Чулацаман тӀегӀо
Къайлабаккха/гайта чулацам
ХӀинди
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
ХӀинди भारत गणराज्यBhārat Gaṇarājya
Republic of India
Байракх
ХӀост
Девиз : «Satyameva Jayate (санскр. सत्यमेव जयते ) — «Бакъо бен ца тоьлу»»
ХӀиндин Пачхьалкхан Шатлакхан Илли
Маьрша йаьлла терахьаш
1947 шеран 15 август (Йоккха Британех )
Официалан меттанаш
ХӀиндийн мотт , ингалсан мотт
Коьрта гӀала
Нью-Дели
Йаккхий гӀаланаш
Мумбаи , Дели , Бангалор , Ченнаи , Калькутта
Урхаллин тайпа
Парламентан республика
Вице-президент
Пранаб Кумар Мукерджи
Латта
• Шадерг
3 287 263 км² (7-гӀа дуьненахь )
Бахархой
• Мах хадор
1 220 800 359[1]
НЭТ)
• Шадерг (2012)
4,735 трлн долл. (3-гӀа)
• ХӀораннан а сина
3,693[2] долл. (129
ДЧС (номинал)=1,848 трлн [3] -гӀа)
ДЧС (номинал)
• Берриг (2011)
(10-гӀа)
• ХӀораннан а сина
1,388114-гӀа)
АДКИ (2013)
0,554136-гӀа меттиг)
Бахархойн цӀерш
ХӀиндусаш
Ахча
ХӀиндин рупи
Интернет-домен
.in
Код ISO
IN
Код МОК
IND
Телефонан код
+91
Сахьтан аса
+5:30
Автомобилийн некъаш
аьрру [6]
Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь
ХӀинди (Бахархойн барамца дуьненахь шолгӀачу, майданца ворхӀалгӀа меттигехь ю. Коьрта гӀала — Нью-Дели . Пачхьалкхан меттанаш — хӀинди а, ингалсан а.
Федерацин пачхьалкх, парламентан республика. Премьер-министр — Моди Нарендра, президент — Ковинд Рам Натх. Лаьтта 29 штатах а, 7 бертан латтанех а.
ХӀиндин дозанаш ду Пакистанца малхбузехь, Цийца , Непалца , Бутанца къилбаседа-малхбалехь, Бангладешца а, Мьянмица а малхбалехь. Цул сов, ХӀиндин хӀордан дозанаш ду Мальдивашца къилба-малхбузехь, Шри-Ланкица къилбехь, ХӀиндонези къилба-малхбалехь[8] ОвхӀанца доза долу Джамму а, Кашмир а штат къовсаме латта ду[9]
хӀиндин цивилизацин даймохк бу. Шен историн йохаллин доккхах долчу декъехь ХӀинди хилла ладаме йохк-эцаран некъаийн йукъ, гӀарайаьлла хилла шен бахамашца а, лакхарчу оьздангаллица а. ХӀиндехь кхолладелла дӀалаьцна Британин империс. дукха шерашкахь дуьхьало йинчул тӀехьа, пачхьалкхан паргӀато елла. коррупци а, тӀехьайисита могашалла ларъяран система а.
ХӀинди потенциалехь онда пачхьалкх ю, G20, ДМЛО, Къилба Азин регионийн йукъаметтигийн ассоциаци, Къамнийн ДоттагӀалла, ткъа иштта БРИКС а, ШОС а.
ЦӀе схьаялар Пачхьалкхан официалан цӀе, ХӀинди , схьайаьлла ХӀиндин Конституцис къобалйо шолгӀа цӀе, Бхарат (Сийлахьчу Моглийн империн заманера схьа, амма официалан статус йац[12]
Истори Коьрта йаззам: ХӀиндин истори
Бхимбеткера тархаш тӀиера сурташ
Вайн эрал 3300 — 2600 шераш хьалхара хараппин цивилизацин мур
Вайн эрал 2600—1900 шераш хьалхара хараппин кхиана цивилизацин мур
Вайн эрал 1900—1300 шераш хьалхара хараппин цивилизацин тӀехьара мур
ТӀулгийн мур Нармадан тогӀенерчу Хатнорехь карийначу Нийса лела адамийн даьӀахкаша гойту, ХӀиндехь адам деха, лаххара а, йуккъерчу плейстоценан муьрехь дуьйна, 200 000—500 000 шо гергга хьалхаМезолитан мур болабелла Неолитан уггар хьалхара оьздангаллин лараш, радиоуглеродан анализо гойту вайн эрал VIII эзар шерашна йуккъехь, карийна Вайн эрал VII эзар шо хьалха хилла неолитан оьздангаллин тешаллаш, карийна Балочистанехь Мергарх цӀе йолчу нах лаьттинчу меттигехьархеологийн оьздангаллаш кхиана ХӀинд хин тогӀенехь вайн эрал хьалхарчу 6000 — 2000 шерийн муьрехь, ткъа Къилба ХӀиндехь — вайн эрал хьалхарчу 2800—1200 шерашна йукъахь. Исторехь Къилба Азин регионехь хилла кхин а шира нах беха меттигаш[16] [17] [18]
Шира палеолитан муьран йукъайогӀуш йолу археологин ахкарш долу шира меттиг ю Мергархехь неолитан муьрехьХӀинд хин тогӀенехьМохенджо-Даро а, Хараппа а[22]
Борзанан мур Коьрта йаззам: ХӀиндин цивилизаци
Борзанан мур болабелла вайн эрал 3300 шо гергга хьалха ХӀинд хин тогӀенера цивилизаци гучуйаьлча. Оцу муьран аматийн башхалла ю цӀаста, даш, гӀели лалор шуьйра даржар. ХӀиндин цивилизаци кхиана йаьлла вайн эрал 2600—1900 шераш хьалхарчу муьрехь. Оцу заманахь Гхаггар-Хакра хин тогӀене (дукхаха болу Ӏилманчаш лору иза ведийн хи Сарасвати)Ганг а, Ямуна а хишна йуккъе[24] Гуджарате [25] ОвхӀане [26]
ХӀиндин цивилизацин къаьсташ йолу башхалла ю кибирчагех йина гӀаланаш, лакхарчу говзаллица йина хи дӀадахаран система, тӀекӀала цӀенош. Яккхийра гӀаланийн центраш хилла Мохенджо-Даро, Дхолавира, Ганверивала, Лотхал, Калибанга, Ракхигари. Сарасвати хи лакъа а лекъна ХӀинд хин харш хийцадалар бахьана долуш баккхийра геологин а, климатан а хийцамаш хилла, хьаннаш яйна, ткъа регионах гӀум-аренаш хилла. И фактораш бахьана долуш йоьжна, хӀаллак хилла ХӀиндан цивилизаци[27]
Эчиган мур Ведийн цивилизаци Коьрта йаззам: Ведийн цивилизаци
Вайн эрал 1500 - 500 шо хьалхара ведийн цивилизацин карта
Ведийн оьздангалла — иза хӀинд-арийн оьздангалла ю, ассоциаци еш йолу ведийн санскритехь хӀиттийначу хӀиндуизмера деза жайнашца. Ӏилманехь тӀеэцначу ойланца, ведийн цивилизаци лаьттина вайн эрал 1500 - 500 шо хьалхарчу муьрехь, иза къовсамехь ду цхьаболчу хӀиндин историкашна а, малхбузен а Ӏилманчашна а йукъахь, цара лору ведийн мур болабалар вайн эрал IV эзар шо хьалхара, ассоциаци йо ХӀиндин цивилизаци ведийчуьнцахӀиндин оьздангаллин а, динан а бух. Ведийн муьран хьалхарчу 500 шо (вайн эрал 1500—1000 шо хьалха) догӀу ХӀиндин борзанан мурца, ткъа тӀехьара 500 шо (вайн эрал 1000—500 шо хьалха) — эчиган мурца.
XIX бӀешарахь ХӀиндин европин колонизаторш аратотту «ареш схьадаьхна латтанийн» теори, цуо дийцарехь вайн эрал II эзар шо хьалха хӀиндин субконтинентана тӀелетта массо а кхелха арийн тайпанаш цхьана хенахь, цара шайца чуеана ведийн оьздангалла. Амма, тӀехьа карийначу археологин хӀумнаш а, лингвистийн талламаш а дӀатеттира и гипотеза. Цуьнан метта Ӏилманчаша аратеттира тайп-тайпана «хӀинд-арийн кхалхаран» гипотезаш. И теори къовсархоша дийцарехь, вайн эрал II эзар шо хьалха хӀинд-арийн тайпанаш кхелхина ХӀиндера схьадовларан теорин агӀончийн, цара чӀагӀдо, ариеш хӀиндин субконтинентан бухара бахархой бу, тӀехьуо цул арахьа дӀасабаьржина цхьа могӀа кхалхаршца, бохуш.
Вайн эрал II эзар шо хьалха латта лелор, ткъа йукъаралла кхолларан структурехь — касташна декъадалар. Вайн эрал X бӀешо хьалха Къилбаседа-малхбузен ХӀиндехь болабелла эчиган мур. Ӏилманчаша оцу муьрера лору шена чохь эчиг дуьйцу шира хӀиндин «Атхарва-ведаш» цӀе йолу текст хӀотторшира хӀиндин эпосин поэзеш иесаш — «Рамаяна» а[33]
Махаджанападаш Махаджанападаш вайн эрал 500 ш. хьалха
Коьрта йаззамаш: Буддизман истори
Ведийн мур чекхболуш хӀиндин субконтинентехь гучуевлира цхьа могӀа кегийра пачхьалкхаш а, пачхьалкхаш-гӀаланаш а, царех дуккханаш вайн эрал X бӀе шо хьалхарчу муьрехь хьахайо ведийн а, ширабуддийн а литературехь.
Оцу заманахь шортта йолу гӀаланех-пачхьалкхех джанападаш олура. Доккхаха долу джапанадин дакъа лаьттара кегийна политикин структура а, лахара тӀегӀанера социалан бекъабалар а долуш йолчу республикех а, тайпанех а; царех олура гана-сангхаш[34] [35]
Вайн эрал хьалха V бӀешарахь кхоллаелла 16 пачхьалк я «республика», Косала, Матсья, Аванти, Гандхара, ХӀиндо-Ганган акъари тӀехула хӀинцалера ХӀиндан цивилизацил тӀехьа. Субконтинентан кхечу декъехь, схьагарехь, шортта кхин кегийра пачхьалкхийн кхолламаш, литературехь хьахаярца евза уьш. Цхьайолчу пачхьалкхашкахь паччахьан Ӏедал тӀехьенашка луш дара, ткъа кхечара бахархоша хоржуш бара куьйгалхой. Оцу заманахь дешначу нехан коьрта мотт бара пракрите олу диалекташ лелайора. Вайн эрал V бӀе шо хьалха, Аванти, Кошала, Магадха [36]
Оцу заманан коьрта динан практикаш яра брахманаш йеш йолу чолхе ведийн ритуалаш. ТӀелаьцна ду, нийсса оцу муьрехь вайн эрал VII—V бӀе шо хьалха дӀайаздина хилар Упанишадаш — тӀехьара ведийн динан-философин тексташ. Упанишадаш боккха Ӏаткъам бина хӀиндин философикхолларан. Будда — «самваьлларг» цӀарца. Оцу хенахь, Махавирас (Джайнин 24-гӀа Тиртханкара) кхайкош дара буддизмах тера Ӏилма, тӀехьа доктринашкахь акцент йолуш ю пракрите маттахь, цуо аьтту бира оцу динан халкъан массашна йукъара нах тӀехьахӀитто. Цара практикехь боккха Ӏаткъам бира хӀиндин динан вегетарианалла а, цул тӀехьа ца магадар дийнаташ яйар а, ахимса а гӀиллакхашна.
мозгӀарш даржийра Къилба-Малхбален а Азе.
Персаш а, желтой а чубаржар Вайн эрал 520 шо гергга хьалха, Персийн паччахь Дарий I куьйгаллехь волуш, Ахеменидийн империс, уьш церан куьйга кӀелахь бисира шина бӀе шарахьПор паччахьера Гидаспара тӀамехь, схьадаьккхира Пенджабан доккхаха долу дакъаБиас хин, хӀинца цигахь Джаландхар гӀала ю. Дуккха а македонийн баккхийра салтий схьадаьхна махкашкахь битина, Искандар шен эскарца вахара къилба малхбузе.
Магадха импери Коьрта йаззам: Нанда (некъи)
Ялхийтта Хартянка некъаша вайн эрал 684 шо хьалха. Цуьнан коьрта шахьар Раджагриха гӀала яра, тӀехьуо керла цӀе елира цунна Паталипутра аьлла. Цул тӀехьа Ӏедале баьхкира Шишунага некъий, уьш вайн эрал 424 шо хьалха хийцира Нанда некъаша.
Маурья некъий Коьрта йаззам: Маурья импери
Хьажа иштта: Чандрагупта Маурья,
Ашока Картийн тӀехь сийначу басахь гайтина Маурья империн латтанаш уьш уггар а айабеллачу хенахьлера. Стигала басахь билгалйаьхна гергара пачхьалкхаш
Вайн эрал 321 шо хьалха Чандрагупта Маурьяс доттагӀаллийца Нанда некъийн — Дхану Нанду паччахьера толам а баьккхина. Маурьяш куьйгалла дечу заманахь Къилба ХӀиндехь даржош.
Чандрагуптана Ӏарш тӀехь хийцира цуьнан кӀанта Биндусарас, иза волуш кхин а шордира империн дозанаш малхбалера Калинга пачхьалкх а, ХӀиндостан ахгӀайрен тӀиера къилбехьара кхин пачхьалкхаш а схьайаьхна.
Биндусара хийцира цуьнан кӀанта ахимсан принципан тӀехьаваза волавелира. Ашокин эдикташ дисина чӀогӀа шира хӀиндин тептарш ду, уьш бахьнехь аьтту хилара гӀеххьа нийса терахьаш хӀитто тӀехьабогӀучу некъийн а, паччахьийн а. Ашока куьйгаллехь волуш, Къилба-малхбален а Азехь. Ашокин кӀентан кӀант Сампрати джайнизме велира, дукха болх а бира цуо иза даржош.
Кхин тӀехьа хилла некъий Вайн эрал 175 шо хьалха ХӀиндо-желтойн уггар доккха латта
Вайн эрал 185 шо хьалха кхоьллира Брихадратха цуьнан эскаран коьрта баьччас Шунга Пушьямитрас вийча. Шунга некъий хийцира Малхбален ХӀиндехь вайн эрал 71 — 26 шераш хьалха. Уьш хийцира Сатавахана некъаша, тӀаккха Магадха империн метта кхоллаелира Андхра пачхьалкх.
