Чулацаман тӀегӀо
Къайлабаккха/гайта чулацам
Башкирийчоь
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Башкирийчоь (республика (Ийдалйистан федералан гуо, Уралан экономикин кӀоштан дакъа. Коьрта гӀала — Уфа .
Кхоьллина 1917 шеран 15 ноябрехь [28 ноябрехь] къоман-территорин автономи Башкурдистан аьлла, 1919 шеран 20 мартехь, центран Советийн Ӏедало Башкирийн Правительствоца биначу бартаца, цӀе йара Башкирийн АССР [10]
Башкирийчоь цӀе йолу историко-географин мехкан дакъа ду. Дозанаш ду Пермийн мехкаца , Свердловскан а, Челябинскан а, Оренбурган а областашца, ГӀезалойчоьца а, Удмуртица а.
ЦӀе Схьайаьлла башкир — башкорт (башк. башҡорт ) этнонима. Нохчийн матте йаьккхича «баш» — корта, «кхыр» — хадориг, ма-дарра гочдича хуьлу «Корта боккхург».
Дуьххьара хьахайо меттиг Башгурд кепехь ФазлаллахI Рашид-ад-Динан «Огуз-наме » белхан тӀехь VIII бӀешарахь[11] [12]
XVI—XVII бӀешерашкахь оьрсийн хьосташкахь башкираш беха мохк билгалбаьккхина Уфан уезд йа Башкири[13]
Республикин Конституцица, Башкортостан а, Башкортостан Республика а цхьабосса йу[9]
Географи Географин хӀоттам Башкирийчоь йу Уралан кӀажошкахь а. Республикера уггар лекха лам — Ямантау (1640 метр). Региона къилбаседера къилбеха йохалла 550 км, ткъа малхбузера малхбалехьа — 430 км.
Геологи Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан геологи
Геологин хӀоттамца регионехь билгалйолу кхоъ коьрта область: Малхбузан, Къилбен, Ломан Башкирийчоь.
Республикехь йу маьхкдаьтта (200 гергга хууш йолу меттигаш), Ӏаламан газ (тӀаьхьалон прогноз 300 млрд м³ сов), кӀора (10 гергга меттиг, балансан тӀаьхьало 0,5 млрд тонн кхаччалц), эчиган маьӀданаш (20 сов меттиг, балансан тӀаьхьало 100 млн тонн гергга), цӀеста (15 меттиг), даша, деши (50 сов меттиг), тӀулган туьха, дика цеманцан гӀирсаш долу меттигаш.
Гидрографи Коьрта йаззамаш: Башкирийчоьнан охьадоьду хиш , Башкирийчоьнан Ӏаьмнаш
Башкирийчохь ду 12 000 сов охьадоьду эрк а, 2700 гергга Ӏам, куьйга бина Ӏам, хи латто меттигаш. Дукха ду латта бухара хин хьосташ. Даккхийчарех охьадоьду хиш: КӀайниг (Агидель) (1430 км) а, цуьнан гаьннаш Уфа (918 км), Сим (239 км), Нугуш (235 км), Уршак (193 км), Ашкадар (165 км), Стерля (94 км). Дукхах долу Аслыкуль, майда 18,5 км², Кандрыкуль майда 12 км².
Ӏаламан зонаш, ораматаш, дийнаташ Коьрта йаззамаш: Башкирийчоьнан флора , Башкирийчоьнан фауна
Шихан Тратау. Аренашна йуккъахь лаьтта цхьалха гунаш Башкиричоьнан ша тайпа ландшафт йу.
Башкирийн говраш Яктыкуль Ӏам уллохь.
Урал кIожехь уьш ийна хьаннаш йу, малхбален ломан кӀелахь а, лаьмнийн кӀошташкахь а, Башкирийн Урал дехьахь а йу зезан-гӀеннийн, докхан хьаннаш а, таьӀана кӀохцалгийн тайга а. Урал кӀажошкахь йу хьун-аренаш докхан а, ножан а хьаннаш йолуш, тайп-тайпана бецийн а, огаран а аренаш, цул сов аренаш йаьржина Урал дехьарчу кӀошташкахь а. Латта, коьртаниг, сира хьаннийн, Ӏаьржа, байн кӀайн-сира ду.
Регионехь ду 77 тайпана декха дийнаташ, 300 гергга тайпана олхазарш, 42 тайпана чӀерий, 11 тайпана текхаргаш, 10 тайпана хи-лаьттан дийнаташ, 15 эз. Тайпана сагалматаш, 276 тайпана гезгаш, 70 тайпана веччалгаш, 120 тайпана моллюскаш, 140 тайпана искогбергаш, 1000 тайпана нӀаьний. Башкирийчоь Республикин ЦӀиен жайнин тӀехь йу — 18 тайпана декха дийнаташ, 49 тайпана олхазарш, тайпана чӀерий, 3 тайпана хи-лаьттан дийнаташ, 6 тайпана текхаргаш, 29 тайпана букъа даьӀахк йоцу дийнаташ, царна йукъахь 28 тайпана салматаш а[14]
Къоман паркаш а, заповедникаш а Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан ларбеш болу Iаламан мехкийн исписка
Кеп:Внешние медиафайлы
Республикехь 3 заповедник (Башкирин заповедник, Къилба-Уралан заповедник, «Шульган-Таш» заповедник) йу, 1 биосферан резерват, 1 къоман парк («Башкирия»), 29 заказник, 5 Ӏаламан парк («Асылыкуль», «Зилим», «Иремель», «Кандрыкуль», «Мурадымовн Iин»), 183 Ӏаламан иэс, Ботаникан беш-институт, 7 дарбан-могашаллин меттиг а, курорт а (ломан-санаторин Ӏалашбен гуо «Зелёная роща», «Карагай», «Юматово» санаторийн а, «Красноусольский», «Янган-Тау», «Якты‑Куль», «Ассы» кхин курортийн а). Башха Ӏалашбен Ӏаламан мехкан майдан барам бу 1064,7 эз. га (6,9 % Башкирийчоьнан майданах)[15]
Климат
Ямантаун кӀажошкара гуьйренан хазнаш.
Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан климат
Континентан климат йу. Температуран йуккъера шеран барам: +0,3°С лаьмнашкахь, +2,8°С акъарийн тӀехь. Январан температуран йуккъера барам: −18°С, июлан : +18°С.
