Караганда
| ГӀала | |||
| Караганда | |||
|---|---|---|---|
| Қарағанды, латиница — кхазакх. Qarağandy | |||
 | |||
|
|||
| 49°48′ къ. ш. 73°07′ м. д.HGЯO | |||
| Пачхьалкх |
 Кхазакхстан |
||
| Статус | областан центр | ||
| Область | Карагандан | ||
| Корта | Мейрам Кожухов[1] | ||
| Истори а, географи а | |||
| Йиллина | 1931 | ||
| Майда |
279 (ша гӀала) 498 (гӀалин хьукмат)[2] км² |
||
| Центран локхалла | 553 м | ||
| Климатан тайпа | цӀеххьана континентан | ||
| Сахьтан аса | UTC+6 | ||
| Бахархой | |||
| Бахархой | 502 964[3] стаг (2022) | ||
| Луьсталла | 1796 стаг/км² | ||
| Агломераци | 1 000 312 (2022) Карагандин агломераци | ||
| Къаьмнийн хӀоттам |
кхазакхаш 47,63 % оьрсий 38,54 % украинаш 2,73 % гӀезалой 2,55 % немцой 2,36 % корейш 1,44 % белорусаш 0,64 % нохчий 0,45 % кхин берш 3,67 %[3] |
||
| Динан хӀоттам | бусалбанаш, керстанаш, кхин берш. | ||
| Бахархойн цӀерш | карагандахой, карагандахо | ||
| Идентификаторан терахьаш | |||
| Телефонан код | +7 7212 | ||
| Поштан индекс | 100000-100030 | ||
| Автомобилан код | M,09 | ||
| Кхин | |||
| СовгӀаташ |
 |
||
|
|
|||
| e-karaganda.kz | |||
| Картин тӀехь | |||
 
|
|||
Караганда́ (официалан цӀе — КхарагӀанди[4]; кхазакх. 
) — Кхазакхстанера гӀала, Карагандан областан административан йукъ.
ГӀалин цӀе схьайаьлла лоха коллах кхарагӀани[5] можа заза долуш, дукха хьолехь олу «можа акаци», уьш чӀогӀа йаьржина гӀалин йисташкахь.
1857 шарахь хӀинцалера Карагандан махка тӀехь гучуйелира Ивановски йиллина шахта — хьала кӀора боккхуш болх беш йолу шахта. 1931 шарахь маьӀданийн посёлок Караганда хийцира белхан йуьртах, ткъа 1934 шарахь дуьйна — гӀала. Карагандана гӀалин статус йелира 1934 шеран 10 февралехь. ГӀала ю Кхазакхстанан йуккъерачу декъехь.[6]. Йоккха индустрийн-промышленны, Ӏилманан, оьзданагаллин йукъ йу.
_%D1%81_%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B0.jpg)
Карагандан гӀалин хьукматан мохк бу 498 км², цунна йукъахь ша Караганда гӀала 279 км²[2]; Кхазакхстанан бахархошца 5-гӀа гӀала йу, дӀабелира 2000-гӀа шераш долалуш 2-гӀа меттиг Алма-Ата дӀайаьлча: Шымкентан, керлачу коьрта гӀалин Астанан а, Актобе гӀалин а. Административан агӀора гӀала йекъна шина кӀоштана: Казыбек бийн а, Бокейханов Алиханан а цӀарах. Меттигера урхаллин меженаш йу гӀалин хьукмат а, гӀалин маслаӀат а.
Карагандан областехь йу йаккхий кӀора боккхуш йолу предприятеш, машенийн инженерийн, металлийн а, кхачанан промышленностан а предприятеш. ГӀалахь дукха йу транспортан а, дешаран а, Ӏилманан а, оьздангаллин а, зӀенан а предприятеш. Тахана Караганда Кхазакхстанан уггаре йаккхийчех индустрин а, экономикин а, Ӏилманан а, оьздангаллин а йаккъех цхьаъ йу.
Карагандан Ӏаламан зона — йекъа бай-аренан зонин къилбе. ГӀала лаьтта Кхазакхийн кегийра раьгӀнаш тӀехь (кхазакх. Сары Арқа «можа дукъ») — йуккъера Кхазакхстанан регион цуьнан, амалехь ду лоха лаьмнийн йа баьрзнийн массиваш.
Этимологи
ГӀалин цӀе схьайолу кхазакхийн дешах кхазакх. қараған — колла, йевза нохчийн маттахь кхарагӀана санна. Уггаре йаьржина а, йевза а кхарагӀанан тайпа ду «можа акаци». Кхазакхийн суффиксо -ды гойту билгалдош даьлла долу дешах кхазакх. қараған; цигара схьа, Қарағанды/Караганда — меттиг йу кхарагӀана кхуьуш йолу[7].
Оьрсийнметтан кхазакхстанан хьосташкахь лелайо вариант Караганды[4].
Истори
XIX бӀешарахь гӀалин меттигехь баьхна аргӀын тайпанан алтай-карпыкаш гаранан караке, сармантай, мурат некъий.[8]. Легенда ду, 1833 шарахь кӀантана жаӀуна Байжанов Аппакна кӀора карийна. XIX бӀешо чекхдолуш геологин кепара лаха болийра кӀора, ткъа XX бӀешо долалуш кӀора баккха болийра хьалха оьрсийн совдегарша, цул тӀаьхьа французийн а, ингалсан а хьуьнарчаша.
ГӀаланаш-вежарий
Сонг Па (Сонпхагу)гуо, Сеул, Республика Корей (1994 шеран 31 майхь дуьнна)
Каменски, Днепропетровскан область, Украина.
Эрак, Йуккъера остан, Иран
Несебыр, Болгари[9]
Хьажа кхин а
- Карагандан зоопарк
- Введенски килс
- Карагандан областан универсалан Ӏилманан Н. В. Гоголан цӀарах библиотека
- Карагандан агломераци
Билгалдахарш
- ↑ Анастасия Стативкина. Мейрам Кожухов стал акимом Караганды. zakon.kz (2023 шеран 18 январь). ТӀекхочу дата: 2023 шеран 18 январь.
- ↑ 1 2 Земельный баланс 2018. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 28 март. Архивйина 2019 шеран 28 мартехь
- ↑ 1 2 Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2022 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 5 ноябрь.
- ↑ 1 2 Караганды // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. III. — ISBN 9965-9746-4-0.
- ↑ Карагана древовидная (ru) // Википедия. — 2021-09-26.
- ↑ Центральный Кхазакхстан (ru) // Википедия. — 2021-09-17.
- ↑ Кеп:Книга:Географические названия мира
- ↑ Караганде не семьдесят лет, а сто сорок восемь! | NV.KZ. Кху чуьра архивйина оригиналан 2017 шеран 17 февралехь
- ↑ Несебр и Караганда — стали городами-побратимами
Литература
- Бараг Т. Я. Караганда. — М.: Государственное издательство архитектуры и градостроительства, 1950. Архиван копи 2007 шеран 27 сентябрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Караганда. Карагандинская область: Энциклопедия / Гл. ред. Нургалиев Р. Н.. — Алма-Ата, 1986. — 608 с.
Хьажоргаш
 | |
|---|---|
| Библиографин каталогашкахь |