Къилбаседа-малхбузен ийна оьздангаллаш Хьажа иштта: ХӀиндо-желтойн пачхьалкх
хӀиндо-желтойн, хӀиндо-скифийн, хӀиндо-парфянийн, хӀиндо-сасанидийн пачхьалкхаш.
ХӀиндо-желтойн пачхьалкх кхоьллира желтой-бактрийн паччахьо Деметрис вайн эрал 180 шо хьалха, иза яра хӀинцалерачу ХӀиндо-скифаш цхьана гарах бара хӀхӀинди-европин сакех (скифех), уьш кхелхинера къилба Сибрехара хьалха Бактри, тӀехьа Согдиане, Кашмире, Арахозие, Гандхаре, тӀаьххьара ХӀинде; церан пачхьалкх лаьттира вайн эрал 1500—1000 шо хьалха. ТӀехьуо, ХӀиндо-парфянийн пачхьалкхо дӀалецира таханлера ОвхӀанан доккхаха долу дакъа а, Пакистанан къилбаседа дакъа а, толамаш бехира дукха паччахьашна тӀехь, масала, Кушанан паччахьан Куджула Кадфизан. Персийн Сасанидийн импери, лаьттира цхьаьна заманахь Гуптийн империца, шоръелира хӀинцалера Пакистан санна, цигахь хӀиндин а, персийн а оьздангаллаш ийна кхоллаелира хӀиндо-сасанидийн оьздангалла.
Шира йуккъера пачхьалкхаш — дешийн мур Вайн эрал 50 а, 200 а шо хьалха Сатавахана некъийн мохк
Йуккъера мур къегира къаьсттина оьздангалла кхиарца. Вайн эрал 230 шо хьалха дуьйна Къилба ХӀиндехь паччахьалла дара Сатаваханийн некъашкахь, кхин а вевзара иза Андхра цӀарца. Некъех ялхалгӀа паччахьа Шатакарнис, толам баьккхира Гаутамипутра Шатакарни.
Кунинда пачхьалкх. I бӀешерашна йуккъехь Кушанийн некъий, цара бух биллира Бактри (таханлерчу Малхбузен Кшатрапийн (35 — 405 шераш) пачхьалкх, лаьттира малхбуза а, йуккъерачу а ХӀиндин декъехь, куьйгаллехь бара Сакийн паччахьий, цара хийцинера цигахь хӀиндо-скифаш. Уьш цхьаьна заманара бара Кушанин некъашца а, йуккъера ХӀиндин доладечу Сатаваханийн (Андхрийн) некъашца а.
Заманашкахь, Пандья, Шира Чолаш, Чера, Кадамба, Малбуза Ганга, Паллава, Чалукья пачхьалкхийн а, империйн а. Цхьайолу къилба пачхьалкхаш трансформаци йира хӀордал дехьарчу имперешка, уьш йаьржира массо а Къилба-Малхбален Азиехула. ХӀиндин субконтинентан къилбехь олалла дан гӀерташ оцу пачхьалкхаш цхьацца муьрехь вовшешца тӀемаш бора, кхин а деканан пачхьалкхашца а. Калабхарийн Чола, Чера, Пандья империйн олалла ХӀиндостанан ахгӀайренан къилба декъера.
Румхойн ХӀиндица йохк-эцар Коьрта йаззам: ХӀиндо-руман йохк-эцар
ХӀиндина а, Шира Румана а йукъара йохк-эцаран некъаш
Руман ХӀиндица йохк-эцар хетарехь йолаелла I бӀешарахь императора Птолемейн Мисар схьа а йаьккхина куьйгалла дечу заманахь. Оцу заманахь дуьйна Руман импери хилира ХӀиндин уггар а ладаме йохк-эцаран накъост малхбузехь.
Вайн эрал 130 шо хьалха Кизикски Евдокса йолийна йолу йохк-эцар, сихонца йаьржира, Миос Хормосера ХӀинде. Оцу йохк-эцарехь румхоша боккха барам деши дохкара, цунах Кушанан империс дешийн ахча дора. Дешийн ахча ХӀинде дӀаэхаран тешалла до Воккха Плинийс шен «Ма-ярра йолу истори» цӀе йолчу балхан чохь[41]
Уггар мадаре лаьрчи а, ХӀиндие, Ций , Ӏаьрбийн ахгӀайрен тӀе вайн имперера хӀора шарахь дехьадоккху бӀе миллион гергга сестерци : нийсса оццул ахча деза вайна вешан хьолалла а, вайн зударий а латто. Оцу импортах масс процент ю теша лерина деланашна а, беллачеран синошна а сагӀийна?[42]
ХӀиндо-руман йохк-эцаран некъаш а, порташ а дика дӀайаздина желтойн лоциеш I бӀешарахь «Эритрейн хӀордан Перипл» чохь.
Гуптийн некъий Коьрта йаззам: Гуптийн импери
IV—V бӀешерашкахь Гуптийн некъаша цхьаьна туьйхира йоккхачу империе ХӀиндин деший бӀешо олуш хиллачу оцу заманахь, Чандрагупта I, Самудрагупта, Чандрагупта II хилла уггар а гӀарабевлла некъийн куьйгалхойх. Малхбузен Ӏилманчашна хетарехь, нийсса оцу заманахь дӀайаздина индуизман динан тексташ Пуранаш, уьш ду ведийн жайнаш гуннаш тӀелетча. VI бӀешарахь Гуптийн импери йоьхча, ХӀиндин мохк юха а бийкъира цхьа могӀа кегийрачу регионийн пачхьалкхашка. Гуптийн жима Харша Вардхана Гуптийн некъий хӀудайира, шен импери кхоьллира.
КӀайн гуннаш, эфталитийн тайпанийн дакъа хила а тарло уьш, Бамиян коьрта шахьар а йолуш. Нийсса уьш дара Гуптийн некъий бохар, цул тӀехьа чеккхенга кхечира Къилбаседа ХӀиндин деши бӀешо. Амма, и историн хийцамаш ца хьакхабелира Деканан а, Къилба ХӀиндин а доккхах долчу декъах.
ТӀехьара йуккъера пачхьалкхаш — классикан мур Танджавурера Шиван килса — Чолан архитектурин сирла цхьа масала ду
Белурера Хойсала империн архитектура
Кхаджурахорачуьра цхьаьна килсин Барельефаш
ХӀиндин исторера классикан мур болабелла VII бӀешарахь Виджаянагаран импери йожарца. Оцу муьрехь къегина хӀиндин исбаьхьалла а, коьрта динан, философин системин кхиар а, иза бух хилира индуизман , буддизман , джайнизман тайп-тайпанчу таханлерачу некъашна.
VII бӀешарахь Пратихараш а, Пала некъий а, деканан Раштракуташ а. ТӀехьуо, Сена некъаша схьайаьккхира Пала пачхьалкх, ткъа Пратихарийн йоккху пачхьалкх екъаелира кегийчарна. Уьш хилира дуьххьарлера раджпуташ — 1947 шарахь ХӀинди Чаухан некъера раджпутех цхьаъ волу, Притхвирадж Чаухан гӀаравелира цӀий Ӏанош девнаш хиларца тӀелетачу исламан султанаташца. VII бӀешеран йуккъера XI бӀешо доладаллалц болчу муьрехь хӀинцалерчу Кашмиран а декъехь паччахьалла дара Шахи некъашкахь. Харши паччахь велча йоккха цхьа пачхьалкх йолу ХӀинди юьйхира къилбаседехь, иза юха кхолла гӀиртира къилбехахь.
Чалукья импери яра ХӀиндин къилба а, йуккъерачу а декъехь 550—750 шерашкахь, тӀехьуо 970 — 1190 шерашкахь — Кальяни хӀинцалерачу штатехь Карнатакехь. Оцу хенан гергачу муьрехь къилбехь куьйгаллехь бара Канчиера Паллавийн некъий. XII бӀешарахь Чалукья импери гӀелъелча, цуьнан куьйга кӀелара Хойсалаш Халебидура, Какатиеш Ядаваш Девагириера, Калачури къилба гано йийкъира йоккха Чалукья импери шайна йукъахь. ТӀехьа, къилбаседа Тамил-Надухь кхоллаелира Чола пачхьалкх, ткъа Чера пачхьалкх. Виджаянагар импери.
Къилба-ХӀиндин пачхьалкхаш баржийра шайн Ӏаткъам Къилба-Малхбален Азин хӀордан дехьарчу даккхийчу махкашна. КъилбахӀиндин портан гӀаланаш жигара йукъаозийна йара йохк-эцарна малхбузехь Делин султанат, иза оцу хенахь чӀогӀа чӀагӀъеллера коьрта шахьар ХӀиндин субконтинентан къилбаседехь. Виджаянагаран импери юьйхира тӀаьххьара цара ницкъбар бахьнехь.
ХӀинде ислам дар
алмазийн маьӀданашдохийла йолуш. Масех бӀешарахь къилбаседахӀиндин пачхьалкхашан агӀора дуьхьалонаш хиллачул тӀехьа, ХӀиндин субконтинентан къилбаседехь кхоллаелла цхьа могӀа исламан импери (султанат), уьш лаьттира масех бӀешарахь.
Ислам чударжале хьалха а, къилбахӀиндин бердашца, коьртаниг ИбрахӀиман дин, иза хьакхаделира регионан дхармин Бахмани султанат а.
Делин султанат Коьрта йаззам: Делин султанат
Делин султанат а, Виджаянагаран импери а 1525 ш. ХӀиндин карти тӀехь
XII—XIII бӀешерашкахь овхӀанаш а тӀелетира Делин султанатГулямий некъаша схьадаьккхина Къилбаседа ХӀиндин дукхаха долу дакъа, уьш хийцина Хальджи некъаша. Султанатийн заманахь хилла ХӀиндин оьздангалла тоялар. Кхоллаелла хӀиндо-бусулбанийн оьздангалло шайна тӀехьа йитира архитектурехь, музыкехь, литературехь, динехь, духарехь синкретин иэсаш. Меттигерчу пракрит лелочара персийн, туьркийн, Ӏарбойн мухажирашца къамелаш деш кхоллабелла урдул хьалха хилла болу хӀиндави мотт.
Делин султанат хӀиндо-исламан цхьа импери ю, ХӀиндин исторехь Ӏарш тӀе зуда-паччахь хаийна йолу — Разия Султан (1236—1240).
ХӀиндехь болу гражданийн тӀамах дерг хиина, туьркийн-монголийн баьчча волчу Туглакидийн некъех[47] Дели чувеира, массанхьа талораш дина, шайолу гӀала йоха а йина[48]
Виджаянагаран импери Коьрта йаззам: Виджаянагаран импери
Виджаянагаран импери я Виджаянагара — 1336 шерера XVII бӀешо йуккъе даххалца лаьттина, Кришна хин дехьара Къилба ХӀиндин индуистийн империи хилла. Кхоллаелла Къилба ХӀиндиера хӀиндусаша Делин султанатера бусулбачаьрца латтийначу къийсамашкахь. Пачхьалк уггар чӀагӀъелла паччахь Деварайе II (1422—1446) волуш, цуо латташ дохуш тӀемаш бина Бирмехь а, Цейлонехь а.
Сийлахь Моголийн импери Коьрта йаззам: Сийлахь Моголийн импери
1526 шарахь Бабур (иза вара Тимар некъех, Хьайбаран дукъах ваьлла, кхоьллира Сийлахь Моголийн импери, иза лаьттира 200 шо совСипайн гӀаттам (кхин а бевза 1857 шеран ХӀиндин халкъан гӀаттам аьлла) хиллачул тӀехьа юьйхира. Моголаш куьйгаллехь болчу заманахь субконтинентехь бакхий социалан хийцамаш хилира — Маурьян империн санна боккха. Моголийн империи гӀелъелчи, цуьнан меттана масех жима пачхьалкх кхоллаелира. Лоруш ду, Моголийн некъий уггар хьал долу некъий хилар цкъа а хиллачарех.
1739 шарахь, Надир Шаха толам баьккхира боккхачу Карналерачу тӀамехь Моголийн эскарна тӀехь. Надира ТӀавусан Ӏарш а[50]
Сийлахь Моголийн империн заманахь, коьрта политикин ницкъ бара моголийн император а, цуьнан бартхой а, ткъа тӀехьуо — пачхьалкхаш-верасаш, оцу йукъахь йу гӀелбеллачу Моголийн некъашца тӀом беш йолу Маратха конфедераци а.
Моголаш дукха хьолахь къизалла латтайора шен империн тергоярхьама, цара кхин а хӀиндуистийн оьздангалле интеграци яран политика лелайора, цуо куьйгалла дар боккхачу аьттонца дира, кӀезиг лаьттанчу Делин султанат а. махараджийн бартхой хилара, синкретизм йан гӀертара шайн Аурангзеба, хьалха хиллачу императорех къаьсташ, цаеза, сийсаздаран политика керстачу бахархошна тӀехь, оцунна хӀиндусаш чӀогӀа реза ца хилара.
Моголийн импери йоьхначул тӀаьхьара регионера пачхьалкхаш Коьрта йаззамаш: Маратхийн пачхьалк , Майсур (пачхьалкх) , Сикхийн пачхьалкх
Моголийн импери йоьхначул тӀехьа йуккъера а, къилбаседера а маратхийн пачхьалкх хилира. ХӀиндин историн оцу заманан аматех дара могӀа кегийра, регионан пачхьалкхаш кхоллаялар а, тӀехь-тӀехьа чӀагӀлуш йолу Маратхийн пачхьалкх кхоьллина Шиваджис. XVIII бӀешарахь цунах йоккха империи хилла 1761 шарахь маратхаш Ахьмад Шах Ӏабдали коьртехь волчу Панипатера кхоалгӀа тӀамехь эшча. ТӀаьххьара Пешва, Баджи Рао II, эшна британийн эскарел КхоалгӀа ингалса-маратхийн тӀамех.