Шеран маьлхан денойн барам 287 тӀиера Аксёновхь а, Белорецкехь а 261 кхаччалц Уфахь (уггар кӀезиг денош догӀу декабрехь а, январехь а, уггар дукха — аьхкен беттанашна).
ХӀаваан температуран йуккъера абсолютан минимум йу −41 °С, абсолютан максимум: +42 °С. ХӀаваан температура 0° дехьайолу бӀаьста 4 -9 апрелехь , гурахь 24 -29 октябрехь , ломан кӀошташкахь 10-11 апрелехь а, 17 -21 октябрехь . ХӀаваан ллюс температура йолу денош 200—205, лаьмнашкахь 188—193. Йуккъера терахь тӀеххьарчу гӀуоролийн 21 -30 майхь , уггар тӀаьхьара 6 -9 июнехь , ткъа къилбаседа а, ломан а кӀошташкахь 25 -30 июнехь . Йуккъера терахь хьалхарчу гӀуоролийн 10 -19 сентябрь , уггар хьалхара 10 -18 август .
Шарахь йогӀу 300…600 мм йочанаш, республикехь хаъал йоккха башхалла хаало йочанийн, церан барам боьзна бу уггар хьалха атмосферан циркуляцин амалех. Къаьсттина чӀогӀа бу Урал лаьмнийн Ӏаткъам. Уралан лаьмнийн малхбузан басешкахь йочанийн шеран барам кхочу 640…700 мм, малхбален басешкахь 300…500 мм сов ца болу, Башкирийчоьнан малхбузан нийсачу декъехь 400…500 мм. 60-70 % йочанаш хуьлу шеран йовхачу заманахь (апрелера октябре кхаччалц). Аьхкенан беттанашкахь хуьлу максимум де-буьйсан йочанийн барам (78…86 мм).
Уггар хьалхара луо гучудолу терахь 12 -20 сентябрь , уггар хьалхара луо дилларан терахь 16 -24 октябрь, лаьмнийн кӀошташкахь 5 -12 октябрь , йуккъера луо дилларан терахь 3 -13 ноябрь . Йуккъера луо деша терахь 14-24 апрель. Луо диллина денойн барам бу 153—165, лаьмнийн кӀошташкахь 171—177. Йуккъера а, уггар алсама а лайн кӀоргалла 36-55 см, максимум кӀоргалла кхачало 106—126 см. Лайн чкъоьран йуккъера луьсталла уггар дукха долчу хенахь 240—300 кг/м³.
Сахьтан аса Башкирийчоь Республика йу МСК+2 (екатеринбурган хан) сахьтан асанехь. Лелош йолу хан UTC хийцар ду +5:00.
Оцу хенан чохь регион йеха 1919 шарахь, РСФСР сахьтийн асанаш йукъайаьхначу заманахь дуьйна, республикин малхбузен дакъа 1956 шо кхаччалц кхечу асанехь дара.
Истори Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан истори
Шира мур Шульган-Таш хьехан чура тархаш тӀиера ширачу стеган сурташ (копеш)
Къилба Уралан махкахь шорта ораматаш, даьхни, тIулган гIирс хилла, цара маьI-маьIнера нах тIеозош хилла.
Таханлера Башкирийчоьнан уггар шира адам дахаран иэс Кхарабалыкты Iоман уллора Урта-Тубе (Мысан) меттамотт йу, иза йу хьалхара а, йуккъера а палеолитан муьрера. Мамонтийн, тIергIан мермаӀанийн, говрийн, кхин а дийнатийн сурташ ду Каповн хьех (Шульган-Таш) чура пенаш тӀехь, уьш йукъадогIуйту тIаьхьарчу палеолитан (36400 шо хьалха[16]
Цхьана версица говр караIамор доладелла историн Башкирийчоьнан махкахь, оцунан тешалла ду уггар шира говран даьIахкаш хилар Муллино II а, Давлеканово II а меттамотташкахь, C-14-ца хIоттийна хан вайн эрал VII—VI эз. шо хьалхе[17]
Мезолитан заманахь хаъал тIекхета бахархой, цуьнан тешалла ду Башкирин Урал дехьера оцу муьрера тайп-тайпана археологин иэсаш. Неолитан муьран амал гойту латта а, даьхни а лелоран экономике нах дехьабовларца[18]
Вайн эрал хьалхара II эзарна йуккъера I эзар шераш доладаллалц болчу муьрехь (борзанан мур), болало Къилба Урал жигара караерзорца, кхуза абашевн оьздангаллера тайпанаш дахкарца доьзна ду иза. Абашевхой борза лелоран а, цунах белхан гӀирс баран а лакхарчу тӀегӀанехь хилла.
Хьалхара истори Тура-ханан къуб, XIV бIешо
Хьажа иштта: Башкирийчоь (историн)
Меттиг Башгурд кепара дуьххьарлера хьахадар ду ФазлаллахI Рашид-ад-динан VIII бӀешерера «Огуз-наме » балхахь[11]
Башгирдаш, башгирд, Баскарди, Башгирди цӀераш йевзаш хилла массанхьа а Ӏаьрбойн-персийн йуккъерчу бӀешерийн хьосташкараАхьмад Ибн Фадлана а, ал-Балхис а, италин мозгӀаро Карпини Планос а, голландхочо Ибн Рустес билгалдаьккхина, башкираш — «халкъ шен лаамера ду, Ийдал, Кама, Тобол, Яик лакхен йукъара Урал дукъан шине агӀора мохк лоцу» . Ткъа географа Идрисис XII бӀешарахь йаздина башкирийн шина махках лаьцна «чоьхьара а, арахьара а», хьахийна башкирийн гӀаланаш Немжан, Гурхан, Караки, Касра, МасраЛаврентьевн шераш йаздарехь хьахадо башкирийн латташ.
X—XIII бIешерашкахь малхбузера башкираш Ийдалан Булгарин йукъабогIура.
