дакъа хилира, хецна маьршо йелира 1946 шеран 4 июлехь.
Мехкан цӀе схьайалар
Филиппинашна цӀе тиллина Испанин паччахьан Филипп II-гӀачун (1527—1598) лерамна. Испанин талламхочо Руи Лопес де Вильялобоса шен экспедицехь 1542 шарахь цӀе тиллина гӀайренна «Филиппины Лейте а, Самар а» (испан. Leyte and Samar Felipinas) оцу хенахь хиллачу Астурийн паччахьан кӀента цӀарах. ТӀаьхьа «Филиппинийн гӀайренаш» цӀе лелайора йерриг архипелаган цӀе санна. Цул хьалха царех олура «Малхбузен гӀайренаш» (испан. Islas del Poniente) йа Магеллана йелла цӀе — «Сан-Ласаро».
Архипелаган цӀе заман йохаллехь хийцира масийттаза. Филиппинашкара революци хенахь конгрессо кхайкхийра мохк «Республика Филиппинаш» («República Filipina» йа «Philippine Republic») аьлла. Филиппино-америкин тӀамехь (1899—1902) Америко толам баккхалц а, йуха маьрша мохк кхайкхабаллалц махках олура «Филиппинан гӀайренаш» («Philippine Islands»). 1898 шарахь Парижан барт баллалц архипелагах олура «Филиппинаш» («Philippines»). ШолгӀа дуьненан тӀом чекхбаьлчу хенахь дуьйна архипелаг йу «Республика Филиппинаш».
Физикин-географин амал
Географин хьал
Филиппинийн пачхьалкхо дIалоцу Малайн архипелаган дакъа долу Филиппинийн гIайренаш. Филиппинийн долара 7100 сов гIайренех уггаре даккхийнарш: Лусон, Минданао, Самар, Панай, Палаван, Негрос, Миндоро, Лейте, Бохоль, Себу. Филиппинийн архипелаган къилбаседера къилбехьа йохалла 2000 км гергга, малхбузера малхбалехьа — 900 км. ГIайренан малхбузехьа Къилба-Цийн хIорд бу, малхбалехьа — Филиппинан хIорд бу, къилбехьа — Сулавеси хIорд, къилбаседехьа Филиппинийн гIайренаш Батанес йу. Уггаре къилбаниг — гIайре Сибуту. Уггаре малхбузаниг — гIайре Балабак, ткъа уггаре малхбалениг — гIайре Минданао. Бердан асан йохалла 36,3 эз. км. ГIайренийн ерриг майда — 299,7 эз. км².
ГIайренийн рельефехь коьртаниг лаьмнаш ду, уггаре лекханиг царех — тIаплам Апо (2954 м) — лаьтта Минданаон гIайрен тIехь. Ломан даккъаш — тIапломан кепара ду, хIунда аьлчи архипелаг лаьтта материкан а, Ӏапказан а литосферан экъанаш хIитталучохь, лаьтта ТийнаӀапказан цIеран хIоз йукъахь, ткъа цигахь лакхара сейсмолла а, тIапломалла а йу. ХинкIорген Филиппинийн апари — дуьненан Ӏапказ чохь уггаре кIоргачех.
Климат
Филиппинашкахь тропикан хӀордан климат, иза йовха а, тӀуьна а йу. Шо кхаа замана доькъу: таг-инит йа таг-арав — йовха, йекъа хан (аьхке), лаьтта мартера май кхаччалц, таг-улан — догӀан зама, лаьтта июнера ноябрь кхаччалц, таг-ламиг — шийла йекъа зама, лаьтта декабрера февраль кхаччалц. Майра октябрь кхаччалц хуьлу къилба-малхбузан муссон, цунах «хагабат» олу, ноябрехь — апрелехь хуьлу «амихан» — къилбаседа-малхбален йекъа муссон. Температура хийцало 21 °C тӀиера 32 °C кхаччалц, амма, иза оцу гуранчура ара а йала тарло йоцучу заманна. Уггаре шийла бутт бу январь, ткъа уггаре бовханиг — май.