Къилба ХӀиндиехь хӀиндуистийн Виджаянагаран импери йохале хьалха, 1400 шарахь Водеярийн некъаша кхоьллира Майсуран пачхьалкх, Виджаянагар хийцира цуо. Водеярийн олалла хадийра Хьайдар Ӏалис шен кӀантаца Типпу Султанца. Церан куьйгаллехь, Майсуран пачхьалкха масех тӀом бира ингалсашца а, Голкондиера Къутб Шахин некъаша кхоьллира Хьайдарабад. Моголийн кӀезигчу хенан куьйгаллел тӀехьа, моголийн сардала Асаф Джаха 1724 шарахь дӀалецира Хьайдарабад. Низамийн силсила 1948 шо кхаччалц куьйгалла дира Хьайдарабадехь. Майсур а, Хьайдарабад а Британийн ХӀиндин олаллин пачхьалкхаш хилира.
ХӀинцалерачу Пенджабан меттехь кхоллаелира Сикхийн импери юьйжира цхьа могӀа ингалсан-сикхийн тӀемашкахь.
XVIII бӀешарахь Горкхан куьйгалхоша кхоьллира Непал пачхьалкх, шен историн йохаллехь цуьнан аьтту белира шайн къом а, мохк а Ӏалашбан.
Колонин мур ХӀиндиера 1498—1739 шерашкара Европин йохк-эцаран посташ
Даманехь, данихой, ингалсашЧандернагор а, голландин портан гӀала Коромандель (1825 шо кхаччалц), португалин колонеш Даман, Диу йоцурш.
Британин ХӀинди Коьрта йаззам: Британин ХӀинди
Хьажа иштта: Махкара олалла
1909 шеран Британин ХӀинди а, махкара олаллаш а
1617 шарахь Британин Ост-ХӀиндан компанин бакъо елира ХӀиндица Моголийн императоран Джахангиран цӀарах йохк-эцар лелоде-юре моголийн паччахьан Фаррукха Сияран 1717 шарахь цунна Бенгалица паргӀата налог йоцуш йохк-эцар лело бакъо луш совгӀат данБенгалин Наваб Сирадж-уд-Даула, дуьхьал велира ингалсхошна и аьтту ца бала гӀерташ. Оцу гӀуллакхо 1757 шарахь Плессихь тӀом хилийтара, цигахь Клайв Роберт коьртехь волчу Ост-ХӀиндан компанин «эскаро» толам баьккхира навабан бӀо иэшийна. Оцу шарахь Компанис Клайв Бенгалин «губернатор» хӀоттийраБуксарера тӀом дӀабаьлчи Компанис Бенгалин куьйгалла дан гражданийн бакъонаш ехира моголийн паччахьера Шах Ӏалам II-гӀачунгара, цуо формалан йира ингалсхойн куьйгалла, иза тӀехьа догӀучу бӀешерашкахь даьржира массо а ХӀиндиехь, Моголийн куьйгалла дӀадаьккхира цара[56] хӀиндин субконтинентан доккхах долчу декъана, оцу йукъахь йара хӀинцалера Пакистан а, Бангладеш а. Ингалсхоша шайн колонин политикехь нах бекъаран принцип лелайора, ХӀинди пачхьалкхашна екъаелла хилар бахьна долуш, тайп-тайпанчу олаллашна, социалан а, динан а тобанашна йукъахь девнаш хилар бахьна долуш.
1857 шарахь Британин Ост-ХӀиндан компанин куьйгаллин реза ца хиларо бахьна даьккхира дуьххьарлера паргӀатонан тӀом баккха, бевза «Сипайн гӀаттам» цӀарца. Цхьаьна шарахь тӀом бича гӀаттам охьатаӀийра. Фактехь волу гӀаттаман хьалханча, тӀаьххьара моголийн паччахь Бахадур Шах II, Британин паччахьаллин Британин империн колони йолуш. Тайп-тайпана мехкашна куьйгалла дора шаьшша, я куьйга кӀелахь лаьттара вассалийн олаллаш санна. ХӀиндин колонешна эксплуатаци яр ладаме хьост дара ингалсан капиталан а, Ингалсехь бинчу промыслан хийцамашна а[57]
ХӀиндин къам паргӀатдаккхаран болам Коьрта йаззам: ХӀиндин къам паргӀатдаккхаран болам
ХӀинди паргӀатъяккаран, малбузан кепара демократи хӀотторан хьалхе хилира британин вице-паччахьан администрацехь хӀиндин хьехамчаш хӀиттабар[58] [59] Махатма Ганди санна болу тхьамданаш йолийра британин колонин правительствон дуьхьала яккхийра кампанеш. 1929 шеран ноябрехь къам паргӀатдаккхаран болам бохо Ӏалашо йолуш, Йоккха Британин парламенто ХӀиндин Британин империн доминионан бакъонаш елира. Шайолу хӀиндин субконтинентехь болабелира британин куьйгаллин дуьхьала революцин болам, цуо 1947 шарахь паргӀатйаьккхира субконтинент Британин имперех.
ХӀиндин паргӀато а, екъар а Коьрта йаззам: Британин ХӀинди екъар
ПаргӀатдовлар лаарца цхьаьна, дуккха а шерашкахь куьуш бара буламалла хӀиндусийн а, бусулбанийн а бахархошна йукъахь. Бусулбанаш, даиман а кӀезиг болу, кхерара хӀиндуистийн Ӏедал кӀелахь бисарна, ларлуш хьоьжура паргӀатоне. Уьш цхьатерра тешаш бацара хӀиндуистийн Ӏедалх а, британин колонин правительствох а. 1915 шарахь Махатма Ганди хьалхавелира ХӀиндин къам паргӀатдаккхаран боламан, кхайкхира шине агӀоне цхьаалле. Цуьнан тхьамдалло тӀаьххьара а ХӀинди паргӀатоне кхачийра.
Гандис ХӀиндин боккха Ӏаткъам бира паргӀатонан къийсамашкахь, халкъан массийн боламца ницкъ ца барца некъ лелоран, иза дуьненан исторехь уггар дикачу тхьамданех цхьаъ вира. ХӀиндахоша цӀе тиллира цунна махатма аьлла, санскритера гочдича «сийлахь са» хуьлу иза.
Британин ХӀиндин махкана паргӀато елира 1947 шарахь, цул тӀехьа ХӀинди йийкъира ХӀиндин Союзна а, Пакистанан доминионан а. Пенджаб а, Бенгали а екъар бахьнехь цӀий Ӏанор нисделира хӀиндусашна а, сикхашна а, бусулбанашна а йукъахь, цигахь кхелхира 500 000 сов стаг[60] Пакистанан а пачхьалкхийн махкашка[60]
ПаргӀат йаьллачул тӀехьара ХӀиндин истори Хьажа иштта: Операци «Поло», ХӀиндин аннекси Гоан (1961)
1951 ш. штаташ а, мехкаш а, ХӀиндин политикин интеграци
Дуккха къаьмнаш а, динаш а долуш хиларе терра, паргӀато йаьккхинчул тӀехьа, ХӀиндиехь хилира девнаш а, къийсамаш а динан, социалан бух тӀехь пачхьалкхан маьӀ-маьӀнехь. ТӀаккха а, ХӀинди хилира таро йолуш либералан демократин дуьненан хӀуман пачхьалкхан статус латто, цхьа боца 1975—1977 шерашкара мур боцург, оцу хенахь премьер-министро Ганди Индирас кхайкхийра къаьсттина хала хьал хилар гражданийн бакъонаш гатъеш.
Цийн-хӀиндин дозанера тӀом). 1947, 1965, 1971 шерашкахь. ТӀаьххьара дов ХӀиндиний, Пакистананний (Каргилан тӀом) йукъахь хилира 1999 шарахь, Кашмир штатехь.
1974 шарахь ХӀиндис бира ядеран клубан» декъашхо хилираАтал Бихари Ваджпаин правительство, цуо хийцамаш дӀабаьхьира.
2004 шеран бӀаьста хиллачу парламенте харжамашкахь толам баьккхира Соня Ганди коьртехь йолчу ХӀиндин къоман конгресс партис. 2004 шеран 22 майхь премьер-министран дарж дӀалецира Сингх Манмохана.
2014 шеран харжамашкахь «Бхаратийа джаната парти» коьртехь Моди Нарендра а волуш, парламенте абсолютан алсама кхьаьжнаш тесира: 543 меттигах 283 меттиг. ТӀаьххьара 30 шарахь цхьаьна партин аьтту ца белира оццул кхиамаш баха. Дийнна цхьа бутт дӀабаллалц 814 миллион хӀиндахойн таро яра кхаж таса, 2 000 000 электронан машен а лелош. 66 % нах баьхкира — иза уггар лакхара гайтам бу ХӀиндин исторехь. Халкъо хоржуш вара 8251 кандидат, царна йукъахь хилла 668 зуда а, 5 транссексуал а. Куьйгаллехь йолчу, "ХӀиндин къоман конгресс"ан 44 мандат делира. Цуо куьйгалла дира ХӀиндин паргӀатонан.
Географи Коьрта йаззам: ХӀиндин географи
Хьажа иштта: ХӀиндин пачхьалкхан доза
ХӀинди шолгӀа меттиг бахархойн барамца (1 220 800 359 ст.)[8] Пакистанца малхбузехь, Цийца , Непалца , Бутанца къилбаседа-малхбалехь, Бангладешца а, Мьянмица а малхбалехь. Цул сов, ХӀиндин ду хӀордан доза Мальдивийн гӀайренашца къилба-малхбузехь, Шри-Ланкица къилбехь, ХӀиндонезица къилба-малхбалехь[8] Джамму а, Кашмир а штатан къовсамечу мехкан доза ду ОвхӀанца [9]
Административан йекъайалар Коьрта йаззам: ХӀиндин административан йекъайалар
Коьрта йаззам: ХӀиндин штаташ а, мехкаш а
ХӀинди федерацин бертан махках, Къоман столицан Дели гуох [62] Пондичерри а, Къоман столицан Дели гуо а) а шайн хоржу правительство ю. Бисина пхеа бертан мехкашна тӀехь куьйгалла до центран Ӏедало хӀотточу администраторо, цундела уьш ХӀиндин президентан дуьххьара урхаллехь бу. 1956 шарахь хӀиндийн штаташ юхакхоьллира меттан билгалонашца[63]
Массо штаташ а, бертан мехкаш а бекъна бу административан а, правительствон а дакъошна, царех олу гуонаш. ХӀиндиехь бу 600 сов гуоталукашна.
Геологи ХӀиндин доккхаха долу дакъа лаьтта хьалхарчу кембрийн ХӀиндостанан пилтан тӀехь ду, цуо вовшахтоьхна иштта цӀе йолу ахгӀайре а, къилбаседехь цунна тӀехӀоттаелла ХӀиндо-Ганган акъари а, важа Австралийн пилтан декъехь ду[65]
ХӀинди билгалъяккхаран геологин процессаш йолаелла 75 млн шо хьалха, оцу заманахь Гондванин дакъа хилла, иза лела доладелла къилбаседа-малхбуза агӀора оцу хенахь хилла а доцучу ХӀиндин Ӏапказ чухула — процесс, лаьттира 50 млн шо герггаЕвразин пилтанца, цуьнан бухара субдукцис гучудехира аллювис меллаша дуьзинаАравали дукъ долуш, йаьржина Тар гӀум-ареСатпур а, Виндхья кхаччалц йуккъерчу ХӀиндехь. Вовшенца нийсса догӀу малхбузера ломан даккъаш доьду тӀулгийн кӀорца бехаш болчу Чхота Нагпур чӀаплам тӀе малхбалехьДекан чӀаплаьмнаш, уьш доьхна охьакхийсаршца кхуллуш лоха а, йуккъера а локхалла йолуш. Лаьмнаш ду шера баххьаш долуш, шуьйра чӀапа я егна ю акъари, царна тӀехула айаделла гунаш а, текхан лаьмнаш а ирх басеш а йолуш. Малхбузехь а, малхбалехь а Декан чӀаплам айабелла бу кхолладелла, Малхбузан а, Малхбален а Гаташ[70]
ХӀинди экваторан къилбаседехьа ю 6°44' а, 35°30' а къилбаседа шораллин йукъахь[71] [72]
Бердан сизан бохалла 7,517 км бу, царех, 5,423 км ХӀиндин континентан бу, 2,094 км — Андаманан, Никобаран, Лаккадиван гӀайренийн буватташ я ишалан бердМалабаран берд олу, малхбален бердйистан къилбе — Короманделан берд.
ХӀиндин латтан тӀехула Гималаиш озийна ду Ӏадкепара маьхкан къилбаседера къилбаседа-малхбале, Ӏаламан доза хилла Цийца кхаа декъан тӀехь, уьш хададо Канченджунга лам. Каракорум лаьтта ХӀиндин йисттерчу къилбаседехь Кашмиран декъехь. ХӀиндин къилбаседа-малхбален «йоьхь» тӀехь ду йуккъера локхалла йолу Ассамо-Бирман лаьмнаш а, Шиллонг акъари а.
Гидрологи ХӀиндин чоьхьара гидрологи гайтина ю дуккха а охьадоьдучу хишца, уьш шайн хи схьадаларехь декъало «гималайнаш», хьийкъина ду даиман а, ийна луон-шан а, догӀанан а хишшах лаьтта, «декананаш», алсама догӀанан, муссонан хишшах лаьтта, цхьана эшшара доцуш, деста июнера октябре кхаччалц. Массо а даккхийчу хиш тӀехь аьхка цӀеххьана хин барам айбало, дукха хьолахь хи чу а хьодуш. Пачхьалкхан цӀе йелла долу Британин ХӀинди екъначул тӀехьа доккхаха долу дакъа дисира Пакистанехь .