1220 - 1234 шерашкахь башкираш цахеддаш тIемаш бира монголашца, боккъал а, сецийра монголийн малхбузе тIелатар. Монголийн-башкирийн тIом лаьттира 14 шарахь. «Монголийн даггара дийцарехь» башкираш хьахийна гIезалой-монголашна уггар чIогIа дуьхьало йинчеран декъехь[20]
XIII—XIV бIешерашкахь башкираш охьахевшина мохк Дешин Орда йукъахь бара. Башкирашна олаллин бакъо ло, алчи а мехкан автономи монголин имперехь. Монголин пачхьалкхан бакъонийн иерархехь башкирийн хьал гIоле дара[21]
Дешин Орда йоьхначул тIехьа башкираш Iийра НогIин ордахь, Казанан а, Сибрехан а ханаллашкахь[22]
XVI—XIX бIешераш Александр II а волуш башкирийн лечанашца таллар», Рубо Франц
Хьажа иштта: Башкирийчоь Россех тохар, Башкирийн гIаттам
1557 шарахь бинчу бартаца, «шайн лаамца» Башкирийчоьнан Европера дакъа Россех тохар хилла. Иза нисделла 1552 шарахь, Казанан ханалло Россий пачхьалкхах дIакхетар дIатеттина, пхи шо даьлча, иза бахьнехь Россис тIемца схьа а йаьккхина йохийна. Сибрехан ханалла йоьхначул тIехьа, факт хиллабашкираш беха дозан йисташкара мехкаш Российн йукъабахарх.
Башкирийн шежерешкахь масийттаза йалайо ойла башкираш Россех дIатохаран машаран аматех лаьцна, тIе паччахьан Iедалца хиллачу бартан йукъаметтигашха лаьцна а, кхин тIе иза хийца йиш ца хилар цхьаьна агIонан. Башкирашкахь йитира йуьззина бакъо шайн мехка доладан, оцу тIехь шайн эскар латто, администраци хила, дин лело. Башкирийн а, Российн а башха йукъаметтиг хилар гайтина 1649 шеран «Килсан Гуламехь», цуо боху элашна, бахам схьабаккхарца кхерам тосуш цамагадо муха а башкирашкара латта схьадаккха. Иштта башкирийн бакъо йара туьха даккха. Мелла а тIехьуо паччахьан Iедало бохийра барт (дайн латташ дIалоьцуш, налогаш ойбуш, башкирийн Iедал хIаллак деш, нуьцкъала керста беш, кхин а), тIаккха масийттаза хилира Башкирийн гIаттамаш. Башкирашна уггар халаниг бу 1735—1740 шерийн гIаттам. И гIаттам боьдуш дукхаха долу башкирийн дайх дисина латташ схьа а даьхна дIаделира гIуллакехь хиллачу мещерякашнаА. С. Доннеллис чот йарца, башкирех велла хIора виалгIа стаг.[24] [25]
XVI бIешеран шолгIачу декъехь дуьйна XIX бIешо кхаччалц башкираш лаьцнера шуьйра мохк, къилба-малхбузера Тоболан малхбалера лакхенашка кхаччалц, къилбаседера Сылва хи тIиера, Йуккъера а, Уралан кIажошкахь, ткъа иштта Уралан дехьехь а.
XVI—XVII бIешерашкахь оьрсийн хьосташкахь Уфан уезд йа Башкири олий[13]
1708 шарахь мохк йукъабахийтина Казанан губернин Уфиман воеводалла аьллаУфан провинци аьлла. 1774 шарахь Уфан провинци дехьайелира керла кхоьллинчу Оренбурган губерни.
10 (чкъоьрех (Башкирин эскар), царна тӀедиллина декхар Российн малхбален доза лардар дара1731 шарахь кхазакхийн латташ Российн тӀетоьхначул тӀехьа Башкирийчоьнан историн мохк империн чоьхьарчех дукхкханнех цхьаъ хилира, башкираш дозалардаран гӀуллакхе кхайкхар ца ийшира.
1865 шарахь кхоьллина Уфан губерни Оренбурган губернех ши дакъа дина, иза лаьттара Уфан, Белебеевн, Бирскан, Златоустан, Мензелинан, Стерлитамакан уездех.
Башкирийн дошлойн полкаш тӀом бира Оьрсийн эскаран могӀаршкахь Мининан а, Пожарскин а ополченин йукъахь, дакъа лецира Москвох паргӀат йоккхуш полякийн интервентех 1612 шарахь, къаьсташ йара церан роль 1812 шеран Даймехкан тӀамехь.
XX бӀешо Башкирийн АССР 50 шо кхачарна лерина поштан марка
Российн Банкан 10 соьман мехаллин иэсан нахарт (2007)
Башкирин областан шурос кхайкхира, ткъа Башкхурдистанан кхолларан гуламо чӀагӀйира къома-мехкан автономи Башкхурдистан[28] [29] [30] [31] 1917 шеран 16 ноябрехь29 ноябрехь ] шеран хилла кхел гӀарайаьккхира. Коьрта шахьар Оренбургехь йара, ткъа тӀаьхьа хӀинцалерчу Башкирийчоь Республикин Баймакан муниципалан кӀоштерчу Темясово йуртахь йара.
Башкхурдистанан мехкан автономи кхайкхича республикин дозанех долу хаттар хӀоьттира. Курултайс чӀагӀйира ши проект: «Жима Башкири» а, «Йоккха Башкири» аАхьмад-Заки Валидис кховдийна кхоалгӀа проект а йара, иза хьоьжура уггар боккхачу мехкан кхолламе[33]
Центран Советан Iедало Башкирин Советийн Автономин Правительствоца. Оцу кехат тӀе куьг йаздарича, Советийн Россис дери дира къома-мехкан автономи, 1917 шарахь дуьйна йолуш хиларанЖима Башкири кхин дӀа а лелайора АБСР меттана. 1919 шеран 23 мартехь ШРЦКХК «Известия» («Хаамаш») газетехь бартан текстан зорба тоьхна. И де лору официалан республика кхоьллинарг.
Йоккха Башкирица, оцу хийцамо 87 % башкираш цхьанатоьхна. АБССР официалан коьрта шахьар хуьлу Уфан губерни административан кеп дIайолу Башкирин Республиках а кхетий. Топоним Йоккха Башкири лаьттира 1930 шарахь кантонно-волостан декъадалар йукъара даккхалц.
Башкирийн Автономин Социалистийн Республикин Конституци, 1937 шеран 23 июнехь— шолгIаниг, ткъа 1978 шеран 30 майхь — кхоалгIаниг.
Советан Союзан Турпал цIе елла.
