Кхарачой-Чергазийчоь

43°55′00″ къ. ш. 41°47′00″ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Республика (пачхьалкх)
Кхарачой-Чергазийн Республика
кхарач.-балк. Къарачай-Черкес Республика
гӀебарт.-чергаз. Къэрэшей-Адыгэ Республикэ
абаз. Къарча-Черкес Республика
ногӀ. Карашай-Шеркеш Республика
Arkhyz, Karachay-Cherkessia, Taulu, Trees 2.jpg
Байракх[d] ХӀост[d]
Байракх[d] ХӀост[d]
Гимн Карачаево-Черкесии
43°55′00″ къ. ш. 41°47′00″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Адм. центр Черкесск
Куьйгалхо Рашид Темрезов
Правительствон председатель Мурат Аргунов
Халкъан Гуламан (Парламентан) председатель Александр Иванов
Истори а, географи а
Кхоллар 1992 шеран 16 май
Латта
  • 14 100 квадратан километр
Сахьтан аса MSK (UTC+3)
Бахархой
Бахархой
  • ▼468 322 стаг (2024)[1]
Официалан меттанаш абазойн, гӀебартойн-чергазийн, кхарачойн-балкхаройн, ногӀийн, оьрсийн[2]
Идентификаторан терахьаш
Код ISO 3166-2 RU-KC
Официалан сайт​(оьр.)
Кхарачой-Чергазийн Республика картин тӀехь
Билгалдахарш: 1 Оьрсийн мотт бу пачхьалкхан мотт а, къаьмнашна йукъахь буьйцу мотт а, кехаташ лело мотт а (Конституция КЧР, ст. 11, п. 1 и 2).
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь


Кхарачой-Чергазийн Респу́блика (Российн Федерацин субъект, цунна йукъара республика [3]. Къилбаседа-Кавказан федералан гуон йукъа йоьду, дакъа ду Къилбаседа-Кавказан экономикин кӀоштан[4].

Коьрта гӀала — Черкесск.

Малхбузехь доза ду Краснодаран махкаца, къилбаседехь Ставрополан махкаца, малхбалехь — ГӀебартойн-Балкхаройн Республикица, къилбехахь, Коьрта Кавказан дукъца — Гуьржийчоьнца а, Абхазица а[5].

Кхоьллина 1922 шеран 12 январехь Кхарачой-Чергазийн автономин область санна, 1992 шарахь цунах республика йира[6][7].

Пачхьалкхан меттанаш: абазойн, кхарачойн, ногӀийн, оьрсийн, чергазийн. Оьрсийн мотт, республикин Конституцица, бу къаьмнашна йукъахь буйцу а, официалан кехаташ лелон а мотт[8].

Географи а, Ӏалам а

Дукъ доккхийла Гумбашера Элабарз гар (улле балийна)

Кхарачой-Чергазийчохь лаьтта Кавказан ламнашкахь къилбаседа-малхбузен кӀажошкахь.

Лаьтта 10 муниципалан кӀоштех — Абазойн, Адыге-Хаблан, Зеленчукан, Кхарачойн, Малокарачаевскан, НогӀийн, ГӀобан, Урупан, Усть-Джегутан, Хабезан а, республикин куьйгакӀелара шина гӀаланех — Кхарачаевск а, Черкесск а.

Климат барамера йовха, Ӏа доца, аьхке йовха, йеха, тоъал тӀуьна. Климатан гайтам декхна денош дукха хилар ду. Январан йуккъера температура −3,2 °C, июлан +20,6 °C, уггаре лакхара температура +43 °C, лахара −29 °C. Йочанийн шеран йуккъера барам бу 500 - 2000 мм.

Кхарачой-Чергазийн Республикин доккхаха долу дакъа (80 % гергга) лаьтта ламанан меттигехь. Республикин чохь къастайо 3 зона: лаьмнашна хьалхара аре, ламанан кӀажош, Кавказан лаьмнаш. Къилбаседехь дахделла Марухан а, Клухоран а лам боккхийлаш. ТӀеман-Сухумин некъ, дехьаболу Клухоран лам боккхийлахула, цуо вовшахтасар Кхарачой-Чергазийчоь Элабарзлам, цуьнан ши бохь уггаре лекха бу Европехь.