Гималайшкахь долалуш долу, доккхаха долу дакъа ХӀиндин махкахула охьадоьдуш долу уггар даккхий хиш ду Брахмапутра а; ший а кхета Бенгалин аймехЯмуна а, Коши а. Церан лоха бердаш хӀора шарахь бахьна хуьлу зенаш а деш хи чухьадаран. ХӀиндостанан кхин ладаме хиш ду Годавари, Маханади, Кавери, Кришна, иштта Бенгалин аймех кхетаНармада а, Тапти а кхета Ӏарбойн хӀордах[75]
ХӀиндин уггар хаза бердйистан регионаш ю Йоккха Качан Ранн а Малхбуза ХӀиндехь, Сундарбан а — ХӀиндин а, Бангладешан а ишалаш хилла Ганган а, Брахмапутран а дельтанаш[76] гӀайренаш Лакшадвип Малабаран бердан малхбузехьа; Андаманан а, Никобаран а гӀайренаш , — Андаманийн хӀорд чура тӀепинган гӀайренийн зӀе[77]
Климат ХӀиндин климатан боккха Ӏаткъам бо Гималайш а, Тар гӀум-ариено а, муссонаш ештӀуьна тропикийн, екъа тропикийн, субтропикийн муссонан, лекхалаьмнийн[81]
ХӀиндин доккхаха долчу декъехь билгалйолу кхоъ зама: йовха а, тӀуьна а алсама къилба-малхбузен муссон а (июнь — октябрь) йолуш; гӀеххьа шийло а, екъа а алсама къилбаседа-малхбален пассат а (ноябрь — февраль) йолуш; чӀогӀа йовха, екъа (март — май) йолуш а. ТӀуьначу заманахь шеран барамах 80 % йочанаш хуьлу. Уггара тӀуьна ду Малхбуза Гатийн а, Гималайн а (6000 мм шарахь) механ басеш, ткъа Шиллонг тӀапломан басешкахь ю Дуьнен тӀехь уггар дукха догӀа догӀу меттиг — Черрапунджи (12000 мм гергга). Уггар екъа кӀошташ — ХӀиндо-Ганган акъарин малхбуза дакъа (100 мм кӀезиг Тар гӀум-арие, бекъа мур 9-10 бутт) а, ХӀиндостанан йуккъера дакъа (300—500 мм, бекъа мур 8-9 бут). Йочанийн барам чӀогӀа хийцало цхьацца шерашкахь. Акъари тӀехь январан йуккъара температура лакха йолу къилбаседера къилбехьа +15 тӀиера +27 °C тӀекхаччалц, майхь массанхьа а +28…+35 °C хуьлу, наггахь +45…+48 °C а кхочу. ТӀуьначу муьрехь пачхьалкхан доккхаха долчу декъехь температура +28 °C хуьлу. Лаьмнашкахь, 1500 м лакхахь, январехь −1 °C, июлехь +23 °C хуьлу, 3500 м лакхахь −8 °C а, +18 °C.
ГӀуран коьрта центраш оледенения ю Каракорумехь а, Гималайшкара Заскар дукъан къилба басешкахь а. Шашшан хидалар хуьлу аьхкенан муссонаш йолучу хенахь оьхучу лайнех а, басешкара дарцо дӀакхоьхьу лайнех а. Лайн сизан йуккъера барам лаха болуш бу 5300 м малхбузера 4500 м малхбалехь. глобалан йовхо бахьнехь шаш юхадовлуш ду.
Ораматаш а, дийнаташ а Коьрта йаззамаш: ХӀиндин флора , ХӀиндин фауна
Бенгалийн цӀоькъалом таллархой бахьнехь хӀаллак хуьлуш ду
ХӀинди ю ХӀиндо-Малайн зоогеографин областехь, уггар а тайп-тайпана биоресурсаш йолчех цхьа пачхьалк ю. ХӀинди — Даймохк бу 7,6 % кепара шадолу декха дийнатийн, 12,6 % массо а хи-лаьттан дийнатийн, 11,7 % массо а зезагийн ораматийнэкорегионаш, шола хьаннаш — къилба-малхбузен Гатийн догӀанан хьаннаш, лакхарчу тӀегӀанера эндемизман амал йолуш ю; массо а вовшахтоьхча, 33 % ХӀиндин ораматийн кепаш эндемикаш юМалхбуза Гаташкара а, Къилбаседа-малхбузен ХӀиндиера а тропикийн догӀанан хьаннашкара Гималайшкара баганан хьаннашка кхаччалц. ХӀиндостанан чоьхьарчу кӀоштийн акъареш тӀехь алсама ю аккацех лаьтта шолгӀа саваннаш, шурбаьӀаш, пальманаш, баньянаш, лилха хьаннаш, антропогенан схьадалар долу Ӏиттало коьллаш. Лаьмнашкахь йисина муссонан хьаннаш тиках, сандалах, буту эрзах, терминалех, диптерокарпнашах лаьтташ йолу. АхгӀайренан къилбаседа-малхбалехь кхуьу гӀа охьадужу ийна хьаннаш салах ерш алсама а йолуш, ткъа мох болчу Малхбуза Гатийн басешкахь — гуттар сийна йолу ийна хьаннаш[85]
Малхбален бердан хӀордйистан аса цхьаццанхьа ишалаш долуш ю. Ӏаламан ораматан чкъор ХӀиндо-Ганган акъари тӀехь ца дисина, ткъа цуьнан ландшафташ хийцало малхбузера гӀум-аренаш тӀиера малхбалера гуттар сийначу ийначу хьаннашца. Локхаллин аса дика къастало Гималайшкахь а, Каракорумехь а. Малхбуза Гималайшан кӀажошкара лакха хьалаоьху терайш (1200 м кхаччалц), лакхахьо ю муссонан хьаннаш, йукъахь коьллаш йолу ломан зезан хьаннаш, йукъахь гуттар сийна а, гӀадужу а тайпана хьаннаш йолу таьӀнабазанан хьаннаш, ткъа 3000 м лакхахь долало бен лаьмнаш а, ломан аренаш а. Гималайшан малхбалехь тӀуьна тропикийн гуттар сийна хьаннаш кхочу 1500 м лакха, лакхахь хийцало ломан субтропикийн хьаннашца, таьӀнабазанан хьаннашца, бен лаьмнашца.
ХӀиндин коьртачу диттех ду ниим, шуьйра леладо аюрведин дарбанан препараташкахь. Деза лоручу баньянан дитт бухахь (хьаьжа Бодхи дитт), цуьнан сибат карийна Мохенджо-Даро мухарш тӀехь, Бодх-Гаяхь.
Дукхах йолу хӀиндин кепаш, Гондвана суперконтинента тӀехь гучуевллачу таксонан тӀаьхье ю, ткъа цуьнан дакъа мацца а хилла хӀиндостанан пилта Лавразица Ӏоттаяларо тайпанаш иэдина. Амма, тӀапломан жигаралло а, климатан хийцамаш а 20 млн шо хьалха хилла болу, бахьана хилира дукхах йолу хӀиндин энлемикийн кепаш яларнзоогеографин новкъа кхоллалуш долчу Гималайшан шина агӀоралангур Нилгири а, мокха Кералан бецан пхьид а. ХӀиндиехь 172 кеп ю, Ӏалам Ӏалашдаран дуьненан союзан хӀаллак хилан кхерамехь йолчеран испискин тӀехь, иза 2,9 % массо а кепашца дуьстичаАзин лом, Бенгалан цӀоькъалом, ткъа иштта Бенгалин сип, уьш лечара евлла дахкалуш долчу бежнийн дилх сов даарна, дарбанан лелийра диклофенак.
ХӀиндин бахархойн йоккха луьсталла а, Ӏаламан ландшафташ хийцаро а къен йина пачхьалкхан дийнаташ. ТӀаьххьарчу иттаннаш шерашкахь, адамийн бахаман гӀуллакхан шордаро кхерам тесна пачхьалкхан экханна. Цунна дуьхьала йина цхьа могӀа къоман паркаш а, заповедникаш а, дуьххьарниг йира Экха Ӏалам лардаран Закон»ЦӀоькъалом проект» а иза лардан а, лела меттиг Ӏалашъян а Ӏалашо йолуш; цунна тӀе, ЮНЕСКОн биосферан резерватийн дуьненан машан декъера ю; официалан билгалйаьхна 25 хин-ишалан меттигаш Рамсаран конвенцис ларъеш йолу[91]
Бахархой Бахархойн барам, охьаховшар Коьрта йаззам: ХӀиндин бахархой
Кеп:ХӀиндин Йаккхий гӀаланаш
ХӀиндин бахархойн луьсталла
Бахархойн барамца (1,3 млрд стагйуккъера хан 24,9 шо ю, ткъа шарахь тӀекхета 1,38 % бахархой; хӀора 1000 стагана тӀе дуо 22,01 бер[94]
ХӀиндин арахьа веха 38 миллион гергга хӀиндахо — уггар яккхий йукъараллаш ю АЦШ , Йоккха Британехь , Австралехь , Германехь , Японехь , Канадехь . Барам кӀезиг болуш хӀиндахойн йукъараллаш ю Россехь , Францехь , Къилба Корейхь , Аргентинехь , Цийхь .
Меттанаш Коьрта йаззам: ХӀиндин меттанаш
ХӀинди даймохк бу хӀиндо-ариен меттанийн тобан (74 % бахархой) а, дравидийн меттан доьзалан (24 % бахархой) а. ХӀиндехь дуьцу кхин меттанаш ду австроазин а, тибето-бирман лингвистин доьзалера. ХӀиндин Конституцис билгалбаьккхина 21 официалан мотт, бахархойн доккхаха долчу декъо буьцург я классикан статус ерг. ХӀиндехь ю 1652 диалект[100]
Гурдвара Хармандир-Сахиб Амритсарехь
Бодх-Гайр гӀарайаьлла буддийн килса
Майсурера Езчу Филоменан килса
ХӀиндин меттанаш буьйцучеран барамца
Меттиг
мотт
2001 шеран бахархой багарбар [101] (Бахархой 1,004.59 млн стаг)
Лелош болчеран барам Шаболчу бахархойн процент Баржаран географи
1
ХӀинди а, цуьнан диалекташ а [102] 422 048 642
41,03 %
Къилбаседа ХӀинди
2
Бенгали 83 369 769
8,11 %
Малхбузен Бенгали , Ассам , Джаркханд , Трипура
3
Телугу 74 002 856
7,37 %
Андхра-Прадеш , Карнатака , Тамилнад , Махараштра , Орисса
4
Маратхи 71 936 894
6,99 %
Махараштра , Карнатака , Мадхья-Прадеш , Гуджарат , Андхра-Прадеш , Гоа
5
Тамилин 60 793 814
5,91 %
Тамилнад , Карнатака , Пондишери , Андхра-Прадеш , Керала , Махараштра
6
Урду 51 536 111
5,01 %
Джамму а, Кашмир а , Андхра-Прадеш , Дели , Бихар , Уттар-Прадеш
7
Раджастхани более 50 млн.
5 %
Пенджаб, Харьяна
8
Гуджарати 46 091 617
4,48 %
Гуджарат , Махараштра , Тамилнад
9
Каннада 37 924 011
3,69 %
Карнатака
10
Малаялам 33 066 392
3,21 %
Махе, Пондишери
11
Ори 33 017 446
3,21 %
Орисса
12
Пенджаби 29 102 477
2,83 %
Пенджаб, Чандигарх , Дели , Харьяна
13
Бходжпури 25 млн.
2,3 %
Бихар , Джаркханд , Уттар-Прадеш
14
Ассамин 13 168 484
1,28 %
Ассам
15
Майтхили 12 179 122
1,18 %
Бихар
16
Сантали 6 469 600
0,63 %
Чхота-Нагпур чӀаплаьмнашкахь деха санталийн тайпанаш, Чхаттисгарх , Джаркханд , Орисса
17
Кашмири 5 527 698
0,54 %
Джамму а, Кашмир а
18
Непалийн 2 871 749
0,28 %
Сикким , Малхбузен Бенгали , Ассам
19
Синдхи 2 535 485
0,25 %
Гуджарат , Махараштра , Раджастхан , Мадхья-Прадеш
20
Конкани 2 489 015
0,24 %
Конкан (Гоа , Карнатака , Махараштра , Керала )
21
Догри 2 282 589
0,22 %
Джамму а, Кашмир а
22
Манипури 1 466 705
0,14 %
Манипур
23
Бодо 1 350 478
0,13 %
Ассам
24
Санскрит 14 135
N
Маттур
Сирла-цӀен басца билгалбина хӀиндоариен меттанаш, баьццарчунца — дравидийн, синачунца — цийн-тибетан, ткъа можачуьнца — австралоазин.
Дин Коьрта йаззам: ХӀиндин дин
900 млн сов хӀиндахой (80,5 % бахархойх) бахаи, кхин а динаш дуАборигенин 8,1 % болчу бахархошна йукъахь, даьржина анимизм[104]
2001 шеран бахархой язбаран терхьашца динан тобанийн амал
Дин
Бахархой ТӀекхетар Боьрша-стен барам
Йоза хаар Белхан ницкъаш Боьрша-стен барам Боьрша-стен барам Боьрша-стен барам
ХӀиндуизм
80,46 %
20,3 %
931
65,1 %
40,4 %
944
894
925
Ислам
13,43 %
36,0 %
936
59,1 %
31,3 %
953
907
950
Керсталла
2,34 %
22,6 %
1009
80,3 %
39,7 %
1001
1026
964
Сикхизм
1,87 %
18,2 %
893
69,4 %
37,7 %
895
886
786
Буддизм
0,77 %
18,2 %
953
72,7 %
40,6 %
958
944
942
Джайнизм
0,41 %
26,0 %
940
94,1 %
32,9 %
937
941
870
Анимизм, кхин а
0,65 %
103,1 %
992
47,0 %
48,4 %
995
966
976
Пачхьалкхан хӀоттам Коьрта йаззамаш: ХӀиндин пачхьалкхан хӀоттам , ХӀиндин Президент , ХӀиндин Премьер-министр , ХӀиндин Правительство
ХӀиндин Президентан резиденци
ХӀиндин Лакхарчу суьдан гӀишло
ХӀиндин Парламентан гӀишлон фасад
ХӀиндин Конституци тӀеэцнера Кхолларан гуламца преамбулехь билгалдоккха йозуш йоцу, вестминстеран парламентан кепаца болхбеш йолу шина палатан парламентаца. Пачхьалкхан Ӏедал декъна кхаа декъе: законашкхолларан, кхочушдаран, суьдан.