ТIом чекхбаьллачу муьрехь БАССР кхоллало керла гIаланаш (Кумертау), уьш хуьлу маьхкдаьттахимин а, машенашйаран, хIаваакеманашдаран а центраш. Дуора керла цIерпошт а, автомобилан а некъаш. 60—80-гIий шерашкахь БАССР даккхийчу темпашца кхуьура промышленность, йуьртабахам, гIишлошйар. 1980 шарахь Уфан бахархой цхьан миллионал сов болу.
Лакхарчу Совето кхайкхийра пачхьалкхан суверенитетан деклараци[36] [37]
Федеративан барт кIелахь а, Башкирийчоь Республикин а, Российн Федерацин а йукъаметтигаш бартан амалашца хилар гойту цунна Башкирийчоьнан Республикин цIарах бинчу ТIетохамна кIелахь а.
Башкирийчоь Республикин Конституци, цуо чIагIдира Республикин Президентан дарж.
Пачхьалкхан хӀоттам Башкирийчоь — республика (пачхьалкх ) йу[9] башкирийн а, оьрсийн а бу.
Байракх Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан байракх
Башкирийчоьнан пачхьалкхан байракх чIагIйина 1992 шеран 25 февралехь.
ХIост Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан хIост
Башкирийчоьнан пачхьалкхан хIост тIеэцна 1993 шеран 12 октябрехь.
Шатлакхан илли Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан шатлакхан илли
Башкирийчоьна шатлакхан илли чIагIйина 1993 шеран 12 октябрехь.
Конституци Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан Республикин Конституци
Конституци — Башкирийчоьнан коьрта закон. ТIеэцна 1993 шеран 24 декабрехь.
Башкирийчоь Республикин Конституцин Суд Коьрта йаззам: Башкирийчоь Республикин Конституцин Суд
Башкирийчоь Республикин Конституцин Суд — конституцин тергаман суьдан меже йу, ша а, йозуш а йоцуш конституцин судлелоран гӀуллакхан гӀоьнца суьдан Ӏедал дӀакхоьхьуш йолу.
Корта Хамитов Рустэм Закиевич, Башкирийчоь Республикин Корта
Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан Корта
Регионан куьйгалхо ву, халкъо кхажтасарца хоржуш волу Башкирийчоьнан Корта. 2015 шеран 1 январь кхаччалц даржах Президент олураХамитов РустэмРахимов Муртаза Губайдулович.
Пачхьалкхан Кхеташо — Башкирийчоь Республикин Кхурултай Коьрта йаззам: Пачхьалкхан Кхеташо — Башкирийчоь Республикин Кхурултай
Пачхьалкхан Кхеташо — Башкирийчоь Республикин Кхурултай — Башкирийчоьнан 110 депутатах лаьтташ йолу законашкхолларан меже (парламент) йу. Хоржу массара а кхаж тосуш.
Пачхьалкхан Кхеташон — Башкирийчоь Республикин Кхурултайн председатель ву Толкачёв Константин .
Правительство Коьрта йаззам: Башкирийчоь Республикин Правительство
Кхочушдаран Ӏедалан Лакхара меже Башкирийчоь Республикин Правительство йу. Башкирийчоь Республикин Правительствон корта Пачхьалкхан Кхеташонан — Башкирийчоь Республикин Кхурултайн пурбанца регионан коьрто хIоттош волу председатель ву.
2015 шеран 26 ноябрехь дуьйна Башкирийчоь Республикин Премьер-министр ву Марданов Рустэм.
РФ Президент волчохь йолу Башкирийчоь Республикин Бакъоелла Вакилат Коьрта йаззам: Россий Федерацин Президент волчохь йолу Башкирийчоь Республикин Бакъоелла Вакилат
Россий Федерацин Президент волчохь йолу Башкирийчоь Республикин Бакъоелла Вакилат — Башкирийчоьнан пачхьалкхан регионан кхочушдаран Iедалан меже йу, шен болх дIакхоьхьу Башкирийчоь Республикин Правительствон куьйгаллица.
РФ Пачхьалкхан думера Башкирийчоь Республикин векалш 2016 шеран 18 сентябран харжамийн жамIашца ВорхIалгIа кхайкхаман Российн Федерацин Федералан гуламан Пачхьалкхан думехь Башкирийчоь Республикин векалш бу депутаташ: Хамитов Р. З., Рахматуллина З. Я., Качкаев П. Р., Баталова Р. А., Бикбаев И. З., Юмашева И. А., Марданшин Р. М., Изотов А. Н., Ишсарин Р. Р., Байгускаров З. З., Ганиев Ф. Г., Шайхутдинов Р. Г., Ющенко А. А., Сухарев И. К., Омаров Г. З.
РФ Федерацин Кхеташонера Башкирийчоь Республикин векалш РФ Федерацин Кхеташонехь кхочушдаран Iедалера бара М. Г. Рахимов (1993 шарера), А. Р. Якубов (2001 шарера), Р. Г. Искужин (2004 шарера), Р. К. Искужин (2006 шарера), Р. И. Байдавлетов (2008 шарера), А. Р. Гаскаров (2010 шарера), А. М. Бондарук (2011 шарера), Л. С. Гумерова (2014 шарера); законашкхолларан Iедалера — А. Я. Копсов (1993 шарера), М. М. Ишмуратов (1996 шарера), М. А. Зайцев (1997 шарера), И. В. Изместьев (2001 шарера), Р. Г. Искужин (2006 шарера), Р. Н. Зинуров (2013 шарера).
Административан-мехкан йекъайалар Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан административан-мехкан йекъайалар
Башкирийчоь Республика административан-мехкан хIоттаман гуранчохь йекъало административан-мехкан субъекташка: 8 республикин маьIна долу гIала, 1 ЗАТО, 54 кӀоштан маьIна долу гӀала, 2 сельсовет.