КӀошташ

Бахархой
Черкесскан гӀалин гуо 126 206
Карачаевскан гӀалин гуо 38 119
Абазийн кӀошт 17 071
Адыге-Хаблан кӀошт 15 816
Зеленчукан кӀошт 49 668
Карачаевскан кӀошт 31 984
Малокарачаевскан кӀошт 43 472
НогӀийн кӀошт 15 608
ГӀобан кӀошт 29 097
Урупан кӀошт 23 893
Усть-Джегутан кӀошт 50 400
Хабезан кӀошт 30 513

Политикин хӀоттам

Законашкхолларан Ӏедалан меже — Халкъан гулам (Парламент), иза хоржу къайлаха кхаж тасарца йукъара харжаман бакъонца. Йукъахь 50 стаг ву, хоржу пхеа шарна.

Кхочушдаран Ӏедалан меже — Правительство. Кхарачой-Чергазийн Республикин Правительствон йукъабоьлху Правительствон Председатель, цуьнан хьалхара гӀовсаш а, гӀовсаш а, министрш а. Правительствон Председателан Республикин дарже хӀоттаво Халкъан Гуламца барт бой[9].

Цхьаъ бен йоцу кхочушдаран меже — Кхарачойн-Чергазийн Республикин куьйгалхо, иза хоржу дарже Кхарачойн-Чергазийн Халкъан Гуламо (Парламенто) РФ Президенто Халкъан Гуламехь йа РФ Пачхьалкхан думех йолчу политикин партеш хьалха таттарца.

Кхарачой-Чергазийчоьно Федерацин субъект осанна хьовсабо шен сенатораш Федерацин Кхеташонан Федералан Гуламан лакхарчу палате, цхьа сенатор республикин Халкъан Гуламера (Парламентера), шолгӀаниг республикин кхочушдаран Ӏедалан меженера (хӀоттаво Куьйгалхочо).

Билгалдахарш

  1. ↑ 1 2 https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx
  2. ↑ Конституция Карачаево-Черкесской Республики, ст. 11.
  3. ↑ [[[s:Конституция Российской Федерации#Статья 5]] Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2]. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 июль. Архивйина 2022 шеран 14 февралехь
  4. Ю. С. Осипов и др., отв. ред. С. Л. Кравец. — Большая российская энциклопедия (в 30 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2009. — Т. 13. Канцелярия конфискации - Киргизы. — С. 89. — 782 с. — 60 000 экз. — ISBN 978-5-85270-344-6.
  5. частично признанной Республикой Абхазией, Грузией рассматривается как часть грузинской территории — Абхазская Автономная Республика
  6. ↑ В Карачаево-Черкесии отметили 25-летие образования республики. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 ноябрь. Архивйина 2020 шеран 17 февралехь
  7. ↑ Указ Главы Карачаево-Черкесской Республики от 23 июня 2017 года №156. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 ноябрь. Архивйина 2021 шеран 24 июлехь
  8. ↑ Конституция Карачаево-Черкесской Республики от 5 марта 1996 г. (с изменениями и дополнениями), ст. 11. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 17 август. Архивйина 2016 шеран 2 мартехь
  9. ↑ Закон Карачаево-Черкесской Республики от 06.01.1998 № 371-XXII (ред. от 16.03.2018) «О Правительстве Карачаево-Черкесской Республики». ТӀекхочу дата: 2019 шеран 19 июль. Архивйина 2019 шеран 19 июлехь

Хьажа кхин а

  • Кхарачой-Чергазийн Республикин Конституци
  • Викигидера Кхарачой-Чергазийчоьнан оьздангаллин тӀаьхьенан иэсийн исписка

Хьажоргаш

Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Кхарачой-Чергазийчоь&oldid=11938453»