Кадыров, Ахьмад Ӏабдулхьамидан воӀ

Кадыров Ахьмад-Хьаьжа Ӏабдулхьамидан воӀ
оьрс. Ахмат-Хаджи Абдулхамидович Кадыров
Нохчийн Республикин президент 2003 шеран 19 октябрь
Хьалха хилларг	дарж йукъадаьккхина
Когаметтаниг	Абрамов Сергей (д. кх.) Алханов Ӏалу
Нохчийн Республикин ханна администрацин куьйгалхо 2000 шеран 12 июнь
Хьалха хилларг	даж кхоьллина; Дениев Якъуб(д.кх.)
Когаметтаниг	Попов Анатолий (д. кх.); дарж дӀадаьккхина
Нохчийн Республика Ичкерин муфти а, НР БНДУ а председатель 1995
Хьалха хилларг	Алсабеков Мухьаммад
Когаметтаниг	Шамаев Ахьмад-хьаьжа (НР) Тевсиев Бай-Ӏела (НРИ, 10.10.1999 дуьйна)
Дин	суннизм, Суфизм, Бусалба, кадирия
Вина терахь	1951 шеран 23 август({{padleft:1951|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:23|2|0}})
Вина меттиг	Караганда, Карагандан область, Кхазакхийн ССР, ССРС
Кхелхина терахь	2004 шеран 9 май({{padleft:2004|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:9|2|0}}) (52 шо)
Кхелхина меттиг	Соьлжа-ГӀала, Нохчийчоь, Росси
ДӀавоьллина	Ахьмад-Йуьртахь
Да	Кадыров Ӏабдулхьамид (1920—2008)
Нана	Дика Кадырова (йелла 2012 шарахь)
Зуда	Кадырова Аймани Несин йоӀ
Бераш	кӀентий: Зеламха а, Рамзан а йоьӀарий: Зарган а, Зулай а
Дешар	1) Бухарера Мири Ӏарб хьуьжар 2) Ташкентан исламан институт 3) ХӀинжа-ГӀалин урхаллин а, бизнесан а институт
Ӏилманан дарж	Политикин Ӏилманийн кандидат
Динлелор	бусалба-сунний (къадарийн тӀарикъат)
СовгӀаташ	НРИ совгӀаташ:
Латар	Дуьххьара нохчи-оьрсийн тIом ШолгӀа нохчийн тӀом
Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

Кады́ров Ахьмаад-Хьаьжа Ӏабдулхьамидан воӀ (1951 шеран 23 август, Караганда, Карагандан область, Кхазакхийн ССР, ССРС — 2004 шеран 9 май, Соьлжа-ГӀала, Нохчийчоь, Росси) — российн а, нохчийн а пачхьалкхан, политикин, динан гӀуллакххо. Российн Федерацин йукъара Нохчийн Республикин хьалхара Президент. 1995 - 2000 шерашкахь муфти вара къобайанза Нохчийн Республика Ичкерин, Нохчийн Республикин бусалба нехан динан урхаллин председатель. Российн Федерацин Турпалхо (2004)

Биографи

Схьавалар, хьалхара шераш

Вина 1951 шеран 23 августехь Ӏабдулхьамидан а, Дикин а КадыровгӀеран доьзалехь ССРС, Кхазакхийн ССР, Карагандан областан, Карагандахь, цига арабаьккхинера церан доьзал 1944 шарахь. Бенойн тайпанара ву. Нохчийчохь уггаре даьржина суьпа Къадарийн тӀарикъатан Кунта-хьаьжин вирдан векал ву.

Дахаран хьалхара йалх шарахь ваьхна посёлкехь Мали Сарань. 1957 шеран апрелехь КадыровгӀеран доьзал цӀа бирзина Нохч-ГӀалгӀайн АССР, Шелан кӀошт (хӀинца Курчалойн кӀошт).

Жималла

1968 шарахь чекхйаьккхира БӀачийуьртан йуккъера ишкол. Оццу шарахь вахара деша комбайнёран курсашка Гал-ГӀала Невран кӀошта.

1969 - 1971 шерашкахь болх бина Гуьмсан кӀоштара дуга лелочу «Новогрозненски» совхозехь .

1971 шарахь дӀавахана Нохч-ГӀалгайн АССР рицкъ даккха, ткъа болх бира Нечерноземьехь а, Сибрехахь а гӀишлошйаран кхолламашкахь 1980 шо кхаччалц.

1976 шеран 5 октябрехь Ахьмад-Йуьртахь 25 шо долчу Кадыров Ахьмадан кӀант Рамзан дуьненчу ваьлла.