[40] [41] [42]
Муниципалан хIоттаман гуранахь, республикин административан-мехкан субъектехь, 2016 шеран 1 январан дозанашкахь кхоьллина 895 гIалин гуо, 54 муниципалан кӀошт , шайна чу 818 йуьртан меттиг йогIуш, 14 ГӀалин меттиг .[43]
Республикин маьIна долу гIаланаш а, ЗАТО (гIалин гуонаш) а: гIала Агидель;
гIала Кумертау;
гIала Нефтекамск;
гIала Октябрьский;
гIала Салават;
гIала Сибай;
гIала Стерлитамак;
гIала Уфа;
ЗАТО гIала Межгорье. Бахархой Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан бахархой
Российн Пачстаткоман терахьашца болу бахархойн барам [4] Уфан муниципалан кӀоштехь а. Луьсталла кIезиг йолуш йу Зилаиран (3 ст./км²), Белорецкан (3,7 ст./км²), Бурзян муниципалан кӀошташ (4 ст./км²). Йуьртан бахархойн уггар алсама луьсталла йу Уфн (37 ст./км²), Кармаскалин (30 ст./км²), Чишмин (29 ст./км²), Туймазин (27 ст./км²) муниципалан кӀошташкахь[44]
Башкирийчоьнан къоман хIоттам 2010 шеран Шайолу Российн бахархой дIаязбаран терхьашца: оьрсий — 36,1 %, башкираш — 29,5 %, гӀезалой — 25,4 %, чувашаш — 2,7 %, марийш — 2,6 %, украинаш — 1 %, кхин къаьмнаш — 2,7 %[45] [46]
Республикин 2015 шо билгалделира Iаламан бахархой тIекхетарца (59 196 вина, 54 107 велла). Амма миграцин дIабахар (56,9 эзар дIабахнаш, 51,0 эзар тIебаьхкинарш) бахьнехь шаболу бахархойн барам охьабаьлла 806 стаг йа 0,02 % 2014 шерца дуьстича[47]
Экономика Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан экономика
Республикин экономика дукха отраслийн структура а йолуш, комплексехь кхиаран лакхара гайтамаш болуш а йу[48] [49] [50] [51] [52] [53] [54]
2012 шарахь РВС барам 1 триллион соьмал совбаьлла[55] [56] [57]
2013 шеран Башкирийчоьнан РВС структура
2015 шеран налогийн а, бюджете гулъечун а республикин барам хилира 266,3 миллиард сом. 146,7 млрд царех деара мехкан бюджете, федералан бюджете делларг хилира 119,6 млрд йа 45 % бюджете чудеанчу барамах[58]
2015 шарахь республике йина инвестицин барам хилира 316 миллиардов сом[59] [60]
2014 шеран жамӀашца Башкирийчоь йу Россехь хьалхарчу меттигехь са йолучу предприятешца[61]
Республикин арахьара йохк-эцаран аьтту сальдо йу: 2013 шарахь 12,5 млрд доллар (экспорт: 13,7 млрд, импорт: 1,2 млрд)[62] [63]
2014 шарахь «Эксперт РА» цIе йолу рейтинган агенталло Башкирийчоь лерина экономикин уггар кIезиг кхерам болу регионStandard & Poor’s цIе йолчу дуьненайукъара рейтинган агенталло чIагIйира Башкирийчоьнан кредитан рейтинг ВВВ тIегIанехь — прогноз цхьана эшшара йу[65] [66]
Республикин коьрта гIала Уфа, Forbes рейтингца Россехь бизнес йан уггар дикачарех йу[67]
Промышленность Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан промышленность
Яккхийчех промышленностан центраш: Стерлитамак, Ишимбай, Нефтекамск, Туймазы, Октябрьски, Белорецк . Амалехь лакхара концентраци кхоллараллин, ах гергга промышленностан сурсаташ до Уфахь.
Ладамечех промышленностан отраслаш — маьхкдаьттатодар (Башнефть-УНПЗ, Башнефть-Новойл, Башнефть-Уфанефтехим), маьхкдаьттахими (Газпром нефтехим Салават, Уфаоргсинтез, Приютовн а, Туймазин а ГТЗ), маьхкдаьттадаккхар (ООО «Башнефть-Добыча»). Башкирийчоьнан маьхкдаьттатодаран комплекс йу Европехь уггар йоккхачехмашенашйар а, металл кечден а промышленносташ. Иштта йу дечиг кечден промышленность а, гӀишлошйаран гӀирс бар.
Башкирийчоьнан промышленностан сурсаташ
ПхоьалгӀа чкъоьран тӀеман хӀаваан кеманийн турбореактиван мотор АЛ-41Ф1, Уфа
Автобус НефАЗ-VDL, Нефтекамск
1917 шо кхаччалц Башкирийчоьнан хӀинцалера махкахь йара 100 гергга тайп-тайпана предприяти, ткъа бахамехь промышленностан дакъа 15 % дара.
1930-гӀа шерашкахь ССРС Халкъан комиссарийн Совето тӀеэцна «Башкирин АССР промышленность кхиоран хьокъехь» аьлла болу хӀоттам. Оцу шерашкахь биллина республикин маьхдаьттан промышленностан бух.
1932 шеран 16 майхь таханлера йоккхачу промышленностан Ишимбай гӀалан лаьтта тӀехь, дуьххьала Уралехь а, Ийдалйистехь а баьккхина «Ӏаьржа дешин» хьалхара тӀадам[69]
Маьхкдаьттан отрасль алсама хиларна 1990-гӀа шерашкахь хилла промыленностан йожар Башкирийчохь гуттар а кӀезиг хилира кхечу кечдаран промышленность йолчу регионел. Цуьнца цхьаьна маьхкдаьтта чекхдолуш хилар бахьнехь, иза даккхар цӀеххьана йухадаьлла 1980—2006 шерашкахь 39,2 млн тонн тӀиера 11,0 млн тонн кхаччалц[70]
Энергетика Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан энергетика
МЭС Тюпкильдын генераторш
Башкирийчоьнан экономика кхиаран тӀегӀа дукха хьолахь билгалйоккху электроэнергетикан (13 % промышленностан сурсат) хьолаца. Цуьнан бух бу йовхонан электростанцеш: Кармановскан ПКӀЭС, Уфан ЙЭЦ-1, ЙЭЦ-2, ЙЭЦ-3, ЙЭЦ-4 Уфахь, ЙЭЦ Стерлитамакехь, Зауральскан ЙЭЦ Сибайхь, Кумертаун ЙЭЦ. Башкирин АЭС йар сацийра Чернобылан авари хилча.
Атоман энергетика кхиоран федералан программица (Агидель гӀалахь Башкирин АЭС йан йолайар.