Пачхьалкхан Корта бу ХӀиндин президентПравительствон корта бу премьер-министр, цуьнгахь ду коьрта кхочушдаран Ӏедалпарламентан лахарчу палатехь алсама меттигаш долу политикин партица я политикин коалицица чӀагӀо йолу кандидат[109]
ХӀиндин законашкхолларан Ӏедал ду шина палатан парламент, иза лаьтта «Раджья сабха» (Штатийн Совет) олу лакхарчу палатех а, «Лок сабхи» (Халкъан палата) олу лахарчу палатех ахӀиндин штатийн а, мехканийн а законашкхолларан меженаша, бахархойн бараме хьаьжжина[115] [115] [115]
Кхочушдаран Ӏедалан дакъа лаьтта президентах, вице-президентах, премьер-министр коьртехь волу Министрийн Советах (министрийн кабинет цуьнан кхочушдаран комитет ю). ХӀора министр парламентан цхьаьна палатан декъашхо хила веза. ХӀиндин парламентан системехь кхочушдаран Ӏедал кӀелахь ду законашкхуллучун: премьер-министр а, Министрийн Совет а дуьххьара дӀа жоьпехь ю парламентан лахарчу палатан хьалха[116]
ХӀиндин унитаран кхаа тӀегӀан суьдан Ӏедал ду, иза лаьтта ХӀиндин лакхара суьдхо коьртехь волу Коьртачу суьдах, 21 Лакхарчу суьдах, шортта кегийчу суьдеххьалхарчу инстанцин суд ю адамийн коьрта бакъонех хьакхалучу процессашкахь, штаташна а, центран Ӏедална а йукъарчу къовсамашкахь, кхин а лакхарчу суьдашна тӀехь апелляцин юрисдикци а юКонституцица догӀуш дацахь[119] [120]
Чоьхьара политика Коьрта йаззам: ХӀиндин чоьхьара политика
ХӀинди, федералан тӀегӀанехь, уггар дукха бахархой болу пачхьалкх юХӀиндин къоман конгрессБхаратия джаната парти» (ХӀиндин къоман парти, БДП), ХӀиндин Коммунистийн парти (марксистийн), ткъа кхин а тайп-тайпана регионийн партеш. Джаната» партис толам баьккхира харжамашкахь, бахьана дара оцу хенан премьер-министро Индира Гандис чолхе хьал кхайкхадарна къам реза ца хилар. 1989 шарахь , Къоман фронт коалицис Аьрру фронтан коалицица цхьаьнакхетна толам баьккхира харжамашкахь, амма Ӏедалехь хьие ца белира шина шарахь бен[123]
1996 — 1998 шерашкахь федералан правительствон куьйгалла дира цхьа могӀа ях ца еллачу коалицеш. Консервативан «Бхаратия джаната партис» кхоьллира правительство йоцачу ханна 1996 шарахь, тӀехьа Ӏедале еара Цхьанатоьхна фронтан коалиции.
1998 шарахь, Бхаратия джаната партис кхоьллира Къоман демократин альянс (КЪДА) цхьа могӀа регионийн партешца, тӀаккха хилира исторехь шолгӀа парти, ХӀиндин къоман конгрессал тӀехьа, Ӏедалехь пхеа шеран муьрехь сацаелла[124]
2004 шеран харжамашкахь ХӀиндин къоман конгрессо «Лок сабхехь» алсама меттигаш баьхна, кхоьллира правительство Цхьанатоьхна прогрессан альянс (UPA) коалицица, цуьнан гӀортол яра «Бхаратия джаната партин» дуьхьала йолу цхьа могӀа аьрру агӀора йолу партеш а, депутаташ а[125]
2014 шеран парламентан харжамашкахь «Бхаратия джаната парти» толам баьккхинчу Къоман демократин альянсан (КЪДА) куьйгалле еара. Партин корта — Моди Нарендра — хаьржира ХӀиндин премьер-министр[126]
Арахьара политика Коьрта йаззам: ХӀиндин арахьара политика
Моди Нарендра а, Российн Федерацин Президент
Путин Владимир а,
2014 шеран 11 декабрехь
Моди Нарендра а, ЦХР Председатель Си Цзиньпин а
Къилба Азин регионийн йукъаметтиг дӀакхехьаран Ассоциацин саммит
1950-гӀа шерашкахь ХӀиндис ладаме болх лелийра дуьнанайукъарчу ариенехь, «Кактус» операци Къаьмнийн йукъаметтиг лелоран декъашхо а, ДӀацакхетаран болам кхоьллинарг а, декъашхо а юЦийн-хӀиндин дозанашкара тӀемаш а, 1965 шеран шолгӀа хӀиндо-пакистанан тӀамо а, ХӀинди хаъал герга ялийра Советийн Союзца Кашмир мохк бахьанехь. Ткъа пачхьалкхашна йукъахь кхин Ӏиттадаларш хилира Сиачен шалам бахьанехь а, Каргилан тӀом а.
ТӀехьарчу шерашкахь ХӀиндис дӀакхоьхьу хаъал болх Къилба Азин регионийн йукъаметтиг дӀакхехьаран Ассоциациехь, Дуьненайукъара йохк-эцаран кхолламехьЯдеран талламаш цамагабаран барта а, Ядеран герз цадаржоран барта а кӀела, гӀоле хета шен ядеран программашна ша терго йар. ТӀехьарчу заманахь, арахьара политикин ариенехь ХӀиндин правительство ницкъаш хьажийна АЦШца, Цийца , Пакистанца йукъаметтиг тояре. Экономикин сферехь, ХӀиндин гергара йукъаметтигаш йу кхечу кхуьучу пачхьалкхашца Къилба Америкехь а, Азехь а, Африкехь а.
ТӀеман ницкъаш а, башха гӀуллакххой а Коьрта йаззам: ХӀиндин тӀеман ницкъаш
ХӀиндин тӀеман ницкъаш шен дукхаллин барамца дуьненахь кхоалгӀачу меттигехь бу, уьш лаьтта ХӀиндин эскарх, флотах, ТӀеман-хӀаваан ницкъех[94] [132]
Ядеран клубан декъашхо, дуьххьарлера ядеран зиер дина Къежа Будда операци кодан цӀе а йолуш. ТӀаьхьара ХӀиндо-америкин ядеран гӀуллакхийн барт бина, цуо хаддийна чекхдаьккхина атоман энергин областехь пачхьалкхан къевлина латтор[134]
ХӀиндин башха гӀуллакххошна йукъайогӀу Цхьанатоьхна талламан комитет — «Joint Intelligence Committee» (JIC), Талламан а, анализан а дакъа — «Research and Analysis Wing» (RAW), Талламан бюро — «Intelligence Bureau» (IB), ткъа иштта Мохк ларбаран Министраллин талламан дакъош, Пачхьалкхан а, чоьхьарчу гӀуллакхийн а Министраллин Центран талламан бюро, Чоьхьарчу кхерамазаллин департаментан дакъош. ХӀиндин коьрта геополитикин мостагӀ ю Пакистан , Пакистанан а, цуьнан башха гӀуллакххошна а дуьхьал беш болу болх коьрта приоритет йолуш бу ХӀиндин башха гӀуллакххойн.
Экономика ДВФ терахьашца яккхийчу пачхьалкхийн дакъа дуьненайукъарчу ЧВС
фондан биржа ю Бомбейн фондан биржа
Коьрта йаззам: ХӀиндин экономика
Шен историн йохаллехь паргӀато йаьккхинчул тӀехьа, ХӀиндис дӀайаьхьира доларчу декъехь правительствос дакъа а лоцуш, Кеп:Дац АХЬ. 1991 шеран мартехь дешинвалютан резерваш тӀекхийтира 5,8 млрд АЦШ доллар тӀиера[135] [136] [136] эца таронан паритет дуьстича, ХӀиндин ду дуьненахь доьалгӀа ЧВС — 4,726 трлн доллар. Номиналан бахархойн цхьаьна синан кхочу са хуьлу 977 АЦШ-н доллар, цуо пачхьалкх хӀоттайо дуьненахь 128 меттиге оцу гайтамашца. Бахархой цхьаьна синан кхочу саца эцаран тарон паритетаца хуьлу 2700 доллар (дуьненахь 118-гӀа меттиг).
ТӀаьхьарчу ткъа шарахь шеран ЧВС тӀекхетаран йуккъера барам хилира 5,5 %, цуо хӀиндин экономика дуьненахь уггар чехка кхуьучех йирабелхан ницкъийн шолгӀа барам бу — 516,3 млн стаг, 60 % царех болхбеш ву юьртабахамехь; 28 % хьашташ кхочушдарехь; 12 % джут, шекаран эрз, мехкдаьтта дайарца, кхоалгӀа — тӀулган кӀора байарца[143] коэффициент Джини: 33.6)дахаран минимумал лахарчу барамехь, иза бу дийнахь 40 АЦШ-н доллар. Статистикин терхьашца, 2011 шарахь , 19 % бахархой бара къоьллин тӀегӀанал лахахь дийнахь 2 бен ца кхочуш[147] программа латторан, ткъа иштта финансийн а, технологин а хьаштийн экспортёр. ХӀиндин коьрта Ӏаламан бахам бу оху латта, бокситаш, хромиташ, кӀора, алмазаш, эчиган маьӀда, кир-маьӀда, марганец, слюда, Ӏаламан газ, мехкдаьтта, титанан маьӀда[62] [149] [150] [151] [152] Европин барт , Ций .
Арахьара декхаран динамика ХӀиндин арахьарчу декхаран бала чӀагӀбелира 1980-гӀа шераш чекхдовлуш, иза 83,8 млрд долларе кхаьчча (29 % ЧВС 1990/91 финансан шарахь), ткъа 1980/81 финансан шарахь иза хилира 23,5 млрд доллар (ЧВС 12 % кӀезиг)[153] [140] [140] [140] [140]
Транспорт ХӀара дакъа йаздина ду 1951 шеран хаамашца.
Хьуна гӀода лур ду, яззаман информаци
карлаяьккхина .
Коьрта йаззам: ХӀиндин транспорт
ХӀиндин цӀерпоштнекъан карта
ХӀиндин автомагистралийн карта
Аэропортийн а, хӀордан портийн а карта
ХӀиндехь ю шайолу кепара транспорт: хин (хӀордан а, охьадоьдучу хин а), хӀаваан, цӀерпоштнекъан, биргӀанан.
ХӀиндин цӀерпоштнекъан транспорто дӀасахьо массашкахь адамаш а, киранаш а. ЦӀерпоштнекъан машийн бохалла (2009 шо) — 63 эз. км сов, оцу йукъахь 18 эз. км электрификаци йина дуIndian Railways[155] [154]
1950 шарахь ХӀиндиехь дара 382 эз. км лаьттан некъаш а, 136 эз. км шоссейн некъаш а. Царех цасоццуш киранийн а, пассажирийн а автотранспорт дӀалелийта пайден дацара 22 эз. км бен[156]
ХӀиндиехь кеманаш лела пайден ду хин лахешкахь Кришна, ГодавариКавери1950-гӀа шерашкахь 3/4 киранех дӀахьуора хиш чухула гатан кеманаш тӀехь.
пароход дара 338 эзар тонн тоннаж йолуш[156]
аэропорташа[156]
Дешин-валютан тӀехьлон бараман динамика ХӀинди паргӀатйаьллачу хьалхарчу шерашкахь дешин-валютан тӀехьло цӀеххьана охьаюьйжира 2,161 млрд долларера 1950/51 финансан шарахь 0,637 млрд долларе кхаччалц 1960/61 финансан шарахь, цул тӀаьхьа дуккха а лаьттира лахарчу тӀегӀанехь (0,975 млрд доллар 1970/71 финансан шарахь)[136] [136] [136] [136] [136] [136] [136]
Слюда даккхар ХӀинди дуьненахь а хьалха ю тахьтанан мусковит деш, коьрта даккхар хуьлу Андхра-Прадеш штатехь, цигахь ю слюдан аса 25 км шуьйра а, 100 км еха а йолуш[152] [158] [158] [158]
Арахьара йохк-эцар Йозуш йоцучу ХӀиндин арахьара йохк-эцаран амалехь ду даиман а импорт экспортал дукха хилар[159] [160] [160] [149] [149] [149] [149]
Кхечу пачхьалкхашкара ХӀиндин инвестицеш 2013 шарахь ХӀиндис арахьа хьажийна 1,7 млрд доллар дуьхьара инвестицеш (пачхьалкхийн дуьненайукъарчу экспортан дуьхьара арахьа йинчу инвестицех 0,1 %)[161] [161] [161] [161] [162]
Оьздангалла Коьрта йаззам: ХӀиндин оьздангалла
Шах-Джахана шен зудчун Мумтаз-Махалана безамна
Лехенга-чоли йоьхна зудбераш
ХӀиндин каррица долу даар
ХӀиндин оьздангалла чӀогӀа бесара юсинкретизм йолуш ю[164] Азин кхечу регионашкахь баржо а.
ХӀиндин йукъараллехь чӀогӀа лераме ду доьзалан мехаллаш а, гӀиллакхаш а, хӀетте а хӀинцалерчу гӀалийн доьзалшна гӀуоле хета нуклеаран доьзалан структура, дукхах дерг гӀиллакхера шуьйра доьзалан системо тӀебохку социалан-экономикин бехкамаш бахьнехь.
Архитектура Коьрта йаззам: ХӀиндин архитектура
ХӀиндин архитектура йу цхьа область, шена чохь чӀогӀа къегина гайтина хӀиндин оьздангаллин дукхалла. ХӀиндин архитектурин иэсин доккхаха долу дакъано, оцу йукъахь йу чӀогӀа хаза монументаш моголийн, Къилба ХӀиндин архитектураш, гойту шира а, тайп-тайпана а ХӀиндин регионийн меттигера гӀиллакхаш а, арахьара гӀиллакхаш а.
Музыка а, хелхарш а Коьрта йаззамаш: ХӀиндин музыка , ХӀиндин хелхарш
ХӀиндин музыкехь йу шуьйра гӀиллакхийн спектр а, регионийн оьмар а. ХӀиндин классикан музыкин чу йогӀу шиъ коьрта жанр — къилбаседахӀиндин хӀиндустанин а, къилбахӀиндин карнатин а гӀиллакхаш, церан тайп-тайпана регионийн халкъан музыкин кепера вариацеш а. ГӀарайаьллачу музыкин меттигерчу оьмаран йу филми а, хӀиндин халкъан музыка а, царех уггар Ӏаткъам болуш йолчу кепех йу синкретин гӀиллакхаш баулаш.
ХӀиндин хелхарш иштта тайп-тайпана халкъан а, классикан а кепаш йолуш ду. Уггар девзаш долу хӀиндин халкъан хелхарш ду бхангра Пенджабехь, биху чхау гхумар ду хӀиндин классикан хелхарш статус йелла ХӀиндин къоман музыкин а, хелхарийн а, драман а академис. Уьш ду: бхаратанатьямкатхак катхакалимохини-аттам а кучипуди манипури одисси Ориссера, саттрия Ассамера[167]
Театр а, кино а Коьрта йаззамаш: ХӀиндин театр , ХӀиндин кинематограф , Болливуд , Толливуд , Колливуд
ХӀиндин театро дукха хьолахь лелайо музыка, хелхарш, импровизацин диалогхӀиндуизман тексташкара а, ткъа иштта бхавай Гуджарат штатера, джатра Малхбуза Бенгалера, наутанки а, рамлила а Къилбаседа ХӀиндиера, тамаша Махараштрера, терукутту Тамилнадера, якшагана Карнатакера[169] Болливудо йоха хӀиндин маттахь коммерцин фильмаш, иза ю уггар дукха кинош йохург ю дуьненахьканнада, малаялам, маратхи, тамилийн, телугун[173]
Литература Коьрта йаззам: ХӀиндин литература
хӀиндин литературин уггар шира кхолламаш бӀешерашкахь барта дӀалуш бара, тӀехьуо дӀаязбирасанскритан литература — Рамаяна» а эпосаш, «Абхигьяна-шакунталам» драма, классикан санскритан поэзи махакавьяСангам[176] Рабиндранат Тагор — 1913 шеран Нобелин совгӀатан литературехь лауреат хилла волу.