Динан дешар а, карьера а (1980—1991)

1980 шарахь Гуьмсера маьждиго хьажина 29 шо долу Кадыров вахара Узбекийн ССР, цигахь деша хӀоьттира Бухарера Мири Ӏарб хьуьжаре. Шина шарахь цуо чекхйаьккхира хьуьжар.

Яндарбиев Зеламхас дӀакхайкхийра: «Кадыров 1981 шарах, Нохчийчохь ламаз дан а ца магочу хенахь, болх беш вара КГБ-хь! Тхуна иза хиира 1996 шарахь, шемалан тобано Соьлжа-ГӀала дӀалаьцча, КГБ архив кегийча, амма сихха цунах ца кхийтира. ХӀетте а синхаам бара: лаа ца ойу цуо вахьабийшах долу зулмех къамелаш. Аса оцу хенахь човхийра иза».

1982 шарахь дӀавахара Ташкенте, цигахь деша хӀоьттира Ташкентан исламан институте. Цигахь дийшира 1982 - 1986 шерашкахь.

Исламан института чекхйаьккхина йухавирзира Гуьмсе, цигахь хилира Гуьмсен рузбанан маьждиган имаман гӀовс. Имаман гӀовс болх бира 1988 шо кхаччалц.

1989 шарахь Курчалойхь Шелан кӀошт кхоьллина хьалхара Кхилбаседа Кавказехь Исламан институт, цхьаьна шарахь цуьнан ректор хилира.

1990 шарахь вахана Урданин коьрта шахьре Ӏаммане, цигахь Урданин университетан шариӀатан факультете хӀоьттина.

Ӏедале Дудаев вар а, дуьххьара нохчийн тӀеман мур а (1991—1994)

Коьрта йаззам: Дуьххьара нохчийн тӀом

1991 шеран 8 июнехь ОКЧН II сессехь Дудаевс кхайкхийра Нохчийн Республика Ичкерин маршо. 1991 шарахь Кадыров Ахьмад и хиламаш бахьнехь дешар а дитина, Нохчийчу йухавеира. Дудаевс а, нохчийн националисташ а герзаца Ӏедал схьалаьцча Кадыров хилира Нохчийн Республикин динан урхаллин жигара гӀуллакххо.

1993 шарахь хӀоттийна НРИ муфтин гӀовс. Цу хеннахь дакъалецира тӀамехь федералах эскаршна дуьхьала, джихад деш. Ичкерин керла динан лидер хилла Кадыровс кхайкхийра Российна джихад.

1994 шеран сентябрехь Кадыров хилира НРИ муфтин декхарш кхочушдийриг, Сайд-Ахьмад Алсабеков (Мухьаммад Хьусайн Алсабеков) тӀом чӀагӀбелллачу хенахь джихадах дӀакъаьстира, цунна иза веддарг лерира тӀамера, шариӀатан суьдан кхелаца цунна гӀаж йеттар тӀедожийра. Дудаевна Кадыров хӀоттаве аьлла кховдийра аренан баьччанаш Басаев Шемала а, Гелаев Руслана а. Оцу хеннахь Кадыровс кховдийна Российн джихад (Хаси-Эвлан барт бахьнехь тӀаьхьа сацийна).

ДжихӀад дуьххьара дӀакхайкхийра 1994-гӀа шо чекхдолуш хӀетахьлерчу муфтийс Алсабековс. ХӀетахь цуьнан гӀовс волуш болх беш, чӀогӀа тешара со, нохчийн халкъан прогрессивни ойланаш маьрша республика кхайкхийна хиларх а, Росси, шен эскарш чу а далош, и йозуш ца хилар дӀатоха лууш хиларх а. ХӀетахьлерчу политикин хьолех кӀорггера ца кхеташ, Завгаевн Ӏедалехь хилларг анализ а ца йеш, Алсабеков Нохчийчуьра дӀаваханчул тӀаьхьа дукха хан йалале ша дӀакхайкхийна джихад дӀадаьхьира цо.

Дуьххьара нохчийн тӀом (1994—1996)

1994 шарахь Кадыров хилира декхарш кхочушдийриг, ткъа 1995 шарахь хаьржира Нохчийн Республикин Бусалба нехан динан урхаллин муфти.

1995 шеран 24 мартехь гулам хилира нохчийн инарлаш болуш — Яндарбиев, Басаев, Масхадов, цигахь суна кховдийра республикин динан куьйгалла де аьлла.

1995 шеран апрелехь хилира Шуьйтахь нохчийн къоман конгресс. Цигахь аса АллахӀан цӀарца айира массо а тӀом бан. Нахаца цхьаьна дуй биира со а, сайн даьхни а ца кхоо оцу тӀамехь. Чекхваллалц латта. Иштта аса чӀагӀдира джихад.