XX бӀешеран 80-гӀа шерашкахь Башкирехь меттигерчу предприятешкахь йора механ генераторш 30 киловатт ницкъаца йолу. Амма Советийн Союз йоьхначул тӀаьхьа дан долийнарг сацийра. Оцу хенахь хиллачу «Башкирэнерго» куьйгалхочун Абдурашитов Шамилас дийцарехь, республикин правительствон хила йеза терго хиллехьара , Башкирийчоь шен Ӏилманан базица тахана хила таро йара механ энергии яккхарехь дуьненан лидер[71]
XXI бӀешо долалуш республикера альтернативан энергетика тӀехь-тӀехьа йухакхоллалуш йумехан электростанци 2,2 МВт ницкъ болуш. 2018 шо кхаччалц къилба кIошташкахь йан дагахь бу ворхӀ маьлхан электростанци цхьанатоьхча 59 МВт ницкъ болушБурибаевн СЭС 10 МВт ницкъ болуш, иза хилира республикера дуьххьара промышленностан СЭС[74] Северни йурт шаерг дехьайаьлла меха-маьлхан электростанцин тока тӀе, иштта иза а хилира республикера хьалхара нах беха пункт йуьззина автономин электроэнергин тӀейаьлла, карлайолу энергин хьостийн бух тӀехь[75]
ГӀишлошйар 2009 шарахь республикехь йара 189 йоккха а, йуккъера а, 4511 жима предприяти гӀишлошйаран индустрера. Башкирийчоьнан гӀишлошйаран барам 2000 шарахь хилира 15,7 млрд сом, 2005 шарахь — 46,4 млрд сом, 2006 шарахь — 56,2 млрд сом, 2007 шарахь — 83,1 млрд сом, 2008 шарахь — 102,7 млрд сом, 2009 шарахь — 80,6 млрд сомИФГ хьалхарчу меттигехь йу[77]
Йуьртабахам Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан йуьртабахам
Ялта лелоран а, даьхний лелоран агӀора йуьртабахам. Кхиадо шекаран буракъ, маьлхан хӀу (техникин ялта). Республикехь кхиана ду жижиган-шуран даьхний лелор, жижиган-тӀаргӀан жа лелор, зӀакардаьхни лелор, говраш лелор, кхумыс даккхар, накхарш лелор. Шуьйра девза Россехь башкирийн моз.
2009 шо долалуш Башкирийчохь болхбеш бара йуьртабахаман сурсаташ деш болу 916 кхоллам, 4214 ахархойн (фермерийн) бахам, 588 эзар долара гӀоьнан бахам[78]
Йохк-эцар а, финансаш а Регионан махка тӀехь бу 78 кредитан кхоллам: 11 Башкирийчуьра бу, 67 филиалаш йуБашкирийчоьнан Республикин Къоман банк, цунна йукъайогӀу 10 чотйаран-кассийн центр[79] [80]
Туризм а, садаӀар а Коьрта йаззам: Башкирийчура туризм
Красный Ключ шовда — дуьненахь уггар даккхийчех карстан шовда ду
Башкирийчоьнан туризман а, садаӀаран а йоккха потенциал йолуш регион йу[81] [82] [83]
Республикехь даьржина ду хин чухула охьавар, Ӏаламан хазнашка вахар, санаторин-курортан дарба, ломан когасалазийн туризм. Башкирийчоьнан Ӏаламан ландшафташ тайп-тайпана хиларна цунах наггахь шолгӀа Швейцари олу, цуьнца цхьаьна иэшамаш а гойтуш, царна йукъахь тоъал кхиина йоцу хӀоьттина пайда бен туризман индустри[84]
2016 шеран Башкирийчоьнан санаторийн-курортан комплекс йукъайогӀу 31 санатори а, профилактори а, 170 метта хӀотторан амалера кхолламаш[85] [85] [85] [85] [83] [83]
2016 шеран Уфан хьешан цӀийнан фондехь 106 хӀотел а, хьешан цӀа а ду, лоьмаран фонд 3 641 лоьмар 6 443 меттиг а болуш[86] [87] [88] [87]
2013 шарахь туризман барам хилира 4,28 млрд сом (1 меттиг ИФГ, 7 меттиг РФ), санаторин-могашаллатойаран — 4,02 млрд сом (1 меттиг ИФГ, 4 меттиг РФ), хьешан цӀийнан — 3,75 млрд сом (1 меттиг ИФГ, 6 меттиг РФ)[89] [89] [81]
2016 шарахь дуьйна кхочушъеш йу «ДӀайелла Республика» проект[90] [91]
Транспорт Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан транспорт
Регионехула чекхдовлу автомагистралаш М5 «Урал», М7 «Волга», автонекъаш Р240 Уфа — Оренбург, Уфа — Бирск — Янаул, Стерлитамак — Белорецк — Магнитогорск, Бирск — Тастуба — Сатка, Уфа — Инзер — Белорецк, Серменево — Баймак — Акйар — Орск, Белорецк — Учалы — Миасс, Мелеуз — Магнитогорск[92]
ХӀаваан хаамца регионан зӀе йу Российн мехкара а, аэропорт.
Республикехь болбо ОАО «РЖД» Куйбышевн ЦӀПН Башкирийн регион, чекхдовлу цӀерпоштнекъийн Горькийн а, Къилба-Уралан а гаьннаш. Кеманаш лела хиш: КӀайниг, Уфа. Кхиана йу биргӀан транспорт. Шо шере мел дели тӀекхета автомобилийн парк.
Ӏилма а, дешар а Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан дешар
Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан Ӏилма
Башкирийчохь хь болхбеш йу 1644 школан хьалхара дешаран кхоллам, 1587 йукъарадешаран ишкол, 10 пачхьалкхан лакхара дешаран меттиг (ЛДМ), 17 ЛДМ филиал, 3 пачхьалкхан йоцу шайна йолу ЛДМ, 8 пачхьалкхан йоцу ЛДМ филиал.
Ӏилманан кхолламаш гайтина республикин ЛДМ-ца а, отраслийн Ӏилманан-талламан институташца а (80 кхоллам гергга). 1991 шарахь кхоьллина Башкирийн ССР Ӏилманан Академи, хьалха 1951 шарахь дуьйна болхбеш йара ССРС ӀА Башкирийн филиал.
Оьздангалла Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан оьздангалла
Республикин шатайпа оьздангалла вовшахтоьхна цуьнан къоман а, жанран а дукхалло, оцу йукъадогӀу фольклоран, дешаран, Ӏилманан, архитектурин, музыкин, театрийн, хелхаран, суртдилларан говзаллин, динан, литературин, кхин а элементаш.