Дешар Дешар дукхах йолчу ХӀиндин ЛДМ ду ингалсан маттахь. Лакхара дешар махкахь ду европерчу ЛДМ программин тӀегӀанехь. Дешаран шеран мах — 15 000 АЦШ-н доллар гергга бу.
ХӀиндиехь болхбеш ю 2009 шеран терхьашца 504 ЛДМ (1950 шарахь уьш яра 27)[177]
Юург Коьрта йаззам: ХӀиндин юург
ХӀиндин юург дукха бес-бесара ю регионийн оьмарш йолуш, чӀогӀа хаза дуу орамаш, бецаш, чамбийригаш лелош. Регионашкара коьрта даар Ӏаьржа бурч ю; ткъа, цӀен чкъоьргара бурч, шуьйра лелош болу массо ХӀиндиехь, лело баьккхина португалхоша[179]
Духар Хьажа иштта: Сари (духар), Дхоти
ХӀиндин тайп-тайпанчу регионашкахь леладо тайп-тайпана кепара хӀиндин духар. Цуьнан бос а, оьмар а йозу тайп-тайпанчу факторех, масала сари а, божарийн дхоти я лунги; иштта даьржина ду тегна духарш а, масала, зударийн пенджаби (шарбалш а, курта-пижама), божарийн европин оьмаран хечеш а, кучамаш а.
Пачхьалкхан Ӏиданаш Коьрта йаззам: ХӀиндин Ӏиданаш
Дукхах долу хӀиндин Ӏиданаш динах девлла хуьлу, хӀетте а цхьадерш царех массо а хӀиндахоша даздо, кастане я дине ца хьоьжуш. Цхьадолу шуьйра Ӏиданаш ду Дивали, Ганеша-чатуртхи, Угади, Понгал, Онам, Виджая-дашами, Дурга-пуджа, Рождество, Весак, Вайсакхи[180]
Спорт Коьрта йаззам: ХӀиндин спорт
ХӀиндин къоман спорт ю беца тӀиера хоккей, ткъа уггар шуьйра спортан кеп — гроссмейстерш тӀехь-тӀехьа тӀекхеташ бу. Спортан Ӏадатан кепаш ю, ша болчу махкахь йаьржина кабадди, кхо-кхо, гилли-данда. ХӀинди кхин а даймохк бу ширахӀиндин тӀеман говзаллин, — Каларипаяттун а, Варма-калайн а.
ХӀиндин гулйинчу командо беца тӀиера хоккейх ловзуш уггар дукха мидалш йаьхна Олимпийн ловзаршкахьКеп:Дац АХЬ.
Терроризм а, сепаратизм а ХӀиндин къоман кхерамазаллин кхерам бу терроризм , дукха Джамму а, Кашмир а штатехь, ХӀиндин къилбаседа-малхбалехь, ткъа XXI бӀешо долалуш — Делиехь а, Мумбаихь а. Масала ду 2001 шарахь террористаш Делиехь ХӀиндин парламентан тӀелатар. 2008 шеран гурахь террористаш тӀелетира пачхьалкхан уггар йоккхачу гӀалин — Мумбайн, 100 сов стаг вийра. ХӀиндиехь теракташ дукха делахь а, дукхахъерш царех нахана зулам ца деш чекхдовлу: 2001—2010 шерашкахь пачхьалкхехь дина 13001 теракт, цигахь байинарш 3986 вахархо а, 855 кхерамазаллин ницкъийн векалш бу[182]
Наксалиташца болу тӀом Коьрта йаззам: Наксалиташ
Боккха бала бу иттаннаш шерашкахь коммунисташ-наксалиташ (дукхах берш маоизман некъехь берш) хьуш болу шуьйра масштабан партизанийн тӀом. ХӀиндиехь деш долчу террористийн акташ дукхах дерш цара деш ду: 2010 шарахь наксалиташ йина 2212 теракт, цигахь велла 1003 стаг[183] ХӀиндин коммунистийн парти (марксистийн-ленинан) (1969 шарахь дуьйна), ХӀиндин Маоистийн коммунистийн центр 1970-гӀа шераш дуьйлалучу хенара, Халкъан тӀеман тоба 1980 шарахь дуьйнаХӀиндин тӀеман ницкъаш наксалиташна дуьхьала операцеш ца йо, кхайкхадо, шеш дуй шайн къомаца тӀом бийр бу аьлла ца биина олий.
Нагаленд Этносан терроризман кхерч бу керста динера бахархой болу Нагаленд . 1992—2012 шерашкахь штатехь тӀамехь кхелхина 3432 стаг (дукхах берш тӀемлой, баларш бакъоларъярхошна а, бахархошна а йукъахь дуккха а кӀезиг ду — 2003—2012 шерашкахь вийна кхерамазаллин ницкъийн 10 белхало)[185]
Бодоленд 1980-гӀа шераш чекхдовлуш йолаелла терроризман тулгӀе бодо тайпанаш дехачу Ассам штатехь[186] [187]
Манипур 1980 шарахь Манипурехь болабелла герзашца болу мейтейн (манипурхойн) гӀаттам, уьш бара ХӀиндин куьйгаллин дуьхьала а, «маянгаш» (неханаш) лахка бохуш а[188] [189] [190]
Трипура Хьалха хиллачу трипури а, кхин дерш а) кӀезиг хилла мухажирел, церан консолидаци хилла 1979 шо долалуш оцуо этносан дов эккхийтина[191]
1988 шарахь правительство а, сепаратисташа а барт бинашехь тӀелетарш ца севцира: 2003—2012 шерашкахь штатехь йира 1038 теракт, тӀелетарш хилира луларчу Бангладешан махка тӀиера[192] [193]
Джамму а, Кашмир а 2012 шарахь ХӀиндин къилбаседа-малхбузехь йина 1025 теракт, бакъ ду баларш дуьстича дукха ца хилира — 97 вахархо а, 14 кхерамазаллин ницкъийн белхало а[194]
Хьажа иштта Российн-хӀиндин йукъаметтигаш
ХӀиндин таможнин аса Билгалдахарш
↑ Census.gov. Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013 (бил-боцу.) . U.S. Department of Commerce (2013). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 9 май. Архивйина 2013 шеран 9 майхь ↑ name=IMF
↑ GDP (current US$) Data in 2011 (бил-боцу.) . World Bank database. ТӀекхочу дата: 2012 шеран 5 сентябрь. Архивйина 2012 шеран 15 декабрехь ↑ name="IMF"
↑ Human Development Report 2013 (бил-боцу.) . United Nations Development Programme (2013 шеран 14 март). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 14 март.↑ http://chartsbin.com/view/edr Wayback Machine
↑ 1 2 3 4 5 Kumar et al. 2006 , С. 531↑ Джамму и Кашмир индийской территорией, включая ту его часть, которая граничит с Афганистаном. Граница между Индией и 1948 году, после прекращения огня, ООН . Вследствие этого регион, граничащий с Афганистаном, оказался на территории, подконтрольной Пакистану.
↑ «India», Oxford English Dictionary , second edition, 2100a.d. Oxford University Press
↑ Basham A. L. The Wonder That Was India. — South Asia Books, 2000. — ISBN ISBN 0283992573.↑ Official name of the Union (бил-боцу.) . Courts Informatics Division, National Informatics Centre, Ministry of Comm. and Information Tech . — Name and territory of the Union- India, that is Bharat, shall be a Union of States. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 8 август. Архивйина 2005 шеран 13 апрелехь ↑ Скриптан гӀалат: Иштта модуль йац «citation/CS1». ↑ The Hathnora Skull Fossil from Madhya Pradesh, India (бил-боцу.) . Multi Disciplinary Geoscientific Studies . Geological Survey of India (2005 шеран 20 сентябрь). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2007 шеран 9 октябрехь ISSN 0011-3891 . Теллина 2007-05-06.
DOI:10.1038/440755a . Теллина 2007-11-22.
Possehl, G. L. (October 1990). «Revolution in the Urban Revolution: The Emergence of Indus Urbanization ». Annual Review of Anthropology 19 : 261–282. DOI:10.1146/annurev.an.19.100190.001401 . ISSN 0084-6570 . Теллина 2007-05-06.
Oxford University Press, 2005. — ISBN 0195174224.
↑ Rendell H. R. Pleistocene and Palaeolithic Investigations in the Soan Valley, Northern Pakistan. — Cambridge University Press, 1989. — P. 364.↑ Jarrige C. Mehrgarh Field Reports 1975 to 1985 - From the Neolithic to the Indus Civilization. — Dept. of Culture and Tourism, Govt. of Sindh, and the Ministry of Foreign Affairs, France, 1995.↑ Feuerstein Georg. -->In search of the cradle of civilization: new light on ancient India . — Wheaton, Illinois: Quest Books, 1995. — P. 147. — ISBN 0835607208.↑ Kenoyer J. Mark. The Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. — Oxford University Press, 1998. — ISBN 0195779401.Possehl, G. L. (October 1990). «Revolution in the Urban Revolution: The Emergence of Indus Urbanization ». Annual Review of Anthropology 19 : 261–282. DOI:10.1146/annurev.an.19.100190.001401 . ISSN 0084-6570 . Теллина 2007-05-06. See map on page 263
↑ Indian Archaeology, A Review. 1958—1959. Excavations at Alamgirpur. Delhi: Archaeol. Surv. India, pp. 51-52.DOI:10.1525/aa.1968.70.5.02a00070 . ISSN 1548-1433 . Теллина 2007-05-06.
↑ Kenoyer Jonathan. Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. — USA: Oxford University Press. — P. 96. — ISBN 0195779401.↑ The Post-Urban Period in northwestern India . Retrieved on May 12, 2007.↑ Смотрите Demise of the Aryan Invasion Theory by Dr. Dinesh Agarwal
↑ Mallory J.P. In Search of the Indo-Europeans: Language, Archeology and Myth. — Reprint edition (April 1991). — London: Thames & Hudson, 1989. — P. 43. — ISBN 0500276161.↑ India: Reemergence of Urbanization . Retrieved on May 12, 2007. IAST ↑ Krishna Reddy. Indian History. — New Delhi: Tata McGraw Hill, 2003. — P. A11. — ISBN 0070483698.↑ Valmiki. The Ramayana of Valmiki: An Epic of Ancient India, Volume 1: Balakanda / Goldman, Robert P. — Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1990. — P. 23. — ISBN 069101485X.Romila Thapar, The Penguin History of Early India: From Origins to AD 1300. Penguin Books, 2002, page 137.
Richard Gombrich, Theravada Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo. Routledge and Kegan Paul, 1988, pages 49-50.
↑ Krishna Reddy. Indian History. — New Delhi: Tata McGraw Hill, 2003. — P. A107. — ISBN 0070483698.↑ Mary Pat Fisher (1997) In: Living Religions: An Encyclopedia of the World’s Faiths I.B.Tauris: London ISBN 1-86064-148-2 — Jainism’s major teacher is the Mahavira, a contemporary of the Buddha, and who died approximately 526 BCE. Page 114
↑ Department of Ancient Near Eastern Art. The Achaemenid Persian Empire (550–330 B.C.E) (бил-боцу.) . Timeline of Art History . New York: The Metropolitan Museum of Art (October 2004). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 19 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Fuller J.F.C. Alexander's Great Battles // The Generalship of Alexander the Great. — Reprint. — New York: Da Capo Press. — P. 188–199. — ISBN 0306813300.Ethiopia, and I learned that as many as one hundred and twenty vessels were sailing from Myos Hormos to India, whereas formerly, under the Ptolemies, only a very few ventured to undertake the voyage and to carry on traffic in Indian merchandise». Strabo II.5.12. Source
↑ NH VI.101
↑ Pliny, Historia Naturae 12.41.84."minimaque computatione miliens centena milia sestertium annis omnibus India et Seres et paeninsula illa imperio nostro adimunt: tanti nobis deliciae et feminae constant. quota enim portio ex illis ad deos, quaeso, iam vel ad inferos pertinet?" Pliny, Historia Naturae 12.41.84.
↑ Miller, J. Innes. (1969). The Spice Trade of The Roman Empire: 29 B.C. to A.D. 641. Oxford University Press. Special edition for Sandpiper Books. 1998. ISBN 0-19-814264-1.
↑ Search for India’s ancient city . BBC News. Retrieved on June 22, 2007.↑ See P. Hardy’s review of Srivastava, A. L. «The Sultanate of Delhi (Including the Arab Invasion of Sindh), A. D. 711—1526», appearing in Bulletin of the School of Oriental and African Studies , University of London, Vol. 14, No. 1 (1952), pp. 185—187.
Wayback Machine
Wayback Machine
Wayback Machine
Wayback Machine
↑ Iran in the Age of the Raj ↑ Vasco da Gama: Round Africa to India, 1497-1498 CE (бил-боцу.) . Internet Modern History Sourcebook . Paul Halsall (June 1998). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Indian History - Important events: History of India. An overview (бил-боцу.) . History of India . Indianchild.com. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ The Great Moghul Jahangir: Letter to James I, King of England, 1617 A.D. (бил-боцу.) Indian History Sourcebook: England, India, and The East Indies, 1617 CE . Internet Indian History Sourcebook, Paul Halsall (June 1998). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ KOLKATA (CALCUTTA): HISTORY (бил-боцу.) . Calcuttaweb.com. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Rickard, J. Robert Clive, Baron Clive, 'Clive of India', 1725-1774 (бил-боцу.) . Military History Encyclopedia on the Web . historyofwar.org (2000 шеран 1 ноябрь). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Prakash, Om The Transformation from a Pre-Colonial to a Colonial Order: The Case of India (бил-боцу.) (PDF). Global Economic History Network 3–40. Economic History Department, London School of Economics. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Хобсбаум Э. Век Революции. Европа 1789—1848. — Ростов-на-Дону: Феникс, 1999. — ISBN 5-222-00614-X↑ Mohsin, K.M. Canning, (Lord) (бил-боцу.) . Banglapedia . Asiatic Society of Bangladesh. — Indian Council Act of 1861 by which non-official Indian members were nominated to the Viceroy's Legislative Council. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Minto-Morley Reforms (бил-боцу.) . storyofpakistan.com . Jin Technologies (2003 шеран 1 июнь). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 май. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ 1 2 Symonds Richard. The Making of Pakistan. — London: Faber and Faber, 1951. — P. 74. — ISBN ASIN B0000CHMB1.↑ 1 2 India Profile (бил-боцу.) . Nuclear Threat Initiative (NTI) (2003). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 20 июнь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ 1 2 3 4 5 Country Profile: India (бил-боцу.) (PDF). Library of Congress - Federal Research Division (December 2004). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 24 июнь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ States Reorganisation Act, 1956 (бил-боцу.) . Constitution of India . Commonwealth Legal Information Institute. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 31 октябрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь National Informatics Centre (NIC). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 25 ноябрь.