1996 шеран 21 апрелехь российн эскарша вийра Дудаев ЖовхӀар. Иза хийцира Масхадов Аслан. Ша кхайкхийна дуьненан йукъаралло къобал йанза Ичкерин президент Дудаев кхелхича, Кадыровс йехачу хенахь гӀо лецира Масхадовна.

Иэс йиц ца йойта акцеш

• 2004 шеран июнехь Кадыров Ахьмадан цӀе йелира Ахьдан-Йуьртан ишколан (2004 шеран 10 майхь Российн Президента Путин Владимира куьг йаздира Кадыров Ахьмадан иэс денйеш, цунна чохь Ахьмадан цӀе тиллира цуо дешначу ишколан).
• 2004 шеран 20 июлехь Гуьмсехь Кадыров Ахьмадан цӀарах берийн майда дӀайелларан церемони хилира.
• 2004 шеран 17 августехь Москохахь Къилба Бутовохь (Къилба-Малхбузен административан гуо) Кадыров Ахьмадан цӀарах цӀе тиллина урамна.
• 2004 шеран 23 августехь ТӀехьа-МартантӀехь а, Гуьмсехь а хӀиттийна веллачу президентан дуьххьара иэсаш.
• 2005 шеран 20 августехь Кадыров Ахьмадан иэс 10 м лекха а йолу, Зураб Церетелис йина хӀоттийна Соьлжа-ГӀалахь Кадыров Ахьмадан майданаш. Цул сов, Соьлжа-ГӀалахь йу А. А. Кадыровн кхин иэсаш.
• 2005 шеран 27 ноябрехь Хоси-Эвлахь дӀадиллина маьждиг, иза дира Регионан йукъараллин Российн Турпалхочун Кадыров Ахьмадан цӀарах фондан ахчанах.
• 2005 шеран декабрехь Нохчийчоьнан керла хаьржина парламенто кховдийра Кадыров Ахьмадан цӀе Нохчийчоьнан коьрта шахьрина тилла, цунах эрдолуш Ахьмадкала. Кховдор йухадаьккхира тӀаьхьа.
• 2008 шеран 17 октябрехь Соьлжа-ГӀалахь даздарца дӀадиллира Кадыров Ахьмадан цӀарахь маьждиг.
• Нохчийчохь сих-сиха оьздангаллин барамаш бо Нохчийн Республикин хьалхара Президентана, Российн Турпалхочунна Кадыров Ахьмад-Хьаьжина лерина.
• Бена-Йуртахь Кадыровн цӀарах цӀе тиллина берийн бешан, Невран кӀоштахь — гӀишлошйаран бригадин, Хоси-Йуьртахь — Кадетийн корпусан, Соьлжа-ГӀалахь — гимназин.
• Дон-тӀера-Ростовхь Ростовн областан губернаторан Чуб Владимиран лаамца «Донэркфлот» компанин кеманна Кадыров Ахьмадан цӀе тиллина.
• Посёлкехь Мали Сарань 2012 шеран 23 августехь дӀайиллина Нохчийн Республикин президентан лерина иэсан хьаьрк.

Кадыров Ахьмадан цӀарах урамаш, проспекташ, паркаш

Би-би-си оьрсийн меттан радион хаамашца, 2020 шарахь Нохчийчохь ду 346 урам а, урамалг а КадыровгӀеран цӀарах цӀе йелла, уггаре дукха царех Аьмад-хьаьжин цӀарах ду.

СовгӀаташ а, сийлаллин цӀераш а

• 2001 шеран 15 августехь — Российн Федерацин президентан Путин Владимиран омарца совгӀат дина ДоттагӀаллин орден.
• 2004 шеран 10 майхь — Российн Федерацин президентан Путин Владимиран омарца йелла Россий Турпалхочун цӀе (веллачул тӀаьхьа).
• 2005 шеран 20 августехь — Нохчийн Республикин президентан Алханов Ӏалун омарца совгӀат дина «Нохчийн Республикин хьалха гӀуллакхаш дарна» мидал (веллачул тӀаьхьа).

Билгалдахарш

Литература

• Abdurakhmanov D. Человек и эпоха: Ахмат-Хаджи Кадыров. — ISBN 978-5-906053-01-5, 5-906053-01-8.
• Овчаров В. Дагестанское Досье. — М.: Litres, 2009. — 80 с.
• Рощин М. Ю., Лункин Р. Н. Ислам в Чеченской Республике // Современная религиозная жизнь России. Опыт систематического описания / отв. ред. М. Бурдо, С. Б. Филатов. — М.: Логос, 2005. — Т. III. — С. 152—169. — 464 с. — 2000 экз. — ISBN 5-98704-044-2.
• Сусуев З. Чечено-российские отношения и идея чеченской государственности. Политический очерк. — Litres, 2022. — 721 с. — ISBN 978-5-04-105686-5.