Спорт Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан спорт
Башкирийчохь кхуьуш йу 100 сов спортан кеп, аккредитаци йина йу 75 сов регионан спортан федераци.
Дин Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан дин
Башкирийчоьнан махкахь коьрта дин православин керстаналла а (22 %) ду. Регионехь болхбо 22 кепара йолу 1445 динан цхьанакхетарша. 1990 шо кхаччалц 15 маьждиг дара. Йоцучу хенахь регионан куьйгалхоша оьшу гӀирс вовшахтуьйхира, хӀора аьлча санна муниципалан/йуьртан кхолламна шайна маьждигаш дуьйгӀира. 2010 шарахь болхбеш ду 1000 сов маьждиг[93] [94]
Массин хааман гӀирсаш Коьрта йаззам: Башкирийчоьнан массин хааман гӀирсаш
Регионан алсама дакъа дӀалоцу ТВ-станцийн радиоретрансляторша.
Москвохара центран каналаш доцуш, Башкирийчохь йаржайо меттигера телевизионан а, радион а передачаш.
Регион шайерг мобилан зӀе лоцуш йу, кабелан телевидени йу 60 телевизионан канал долуш, сиха интернет йу.
Башкирийн АССР арахоьцура газеташ: «Совет Башкортостаны» («Советийн Башкири», 1918), башкирийн маттахь; «Советийн Башкири» оьрсийн маттахь; «Кызыл тан» («ЦӀие зӀаьнарш», 1918), гӀезалойн маттахь; «Ленинсе» («Ленинхо», 1923), башкирийн а, оьрсийн а маттахь; «Башкортостан пионеры» («Башкирин пионер», 1930), башкирийн маттахь. Журналаш: «Агидель» (1930), «Башкортостан кызы» («Башкирин йоӀ», с 1968), «Хэнэк» («Шада», 1925), «Башкортостан укытыусыхы» («Башкирин хьехархо», 1924), «Пионер» (1930), башкирийн маттахь; «Агитаторан блокнот» (башкирийн а, оьрсийн а, гӀезалойн а меттанашкахь).
Тахана Башкирийчоьнан коьрта зорбанан массин хааман гӀирс бу газеташ «Башкортостан Республика», «Башкортостан», «Башкортостанан финансаш», «Кызыл таң», «Неделя», «Азна», «Атна», кхин а.
Регионан гӀаланашкахь а, кIоштахь а арахоьцу меттигера муниципалан, йукъараллин, рекламан газет.
Факташ Панорамаш
Белорецкан а, Абзелилован а кӀоштийн дозанера панорама. Ломан когасалазийн комплекс «Абзаково». Октябрь, 2009 шо.
Билгалдахарш
↑ Закон Башкирской ССР от 25 февраля 1992 г. N ВС-10/12 "Об изменении наименования государства Башкирская Советская Социалистическая Республика" ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx ↑ Лист карты N-40-69 Шушпа . Масштаб: 1 : 100 000. Издание 1979 г.
↑ 1 2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2020 года и в среднем за 2019 год (оьрс.) . ТӀекхочу дата: 2020 шеран 13 март.↑ Конституция Республики Башкортостан от 24 декабря 1993 г. N ВС-22/15 / Статья 1. Государственными языками Республики Башкортостан являются башкирский и русский языки (бил-боцу.) . constitution.garant.ru . ТӀекхочу дата: 2019 шеран 29 декабрь.↑ Географические названия мира. Топонимический словарь / Поспелов Е. М. — Москва: АСТ, Астрель, 2008. — С. 528. — 1500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5, 978-5-271-20728-0.
Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 3). — ISBN 5-85270-331-1.
↑ Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2 ↑ 1 2 3 Конституция Республики Башкортостан. Раздел 1, глава 1, статья 1 Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2013. — ISBN 978-5-88185-306-8.
↑ 1 2 Фазлаллах Рашид-ад-дин. Огуз-наме. Баку, 1987. С. 68, 69.↑ 1 2 Асфандияров А. З. Башкирия после вхождения в состав России (вторая половина XVI — первая половина XIX в.). — Уфа: Китап, 2006. — 504 с.: ил. ↑ Рычков П. И. Топография Оренбургская. СПб., 1762.
Wayback Machine
Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2013. — ISBN 978-5-88185-306-8.
↑ Башкирия: новые исследования «состарили» наскальные рисунки Каповой пещеры в два раза Матюшин Г. Н. У колыбели истории (об археологии). — М .: Просвещение, 1972. — 255 с. — С. 229—230.
Wayback Machine
Ватандаш», 2008. № 4. Архивйина 2017-05-07 — Wayback Machine
↑
«Встречал сильное сопротивление со стороны тех народов и городов, завоевание которых ему (Субэдэю) было поручено Чингисханом, а именно: Канлин (канлы), Кибчаут (кипчаки), Бачжиат (башкиры), Орусут (русские), Асут (ассы-осетины), а также и городов за многоводными реками Адиль (Волга) и Чжаях (М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем. — Т. II. — С. 175. — 400 с. — ISBN 978-5-91608-100-8.
Мажитов Н. А., Султанова А. Н. История Башкортостана с древнейших времен до XVI в. Уфа, 1994.
Рычков П. И. Топография Оренбургская. Ч. I, СПб., 1762, С.84.
↑ Кеппен П. И. «Хронологическій указатель матеріаловъ для исторіи инородцевъ Европейской Россіи», 1862
↑ The Russian Сonguest of Bashkiria. 1552—1740 A Case Study in Imperialism By Alton S. Donnelly. New Haven and London, Vale University Press, 1968.
↑ Доннелли А. Завоевание Башкирии Россией, 1552—1740. Уфа: Издательство «Башкортостан». 1995. — 287 с. Пер. с английского Л. Р. Бикбаевой.
Витевский В. Н. «И. И. Неплюев и Оренбургскій край в прежнем его составѣ до 1758 г» — 1897: «Уфимское воеводство было присоединено къ Казанской губернии»
↑ Указ Императора Павла I. — Именный данный генералу отъ Инфантерiи Барону Игельстрому, съ приложенiемъ примѣчанiя на описанiе Оренбургской линiи (бил-боцу.) .10 (21 1798 годаWayback Machine
↑ Еникеев З. И. Правовой статус Башкортостана в составе России. Уфа: «Гилем», 2002. — 374с. — с.228↑ Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность: Уфа, ГРИ «Башкортостан», 2005. с.49, 53 ↑ Постановление Учредительного курултая Большой Башкирией.