Шеран йуккъера температуран барам 26,6 °C бу. Температура меттиге хьаьжина хийца кӀезиг ло. ГӀайренийн къилба дакъа хуьлда иза, йа къилбаседа, йа малхбуза — температура массанхьа тера йогӀу. Боккха Ӏаткъам бо хенан хӀоттаман хӀордан сизал локхалло. ХӀордал 1500 метр лакхахь йолу Багион шеран температуран йуккъера барам — 18,3 °C гергга бу, цуо и меттиг чӀогӀа гӀарайаьккхина.
Июлера октябрь кхаччалц кхузахь догӀнаш оьху, хӀунда аьлчи цигахь тайфунийн асан хан хуьлу. Шеран йочанийн барам хийцало шарахь 5000 мм (200 дюйм) йиллинчу меттигехь, масала, малхбален бердаш, 1000 мм (39 дюйм) ораматаш йолчу атагӀашкахь. Архипелаг тӀиера уггаре тӀуьна циклон хилла 1911 шеран июлехь, оцу хенахь цхьаьна дийнахь деира 1168 мм (46 дюйм) догӀа. Багио — Филиппинашкара тропикан циклонийн мур.
Мехкан къилбаседа кӀошташкахь сих-сиха тайфунаш хуьлу, цунами а хила тарло.
Ораматаш а, дийнаташ а
Филиппинийн ах гергга мохк тIехь тIуьна тропикан хьаннаш йу, алсама ду пальмаш, каучуконосаш, баньян, апитонг, майяпис, лауан, дукха хаало буту эрз, орхидейш, корица. 1200 м хIордал лакхахь кхуьу коьллаш, ду байнаш.
Филиппинийн гIайренаш тIехь деха дийнаташна йукъахь алсама хаало мангуст, моллюскаш а йу, тIаьхьарчарна йукъахь чIогIа билгалъевлла жовхIардийриш — моллюскийн таро йу жовхIар дан.
Пачхьалкхан хIоттам а, политика а
Филиппинаш — президентан республика йу шина палатан парламентца а, маьрша суьдан системица а.
Президент хоржу бахархоша 6 шеран, Сенат (24 меттиг) — иштта хоржу 6 шеран, Векалийн палата (240 меттиг) — 3 шеран.
Министраллаш
- Филиппинийн йуьртабахаман хийцамийн Министралла
- Филиппинийн бюджетан а, урхаллин а Министралла
- Филиппинийн чоьхьарчу гIуллакхийн а, меттигера урхаллийн а Министралла
- Филиппинийн арахьара гIуллакхийн Министралла
- Филиппинийн Iилманан а, технологийн а Министралла
- Филиппинийн къам лардаран Министралла
- Филиппинийн йукъараллин белхийн а, автомобилийн некъийн а Министралла
- Филиппинийн социалан хьал тодаран а, кхиоран а Министралла
- Филиппинийн йохк-иэцаран а, промышленностан а Министралла
- Филиппинийн къинхьегаман а, белхан а Министралла
- Филиппинийн энергетикан Министралла
Политикин партеш
2007 шеран майхь хиллачу харжамийн жамIаш:
- Лакас/Кампи/Керста а, бусалба а демократаш — центристийн, 4 сенатор, 142 депутат
- Къоман халкъан коалици — центристийн, 2 сенатор, 28 депутат
- Либералан парти — аьрруцентристийн, 4 сенатор, 14 депутат
- Къоман парти — аьтту центристийн, 3 сенатор, 8 депутат
- Байан — аьрру, 7 депутат
- Демократин парти/Лабан — аьрруцентристийн, 1 сенатор, 4 депутат
- Пверса Масан — аьрруцентристийн, 2 сенатор, 3 депутат
- Цхьаьнатоьхна оппозици — центристийн, 2 сенатор, 3 депутат
Истори
Билгалдахарш
- ↑ Census.gov. Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce (2013). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 9 май. Архивйина 2013 шеран 9 майхь
- ↑ 1 2 3 Philippines. International Monetary Fund. Архивйина 2011 шеран 22 августехь
- ↑ Human Development Report 2013. United Nations Development Programme (2013 шеран 14 март). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 14 март.
- ↑ Цитатийн гӀалат:
<ref>тег нийса йац; кхуpopcom2015тIетовжаран йоза йаздина дац
 | ХӀара йаззам табарна бакъхьа ду?: |
 | ||||
|---|---|---|---|---|
| Дошамаш а, энциклопедеш а | ||||
_(W3).svg){kind=link}