Марий Эл

56°42′00″ къ. ш. 47°52′00″ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Марий Эл (маьӀнаш).
Республика (пачхьалкх)
Республика Марий Эл
луговомар. Марий Эл Республик ломарчумар. Мары Эл Республик
Озеро Яльчик.JPG
Байракх[d] ХӀост[d]
Байракх[d] ХӀост[d]
Гимн Марий Эл
56°42′00″ къ. ш. 47°52′00″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Адм. центр Йошкар-Ола
Республика Марий Элан куьйгалхо Юрий Зайцев
Пачхьалкхан Гуламан председатель Анатолий Смирнов
Истори а, географи а
Кхоллар 1993 шеран 12 январь
Латта
  • 23 200 квадратан километр
Сахьтан аса MSK (UTC+3)
Йоккха гӀала Йошкар-Ола
Бахархой
Бахархой ↘679 417[2] стаг (2020)
Официалан меттанаш марийн (ламанан а, бай-аренан а), оьрсийн
Идентификаторан терахьаш
Код ISO 3166-2 RU-ME
Телефонан код +7 836
Официалан сайт​(оьр.)
Республика Марий Эл картин тӀехь
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь


Sound.png Арахьара аудиофайлаш
Sound.png Марий Элан хӀост (Инс.)
Sound.png Марий Элан хӀост (Мар.)

Респу́блика Марий Эл[lower-alpha 1] (луговомар. Марий Эл Республик, ломарчумар. Мары Эл Республик; кратко: Марий Эл[7][lower-alpha 1], луговомар. Марий Эл, ломарчумар. Мары Эл) — Российн Федерацин субъект[8][9], цунна йукъара республика[10]. ЦӀе Республика Марий Эл а, Марий Эл цхьабосса йу. Ийдадйистан федералан гуон йукъайоьду, Ийдал-Вяткин экономикин кӀоштан дакъа ду[5].

Коьрта гӀала — Йошкар-Ола.

Къилбаседехьа а, малхбалехьа а доза ду Кировн областца, къилба-малхбалехьа — Республика ГӀезалойчоьнца, къилба-малхбузехьа — Чувашин Республикица, малхбузехьа — Нижни Новгородан областца.

Кхоьллина 1920 шеран 4 ноябрехь Марийн автономин область санна. 1936 шарахь дуьйна республика.

Пачхьалкхан меттанаш: бай-аренанмарийн, ламананмарийн, оьрсийн[11].

Физикин-географин амал

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Файл:Марий Эл.png
Марий Элан физикин карта
Марий Элан карта
Коьрта йаззам: Марий Элан географи

Гидрологи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажа иштта: Марий Элан эркийн исписка

Марий Эл лаьтта Малхбален-Европин аренан малхбалехь, Ийдалан йуккъерачу охьадахарехь. Республикин доккхаха долу дакъа ду Ийдалан аьрру бердаца. Марий Элан эркийн система лаьтта 19 майданах, цунна йукъадогӀу дохалла 10 км сов долу 179 эрк. Дукхаха долу эркаш охьаоьху хьаннаш йукъахула, уьш ийна тайпана хи малар долуш ду (50 % эркаш — дешна лайн хишшах лаьтта).

Аьтту бердан къилбаседехьара дакъа дӀалаьцна лаьмнашца Марийн чутаӀе. Республикин къилбаседехь Ийдал тӀеоьцу доккха хи - Ветлуга. Малхбалехьа лаьмнашкахула охьаоьху Ийдалан аьрру хиш, схьадовлу Вятски акъари къилбаседан йистошца: Мали Кокшага цуьнан гаьнашца Мали Кундыш а, Большой Ошла, Большой Кокшага цуьнан гаьнашца Большой Кундыш, Рутка. Церан тогӀешкахь дуккха а хьуьнан Ӏаьмнаш ду.

Мехкан малхбален дакъа лаьтта Вяткийн акъарин (локхалла 275 м), кхузахь хаало рельефан карстан кепаш, тӀехулара уьш йекъна йу эркийн тогӀенаша а, боьранаша а. Царна йукъахь Вяткин хиш ду: Немда геннашца Лаж, Толмань, Шукшан, кхин дерш, Буй, Уржумка; Ийдалан аьрру га Илеть геннашца Шора, Ировка, Юшут.

Ийдалан аьтту берда тӀаьхь лаьтта республикин 14 кӀоштах цхьа кӀошт — Ламананмарийн, цуо дӀалоцу Ийдалйистан акъарин къилбаседа йист. Кхузахь Ийдал чу кхета геннаш Сура, Сумка, Юнга, Мали Юнга, Сундырь.

Республикехь Ийдал тӀехь лаьтта Чебоксарийн а, Куйбышев а хилоттийлаш.

Минералаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Климат[нисйе бӀаьра | нисйе]

Флора а, фауна а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Леррина ларйеш йолу Ӏаламан меттигаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

СадаӀаран таронаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йистера меттигаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Дешар

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Коьрта йаззам: Дешар Йошкар-Олахь

Йуккъера дешар

Оьздангалла

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Театраш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Музейш а, галерейш а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Концертан майданаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Къоман-оьздангаллин йаккъаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Библиотекаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Нумизматика

[нисйе бӀаьра | нисйе]

2020 шеран 7 сентябрехь Российн Банко арахеццна лела иэсан детин нахарт мах 3 сом болуш «Республика Марий Эл 100 шо кхачарна»[12].

Хьажа кхин а

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Марий Эл

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Комментареш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ 1 2 Варианты ударения:
    • Мари́й Э́л[3][4],
    • Мари́й Эл[5],
    • Ма́рий Эл[6].

Хьосташ[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx
  2. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2020 года и в среднем за 2019 год. Росстат. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 13 март.
  3. ↑ Кеп:Книга:Географические названия мира 1998
  4. ↑ ГРАМОТА.РУ – справочно-информационный интернет-портал «Русский язык» &124; Словари &124; Проверка слова. gramota.ru. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 15 май.
  5. ↑ 1 2 МАРИ́Й ЭЛ / Н. О. Тельнова, М. Д. Горячко, В. С. Патрушев, Г. Н. Айплатов, И. Ф. Ялтаев // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  6. ↑ ГРАМОТА.РУ – справочно-информационный интернет-портал «Русский язык» &124; Словари &124; Проверка слова. gramota.ru. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 15 май. Архивйина 2022 шеран 15 майхь
  7. ↑ Конституция Республики Марий Эл. Глава 1. Основы конституционного строя. Архивйина 2013 шеран 2 октябрехь Наименования Республика Марий Эл и Марий Эл равнозначны.
  8. ↑ Конституция Республики Марий Эл (принята Конституционным Собранием Республики Марий Эл 24 июня 1995 г.) / Статья 1. constitution.garant.ru. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 11 декабрь. Архивйина 2021 шеран 16 январехь
  9. ↑ Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2
  10. ↑ Конституционное Собрание Марий Эл. Конституция Республики Марий Эл (принята Конституционным Собранием Республики Марий Эл 24 июня 1995 г.) (с изменениями и дополнениями). Сайт Конституции РФ. Марий Эл (1995 шеран 24 июнь). ТӀекхочу дата: 2020 шеран 11 декабрь. Архивйина 2021 шеран 16 январехь
  11. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху constitution тIетовжаран йоза йаздина дац
  12. ↑ Банк России выпускает в обращение памятные монеты из драгоценного и недрагоценного металлов. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 19 сентябрь. Архивйина 2020 шеран 28 ноябрехь

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Марий_Эл&oldid=12174288»