↑ Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. -->Парламентаризм в Башкортостане: история и современность . — Уфа: ГРИ «Башкортостан», 2005. — Т. 1. — С. 51. — 304 с. — ISBN 5-8258-0203-7.Ватандаш, 2008, № 2. Архивйина 2017-12-01 — Wayback Machine
Wayback Machine
Wayback Machine
Wayback Machine
ИА «Башинформ» (2014 шеран 25 декабрь). ТӀекхочу дата: 2015 шеран 8 январь.
РИА Новости (19 июля 2010). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 13 август. Архивйина 2011 шеран 22 августехь
↑ Закон Республики Башкортостан от 20.04.2005 № 178-з (ред. от 01.06.2015) «Об административно-территориальном устройстве Республики Башкортостан» ↑ Постановление Правительства Республики Башкортостан от 29.12.2006 № 391 (ред. от 09.02.2015) «Об утверждении реестра административно-территориальных единиц и населённых пунктов Республики Башкортостан» Wayback Machine
↑ Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года (бил-боцу.) . Росстат (2016).Wayback Machine
↑ Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан (бил-боцу.) (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 5 март. Архивйина 2013 шеран 11 июнехь Wayback Machine
↑ Из Башкирии за год уехало свыше 56 тысяч человек // proufu.ru↑ Паспорт региона: Республика Башкортостан. Wayback Machine
Wayback Machine
Wayback Machine
↑ Мировой атлас данных. Республика Башкортостан. Структура ВРП ↑ Фокин Д. Н., Синцов А. Ю. Приволжье. Большая книга по краеведению. — Эксмо, 2012. — С. 19. — 240 с. — ISBN 978-5-699-57053-9.↑ Статья в Башкирской энциклопедии (ТӀе цакхочу хьажорг) Wayback Machine
↑ По данным Минэкономразвития РБ
Башинформ
ФНС России, 5 февраля 2016 года
Башкирское спутниковое телевидение, 4 июля 2016 года
Wayback Machine
↑ Рейтинг социально-экономического положения субъектов РФ. Итоги 2014 года Wayback Machine
Wayback Machine
Wayback Machine
↑ Standard & Poors поместило кредитный рейтинг республики Башкортостан «ВВВ-» в список CreditWatch с негативным прогнозом. // Advis.ru ↑ Standard & Poors поместило кредитный рейтинг республики Башкортостан «ВВВ-» в список CreditWatch с негативным прогнозом. ↑ 30 лучших городов для бизнеса — 2013 ↑ Фокин Д. Н., Синцов А. Ю. Приволжье. Большая книга по краеведению. — Эксмо, 2012. — С. 18. — 240 с. — ISBN 978-5-699-57053-9.Wayback Machine
↑ История башкирского народа, 2012 , с. 151.Wayback Machine
Wayback Machine
ТАСС, 5 июня 2015 года
Московский комсомолец, Уфа, 25 ноября 2015 года
↑ В Башкирии заработала первая коммерческая ветро-солнечная электростанция ↑ Статья «Строительство» в Башкирской энциклопедии (ТӀе цакхочу хьажорг) ↑ Ввод жилья в России: рейтинг регионов ↑ Бурханов Р. А. Сельское хозяйство//Статья в Башкирской энциклопедии(ТӀе цакхочу хьажорг) ↑ 1 2 Банк России ↑ 1 2 Банки.ру | информационный портал: банки, вклады, кредиты, ипотека, рейтинги банков России ↑ Wayback Machine // Журнал «Эксперт-Урал», 28 февраля 2011 года
Wayback Machine // Межрегиональная туристская ассоциация «Приволжье»
↑ Wayback Machine
Wayback Machine // Наша Версия, 14 октября 2013 года
↑ Wayback Machine // МедиаКорСеть, Рустем Шайахметов, 2016 год
Regnum, 3 июля 2016 года
↑ 1 2 «Анализ гостиничного рынка Республики Башкортостан и перспективы его развития». Гареев Р. Р. // Журнал «Молодой ученый». — 2015. — № 19. — С. 367—370ГТРК Башкирийчоь, 5 августа 2016 года
↑ Wayback Machine // 31 декабря 2014 года
Wayback Machine
Башинформ, 30 мая 2016 года
↑ Р361 – «Магнитогорск - Сибай - Зилаир – Ира» | Автодороги России | Главная (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2013 шеран 24 февраль. Архивйина 2013 шеран 26 февралехь ↑ Интерфакс. Говорить о притеснении ислама в России кощунственно, считает Талгат Таджуддин ↑ Встречи Президента Республики Башкортостан с руководителями традиционных религиозных конфессий
Литература Асфандияров А. З. Башкирия после вхождения в состав России (вторая половина XVI — первая половина XIX в.). — Уфа: Китап, 2006. — 504 с. — ISBN 5-295-03861-0.Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: Китап, 2009. — 744 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-295-04683-4.Башкортостан: краткая энциклопедия / главный редактор Р.З. Шакуров. — Уфа: «Башкирская энциклопедия», 1996. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7. Доннелли Алтон С. Завоевание Башкирии Россией (1552–1740): страницы истории империализма / пер. с англ. Л. Р. Бикбаевой. — Уфа : Башкортостан, 1995. — 288 с. — ISBN 5-87204-016-4.Лопатин В. В., Мурзагулов А. А. Туристские маршруты Башкирии. — М .: Физкультура и спорт, 1972. — 104 с. — (По родным просторам). — 16 000 экз. -->История башкирского народа : в 7 т / Главный Редактор Кульшарипов, М. М.. — Уфа: Гилем, 2012. — Т. VII. — ISBN 978-5-4466-0040-3. Юнусова А. Б. -->Ислам в Башкортостане / под ред. А. В. Малашенко. — М .: Логос, 2007. — 91 с. — ISBN 978-5-98704-224-0.Хьажоргаш Ийдалйистан федералан гуо
Российн федерацин регионаш Областаш Фед. лараме гӀаланаш Автономин область Автономин гуонаш
Википеди:Хаьржина йаззамаш
Росси.svg)
Халкъийн доттагӀаллин орден
Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь![Байракх[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Bashkortostan.svg)
![ХӀост[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Coat_of_Arms_of_Bashkortostan.svg)
.jpg)
.jpg)