↑ DOI:10.1016/j.earscirev.2005.07.005 .
↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 7PDF). Current Science 79 (4): pp. 438–449.
↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 11↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 8↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , pp. 9-10Сиачен в спорном регионе Джамму и Кашмир. Однако правительство Индии претендует на управление этим регионом и поэтому считает, что самая северная точка страны имеет широту 37° 6'.
Кеп:Harv
↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 15↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 16↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 17↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 12↑ Dikshit & Schwartzberg 2007 , С. 13↑ 1 2 Chang 1967 , pp. 391-394↑ Posey 1994 , С. 118↑ Wolpert 2003 , С. 4↑ Heitzman & Worden 1996 , С. 97↑ 1 2 Dr S.K.Puri. Biodiversity Profile of India (Text Only) (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2007 шеран 20 июнь.↑ Botanical Survey of India. 1983. Flora and Vegetation of India — An Outline . Botanical Survey of India, Howrah. p. 24.
↑ Valmik Thapar, Land of the Tiger: A Natural History of the Indian Subcontinent , 1997. ISBN 978-0-520-21470-5
↑ 1 2 Tritsch, M.E. 2001. Wildlife of India Harper Collins, London. 192 pages. ISBN 0-00-711062-6
Wayback Machine
IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. lvi + 286 pp.
↑ The Wildlife Protection Act, 1972 (бил-боцу.) . Helplinelaw.com (2000). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 16 июнь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ The Forest Conservation Act, 1980 (бил-боцу.) . AdvocateKhoj.com (2007). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 29 ноябрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Biosphere Reserves of India (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2007 шеран 17 июнь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ The List of Wetlands of International Importance (бил-боцу.) (PDF) 18. The Secretariat of the Convention of on Wetlands (2007 шеран 4 июнь). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 20 июнь. Архивйина 2005 шеран 31 январехь ↑ India Population (2016) – Worldometers (бил-боцу.) .CIA.
↑ CIA Factbook. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 10 март.
Government of Kerala. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 13 декабрь. Архивйина 2003 шеран 11 мартехь
↑ Census Statistics of Bihar: Literacy Rates Literacy rate of Bihar (бил-боцу.) . Government of Bihar. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 13 декабрь.↑ Languages by number of speakers according to 1991 census (бил-боцу.) . Central Institute of Indian Languages. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 2 сентябрь. Архивйина 2006 шеран 9 октябрехь ↑ Mallikarjun, B. (Nov., 2004), Fifty Years of Language Planning for Modern Hindi-The Official Language of India , Language in India
↑ Notification No. 2/8/60-O.L. (Ministry of Home Affairs), dated 27 April, 1960 (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2007 шеран 4 июль. Архивйина 2006 шеран 23 декабрехь Malayala Manorama, 2006. — P. g 524. — ISBN ISBN 81-89004-07-7.
↑ SCHEDULED LANGUAGES IN DESCENDING ORDER OF SPEAKERS' STRENGTH — 2001 Западный хинди, восточный хинди, бихари, раджастхани и пахари.
↑ Census of India 2001, Data on Religion (бил-боцу.) . Census of India . ТӀекхочу дата: 2007 шеран 22 ноябрь.Government of India. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 12 апрель. Архивйина 2007 шеран 28 сентябрехь
↑ Pylee Moolamattom Varkey. The Longest Constitutional Document // -->Constitutional Government in India . — 2nd edition. — S. Chand, 2004. — P. 4. — ISBN 8121922038.S. Chand, 2004. — P. 4. — ISBN 8121922038.
DOI:10.1080/01436599814325 . at p. 421
↑ Wheare K.C. Federal Government. — 4th edition. — Oxford University Press, 1964. — P. 28.↑ 1 2 3 Sharma, Ram (1950). «Cabinet Government in India». Parliamentary Affairs 4 (1): 116–126. ↑ Election of President (бил-боцу.) . The Constitution Of India . Constitution Society. — «The President shall be elected by the members of an electoral college». ТӀекхочу дата: 2007 шеран 2 сентябрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Gledhill Alan. The Republic of India: The Development of Its Laws and Constitution. — 2nd edition. — Stevens and Sons, 1964. — P. 112.↑ Tenure of President's office (бил-боцу.) . The Constitution Of India . Constitution Society. — «The President shall hold office for a term of five years from the date on which he enters upon his office». ТӀекхочу дата: 2007 шеран 2 сентябрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Appointment of Prime Minister and Council of Ministers (бил-боцу.) . The Constitution Of India . Constitution Society. — «The Prime Minister shall be appointed by the President and the other Ministers shall be appointed by the President on the advice of the Prime Minister.» ТӀекхочу дата: 2007 шеран 2 сентябрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Gledhill Alan. The Republic of India: The Development of Its Laws and Constitution. — 2nd edition. — Stevens and Sons, 1964. — P. 127.↑ 1 2 3 4 Our Parliament A brief description of the Indian Parliament (бил-боцу.) . www.parliamentofindia.gov.in. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 16 июнь. Архивйина 2006 шеран 3 сентябрехь ↑ Matthew K.M. Manorama Yearbook 2003. — Malayala Manorama. — P. g 524. — ISBN ISBN 8190046187.↑ DOI:10.1093/icon/1.3.476 . at p. 478.
↑ Supreme Court of India. Jurisdiction of the Supreme Court (бил-боцу.) . National Informatics Centre. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 21 октябрь. Архивйина 2009 шеран 9 апрелехь ↑ Sripati, Vuayashri (1998). «Toward Fifty Years of Constitutionalism and Fundamental Rights in India: Looking Back to See Ahead (1950-2000)». American University International Law Review 14 (2): 413–496. ↑ Pylee Moolamattom Varkey. The Union Judiciary: The Supreme Court // -->Constitutional Government in India . — 2nd edition. — S. Chand, 2004. — P. 314. — ISBN 8121922038.BBC (2007 шеран 9 январь). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 21 март. Архивйина 2012 шеран 2 февралехь
United Nations Department of Economic and Social Affairs. United Nations: Population Division. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 6 декабрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь
↑ Bhambhri Chandra Prakash. Politics in India 1991-92. — Shipra Publications, 1992. — P. 118, 143. — ISBN 978-8185402178.London School of Economics and Political Science. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 1 октябрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь
↑ Hermann Kulke. A History of India. — Routledge, 2004. — P. 384. — ISBN 978-0415329194.Wayback Machine // Reuters
Wayback Machine
↑ History of Non Aligned Movement (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2007 шеран 23 август. Архивйина 2011 шеран 22 августехь Wayback Machine
↑ India’s negotiation positions at the WTO ↑ India and the United Nations (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2006 шеран 22 апрель. Архивйина 2011 шеран 22 августехь Wayback Machine
Indian Army). No More Ambiguity: India's Nuclear Policy (бил-боцу.) (PDF). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 7 июнь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь
↑ Times of India. India, US seal 123 Agreement. — Times of India.↑ Weekly Statistical Supplement (бил-боцу.) . Reserve Bank of India (2007 шеран 1 июнь). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 11 июнь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Галищева Н. В. Валютная политика в системе государственного регулирования экономики Индии // Вестник МГИМО Университета. — 2015. — № 1 (40). — С. 172
↑ "Revenue surge boosts fiscal health" (бил-боцу.) . Business Standard. ТӀекхочу дата: 2006 шеран 28 декабрь. Архивйина 2007 шеран 15 майхь Indian Institute of Management, Ahmedabad). Теллина 2007-08-03.
↑ Quarterly estimates of gross domestic product, 2006-07 (бил-боцу.) . Government of India. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 31 май.↑ 1 2 3 4 5 Галищева Н. В. Внешний долг Индии // Вестник МГИМО Университета. — 2012. — № 5 (26). — С. 145
↑ "India twelfth wealthiest nation in 2005: World Bank" (бил-боцу.) . The Economic Times. ТӀекхочу дата: 2006 шеран 8 июль. Архивйина 2012 шеран 2 февралехь ↑ The Puzzle of India's Growth (workThe Telegraph) (бил-боцу.) (2006 шеран 26 июнь). ТӀекхочу дата: 2008 шеран 15 сентябрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ EIA Country Profiles: India (бил-боцу.) (2008 шеран 16 июнь). ТӀекхочу дата: 2008 шеран 25 июнь. Архивйина 2009 шеран 2 январехь World Bank (2006). ТӀекхочу дата: 2007 шеран 28 апрель. Архивйина 2011 шеран 22 августехь
↑ India - World Development Indicators (бил-боцу.) . The World Bank.↑ World Development Indicators - Income share held by highest 10% (инг.) . ТӀекхочу дата: 2015 шеран 13 июль.↑ World Development Indicators - Poverty gap at $2 a day (PPP) (%) (инг.) .DOI:10.1136/bmj.328.7452.1338 . PMID 15178611.
↑ 1 2 3 4 5 Галищева Н. В. Внешняя торговля Индии в 1950-х — 2000-х годах // Вестник МГИМО Университета. — 2012. — № 1. — С. 182
↑ Галищева Н. В. Внешняя торговля Индии в 1950-х — 2000-х годах // Вестник МГИМО Университета. — 2012. — № 1. — С. 184
↑ Галищева Н. В. Внешняя торговля Индии в 1950-х — 2000-х годах // Вестник МГИМО Университета. — 2012. — № 1. — С. 185
↑ 1 2 Серебряник И. А. Индийская слюда: блестящее прошлое и неясное будущее // Theoretical & Applied Science. — 2015. — № 5 (25). — С. 5
↑ Галищева Н. В. Внешний долг Индии // Вестник МГИМО Университета. — 2012. — № 5 (26). — С. 143
↑ 1 2 Лувишис А. Л. Локомотивный парк Индии // Железнодорожный транспорт. — 2011. — № 3. — С. 71
↑ Железнодорожный транспорт: Энциклопедия / Гл. ред. Н. С. Конарев. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — 559 с.: ил. (стр 166—167)
↑ 1 2 3 4 Большая советская энциклопедия. Гл. ред. Б. А. Введенский, 2-е изд. Т. 18. Индекс — Истой. 1953. 620 стр., илл.; 54 л. илл. и карт. (стр 49-50)
↑ Большая советская энциклопедия. Гл. ред. Б. А. Введенский, 2-е изд. Т. 19. Историзм — Канди. 1953. 608 стр., илл.; 60 л. илл. и карт.
↑ 1 2 3 Серебряник И. А. Индийская слюда: блестящее прошлое и неясное будущее // Theoretical & Applied Science. — 2015. — № 5 (25). — С. 7
↑ Галищева Н. В. Внешняя торговля Индии в 1950-х — 2000-х годах // Вестник МГИМО Университета. — 2012. — № 1. — С. 181—182
↑ 1 2 Галищева Н. В. Внешняя торговля Индии в 1950-х — 2000-х годах // Вестник МГИМО Университета. — 2012. — № 1. — С. 181
↑ 1 2 3 4 Мальцева О. Индия в мировом экспорте иностранных инвестиций // Мировое и национальное хозяйство. — 2015. — № 2 (33). — С. 133
↑ Мальцева О. Индия в мировом экспорте иностранных инвестиций // Мировое и национальное хозяйство. — 2015. — № 2 (33). — С. 145
↑ Baidyanath Saraswati. Cultural Pluralism, National Identity and Development // -->Interface of Cultural Identity Development . — 1stEdition. — 2006. — P. xxi+290pp. — ISBN 81-246-0054-6.↑ Das, N.K. (July 2006). «Cultural Diversity, Religious Syncretism and People of India: An Anthropological Interpretation ». Bangladesh e-Journal of Sociology 3 (2nd). ISSN 1819-8465. Теллина 2007-09-27. “The pan-Indian, civilizational dimension of cultural pluralism and syncretism encompasses ethnic diversity and admixture, linguistic heterogeneity as well as fusion, and variations as well as synthesis in customs, behavioural patterns, beliefs and rituals.” ↑ Натьянджали — фестиваль танца в тамильском городе Чидамбарам ↑ Танец катхакали в Тривандраме, столице Кералы Wayback Machine. 3. Kothari, Sunil. 2007. Sattriya dance of the celibate monks of Assam, IndiaАрхивйина 2009-10-07 — Wayback Machine. Royal Holloway College, University of London.
↑ Lal 1998 Кеп:Harv. Quote: "The Yakṣagāna IAST Ankia Nat , in neighouring Bengal we have the very popular Jatra plays. Maharashtra has Tamasa . (p. 26)
BBC. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 29 июнь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь
↑ Гуляр Д. Д. Мягкая сила Индии // Дискурс-Пи. — 2014. — Т. 11. — № 2-3. — С. 179
↑ Dissanayake & Gokulsing 2004 ↑ Rajadhyaksha & Willemen (editors) 1999 ↑ MacDonell 2004 , С. 1-40↑ Johnson 1998 , MacDonell 2004 , С. 1-40, and Kalidasa & Johnson (editor) 2001 ↑ 1. Encyclopaedia Britannica (2008), «Tamil Literature.» Quote: «Apart from literature written in classical (Indo-Aryan) Sanskrit, Tamil is the oldest literature in India. Some inscriptions on stone have been dated to the 3rd century BC, but Tamil literature proper begins around the 1st century AD. Much early poetry was religious or epic; an exception was the secular court poetry written by members of the sangam , or literary academy (see Sangam literature).» 2. Ramanujan 1985 , С. ix-x Quote : «These poems are 'classical,' i.e. early, ancient; they are also 'classics,' i.e. works that have stood the test of time, the founding works of a whole tradition. Not to know them is not to know a unique and major poetic achievement of Indian civilization. Early classical Tamil literature (c. 100 BC—AD 250) consists of the Eight Anthologies (Eţţuttokai ), the Ten Long Poems (Pattuppāţţu ), and a grammar called the Tolkāppiyam or the 'Old Composition.' … The literature of classical Tamil later came to be known as Cankam (pronounced Sangam ) literature. (pp. ix-x)»↑ Вершинина И. А. Урбанизация в Индии: социологический анализ // Вестник Московского университета. Серия 18: Социология и политология. 2012. — № 3. — С. 229
↑ Delphine, Roger, «The History and Culture of Food in Asia», in Kiple & Kriemhild 2000 , С. 1140-1151
↑ Achaya 1994 , Achaya 1997 ↑ 18 Popular India Festivals (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2007 шеран 23 декабрь. Архивйина 2011 шеран 22 августехь ↑ Majumdar & Bandyopadhyay 2006 , С. 1-5↑ Яковлев А. Ю. Этнический терроризм в штате Ассам: истоки, эволюция, действующие силы // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. — 2012. — № 3-1. — С. 205
↑ 1 2 3 Яковлев А. Ю. Левый терроризм в Индии: истоки, эволюция, действующие силы // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. — 2012. — № 4-2. — С. 221
↑ Яковлев А. Ю. Левый терроризм в Индии: истоки, эволюция, действующие силы // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. — 2012. — № 4-2. — С. 218
↑ Яковлев А. Ю. Особенности этнического терроризма в индийском штате Нагаленд // Государственное и муниципальное управление в XXI веке: теория, методология, практика. — 2014. — № 12. — С. 50
↑ Яковлев А. Ю. Этнический терроризм бодо в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 10. — С. 78
↑ Яковлев А. Ю. Этнический терроризм бодо в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 10. — С. 79
↑ Яковлев А. Ю. Этнический терроризм манипурских племен в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 11. — С. 84
↑ Яковлев А. Ю. Этнический терроризм манипурских племен в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 11. — С. 84 — 85
↑ Яковлев А. Ю. Этнический терроризм манипурских племен в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 11. — С. 85
↑ Яковлев А. Ю. Истоки и особенности этнического терроризма в индийском штате Трипура // Яковлев А. Ю. Этнический терроризм манипурских племен в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 11. — С. 103—104
↑ Яковлев А. Ю. Истоки и особенности этнического терроризма в индийском штате Трипура // Яковлев А. Ю. Этнический терроризм манипурских племен в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 11. — С. 104—105
↑ Яковлев А. Ю. Истоки и особенности этнического терроризма в индийском штате Трипура // Яковлев А. Ю. Этнический терроризм манипурских племен в Индии // Культура. Духовность. Общество. — 2014. — № 11. — С. 106
↑ Яковлев А. Ю. Векторы терроризма в Индии // Современные тенденции в экономике и управлении: новый взгляд. — 2014. — № 25. — С. 178—179
Литература а, хьост а Йукъара хаам Ивашенцов Г. А. Индия. — М .: Мысль, 1989. — 160 с. — (У карты мира). — 100 000 экз. — ISBN 5-244-00318-6.Неру Дж. Открытие Индии / Издательство иностранной литературы, 1955. — 652, [24] с.Истори Антонова К. А., Бонгард-Левин Г. М., Котовский Г. Г. — История ХӀиндин. М.: Изд. центр А3, МСК, 1999
Бонгард-Левин Г. М. Индия эпохи Маурьев /Бонгард-Левин Г. М.; АН СССР. Ин-т востоковедения. — М.: Наука, 1973.
Гусева Н. Р. Индия в зеркале веков. — М.: Вече, 2002
Дьяков А. М. Индия во время и после Второй мировой войны: (1939—1949 гг.) / Дьяков А. М.; Ред. И. М. Рейснер; АН СССР. Ин-т востоковедения. М.: Издательство АН СССР, 1952
Индия в древности: Сборник статей / АН СССР. Ин-т народов Азии. — М.: Наука, 1964
Сафронова А. Л. Глава 4. Государства Южной Азии во второй половине XX в. // Новейшая история стран Азии и Африки, XX век: Учебник для студентов высших учебных заведений: В 3 ч. Часть 2: 1945—2000 / Под ред. А. М. Родригеса. — М .: Гуманитарный издательский центр Владос, 2001. — С. 221—315. — 320 с. — ISBN 5-691-00644-4, ISBN 5-691-00820-X(II).Спейт О. Х. К. Индия и Пакистан: Пер. с англ./ Ред. А. М. Рябчиков. М.: Иностранная литература, 1957
План похода в Индию в том виде, как он был договорен между Бонапартом и Павлом I Архивйина 2017-07-31 — Wayback Machine / Сообщ. Ю. В. Толстой // Русская старина, 1876. — Т. 15. — № 1. — С. 216—217.Проект русско-французской экспедиции в Индию. 1800 г. Архивйина 2017-07-31 — Wayback Machine // Русская старина, 1872. — Т. 7. — №. 9. — С. 401—409.Brown, Judith M. (1994), Modern India: The Origins of an Asian Democracy (http://www.oup.com/uk/catalogue/?ci=9780198731139) , Oxford and New York: Oxford University Press. Pp. xiii, 474, ISBN 0198731132, <http://www.oup.com/uk/catalogue/?ci=9780198731139 > .Kulke, Hermann & Dietmar Rothermund (2004), A History of India (https://www.amazon.com/History-India-Hermann-Kulke/dp/0415329205/) , 4th edition. Routledge, Pp. xii, 448, ISBN 0415329205, <https://www.amazon.com/History-India-Hermann-Kulke/dp/0415329205/ > .Metcalf, Barbara & Thomas R. Metcalf (2006), A Concise History of Modern India (Cambridge Concise Histories) (https://www.amazon.com/Concise-History-Modern-Cambridge-Histories/dp/0521682258/) , Cambridge and New York: Cambridge University Press. Pp. xxxiii, 372, ISBN 0521682258, <https://www.amazon.com/Concise-History-Modern-Cambridge-Histories/dp/0521682258/ > .Spear, Percival (1990), A History of India, Volume 2 (https://www.amazon.com/History-India-Vol-2/dp/0140138366/ref=pd_ybh_a_6/104-7029728-9591925) , New Delhi and London: Penguin Books. Pp. 298, ISBN 0140138366, <https://www.amazon.com/History-India-Vol-2/dp/0140138366/ref=pd_ybh_a_6/104-7029728-9591925 > .Stein, Burton (2001), A History of India (https://www.amazon.com/History-India-World/dp/0631205462/ref=pd_ybh_a_7/104-7029728-9591925) , New Delhi and Oxford: Oxford University Press. Pp. xiv, 432, ISBN 0195654463, <https://www.amazon.com/History-India-World/dp/0631205462/ref=pd_ybh_a_7/104-7029728-9591925 > .Thapar, Romila (1990), A History of India, Volume 1 (https://www.amazon.com/History-India-Penguin/dp/0140138358/) , New Delhi and London: Penguin Books. Pp. 384, ISBN 0140138358, <https://www.amazon.com/History-India-Penguin/dp/0140138358/ > .Wolpert, Stanley (2003), A New History of India (https://www.amazon.com/New-History-India-Stanley-Wolpert/dp/0195166787/) , Oxford and New York: Oxford University Press. Pp. 544, ISBN 0195166787, <https://www.amazon.com/New-History-India-Stanley-Wolpert/dp/0195166787/ > .Географи Ali, Jason R. & Jonathan C. Aitchison (2005), "Greater India (http://dx.doi.org/10.1016%2Fj.earscirev.2005.07.005)", Earth-Science Reviews 72 (3-4): 169-188, DOI 10.1016/j.earscirev.2005.07.005 .Dikshit K.R. India: The Land // Encyclopædia Britannica. — 2007. — P. 1–29.Government of India. India Yearbook 2007. — Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting, 2007. — ISBN 81-230-1423-6.Government of India (2007), India Yearbook 2007 ([[::India Yearbook 2007|]]) , Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting, ISBN 81-230-1423-6 .Heitzman, J & RL Worden (1996), India: A Country Study ([[::India: A Country Study|]]) , Library of Congress (Area Handbook Series), ISBN 0-8444-0833-6 .Kumar, V. Sanil; K. C. Pathak & P. Pednekar et al. (2006), "Coastal processes along the Indian coastline (http://drs.nio.org/drs/bitstream/2264/350/1/Curr_Sci_91_530.pdf)", Current Science 91 (4): 530-536, <http://drs.nio.org/drs/bitstream/2264/350/1/Curr_Sci_91_530.pdf > Posey, CA (1994), The Living Earth Book of Wind and Weather ([[::The Living Earth Book of Wind and Weather|]]) , Reader's Digest Association, ISBN 0-8957-7625-1 .Prakash, B.; Sudhir Kumar & M. Someshwar Rao et al. (2000), "Holocene tectonic movements and stress field in the western Gangetic plains (http://www.ias.ac.in/currsci/aug252000/prakash.pdf)", Current Science 79 (4): 438-449, <http://www.ias.ac.in/currsci/aug252000/prakash.pdf > Флора а, фауна а Ali, Salim & S. Dillon Ripley (1995), A Pictorial Guide to the Birds of the Indian Subcontinent ([[::A Pictorial Guide to the Birds of the Indian Subcontinent|]]) , Mumbai: Bombay Natural History Society and Oxford University Press. Pp. 183, 106 colour plates by John Henry Dick, ISBN 0195637321 Blatter, E. & Walter S. Millard (1997), Some Beautiful Indian Trees ([[::Some Beautiful Indian Trees|]]) , Mumbai: Bombay Natural History Society and Oxford University Press. Pp. xvii , 165, 30 colour plates, ISBN 019562162X Israel, Samuel & Toby Sinclair (editors) (2001), Indian Wildlife ([[::Indian Wildlife|]]) , Discovery Channel and APA Publications., ISBN 9812345558 Prater, S. H. (1971), The book of Indian Animals ([[::The book of Indian Animals|]]) , Mumbai: Bombay Natural History Society and Oxford University Press. Pp. xxiii , 324, 28 colour plates by Paul Barruel., ISBN 0195621697. Rangarajan, Mahesh (editor) (1999), Oxford Anthology of Indian Wildlife: Volume 1, Hunting and Shooting ([[::Oxford Anthology of Indian Wildlife: Volume 1, Hunting and Shooting|]]) , New Delhi: Oxford University Press. Pp. xi , 439, ISBN 0195645928 Rangarajan, Mahesh (editor) (1999), Oxford Anthology of Indian Wildlife: Volume 2, Watching and Conserving ([[::Oxford Anthology of Indian Wildlife: Volume 2, Watching and Conserving|]]) , New Delhi: Oxford University Press. Pp. xi , 303, ISBN 0195645936 Tritsch, Mark F. (2001), Wildlife of India ([[::Wildlife of India|]]) , London: Harper Collins Publishers. Pp. 192, ISBN 0007110626 Оьздангалла Железнова Н. А. Глобализация: индийский ответ на мировой вызов // Вопросы философии. — 2009. — № 7 . — С. 54-67 . — ISSN 0042-8744 .Dissanayake, Wimal K. & Moti Gokulsing (2004), Indian Popular Cinema: A Narrative of Cultural Change (https://books.google.com/books?id=_plssuFIar8C&dq) , Trentham Books, Pp. 161, ISBN 1858563291, <https://books.google.com/books?id=_plssuFIar8C&dq > Johnson, W. J. (translator and editor) (1998), The Sauptikaparvan of the Mahabharata: The Massacre at Night (https://books.google.com/books?id=d8sYSPhSBEAC) , Oxford and New York: Oxford University Press (Oxford World's Classics). Pp. 192, ISBN 0192823618, <https://books.google.com/books?id=d8sYSPhSBEAC > The Recognition of Śakuntalā: A Play in Seven Acts (https://books.google.com/books?id=zLvwoEiIpJ4C), Oxford and New York: Oxford University Press (Oxford World's Classics). Pp. 192, ISBN 0192839114, <https://books.google.com/books?id=zLvwoEiIpJ4C > Karanth, K. Shivarama (1997), Yakṣagāna (https://books.google.com/books?id=PjNLdY-UOq8C) , (Forward by H. Y. Sharada Prasad). Abhinav Publications. Pp. 252, ISBN 8170173574, <https://books.google.com/books?id=PjNLdY-UOq8C > Kiple, Kenneth F. & Ornelas, Kriemhild Coneè, eds. (2000), «The Cambridge World History of Food» ([[::«The Cambridge World History of Food»|]]) , Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521402166 Lal, Ananda (1998), Oxford Companion to Indian Theatre (https://books.google.com/books?id=DftkAAAAMAAJ) , Oxford and New York: Oxford University Press. Pp. 600, ISBN 0195644468, <https://books.google.com/books?id=DftkAAAAMAAJ > MacDonell, Arthur Anthony (2004), «A History Of Sanskrit Literature» ([[::«A History Of Sanskrit Literature»|]]) , Kessinger Publishing, ISBN 1417906197 Majumdar, Boria & Bandyopadhyay, Kausik (2006), «A Social History Of Indian Football: Striving To Score» ([[::«A Social History Of Indian Football: Striving To Score»|]]) , Routledge, ISBN 0415348358 Massey, Reginald (2006), India's Dances ([[::India's Dances|]]) , Abhinav Publications, ISBN 8170174341 Rajadhyaksha, Ashish & Paul Willemen (editors) (1999), Encyclopedia of Indian Cinema, 2nd revised edition (http://www.ucpress.edu/books/bfi/pages/PROD0008.html) , University of California Press and British Film Institute, Pp. 652, ISBN 0851706696 ., <http://www.ucpress.edu/books/bfi/pages/PROD0008.html > Vilanilam, John V. (2005), Mass Communication in India: A Sociological Perspective ([[::Mass Communication in India: A Sociological Perspective|]]) , Sage Publications, ISBN 0761933727 Zvelebil, Kamil V. (1992), «Companion Studies to the History of Tamil Literature» ([[::«Companion Studies to the History of Tamil Literature»|]]) , Brill Academic Publishers, ISBN 9004093656 Хьажоргаш Дошамаш а, энциклопедеш а
Библиографин каталогашкахь
Къилба Азин регионийн доттагӀаллин ассоциаци (SAARC)
Википеди:Хаьржина йаззамаш
.svg)
Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь
.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
_Western_Ghats_Lake_Forest_Nature_Scene,_India_December_2013.jpg)
.png){kind=link}
_(W3).svg){kind=link}