Луганск

48°35′ къ. ш. 39°20′ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Луганск (маьӀнаш).
Дехар «Ворошиловград» хьажийна йу кхузе; хьажа. иштта кхин маьӀнаш.
Дехар «Ворошиловград» хьажийна йу кхузе; Украинин йаздорхочун Жадан Сергейн романах лаьцна см. Ворошиловград (роман).
ГӀала
Луганск
оьрс. Луганск
Музей истории Луганска.jpg
Байракх[d] ХӀост
Байракх[d] ХӀост
48°35′ къ. ш. 39°20′ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Регион Луганскан
Муниципалан кӀошт Луганскан
Йукъара йекъайалар 4 кӀошт
Корта Манолис Пилавов[1]
Истори а, географи а
Йиллина 1795
Дуьххьара хьахор 1740
Хьалхара цӀерш Луганскан завод (1882 шо кхаччалц)
Ворошиловград (1935—1958, 1970—1990)
Майда 269,61[2] км²
Центран локхалла 117 (56—178) м
Климатан тайпа барамера континентан
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой 409 875 стаг (2019)
Агломераци 539 069 (гӀалакхеташо)
Къаьмнийн хӀоттам украинаш – 50 %,
оьрсий – 47 %,
белорусаш – 1 %,
жуьгтий – 1 %
Бахархойн цӀерш луганхо, луганхой
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 857-2
Поштан индексаш 291000—291060
Код ОКТМО 43701000001
Номер в ГКГН 0815477
Кхин
Награды Ленинан Орден — 1977 Октябран Революцин Орден ЦӀен Байракхан орден Hero of the Luhansk People's Republic medal.png[3]
ГӀалин де Сентябран шолгӀа кӀиран де
gorod-lugansk.com
Картин тӀехь
Луганск картин тӀехь
Луганск
Луганск картин тӀехь
Луганск
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

Луга́нск (1935—1958 а, 1970—1990 шерашкахь — Ворошиловгра́д) — Российн Федерацин (30.9.2022 дуьйна) гӀала, Луганскан Халкъан Республикин коьрта шахьар[4], лаьтта Лугань эркан тӀехь. Луганскан кӀоштан административан йукъ. 2014 шарахь хилла Луганскан Халкъан Республикин коьрта шахьар.

Луганскан Халкъан Республикин а, Российн Федерацин а 30.09.2022 шеран бартца билгалбоккха ЛХР мохк, оцу йукъахь Луганск гӀала а йу, Российн Федерацин йукъара керла субъект санна[5].

Украинин Ӏедалша иза къуьйсу, лорура ЛХР мохк Луганскан областан Украинин йукъахь.

2014 шеран 7 октябрь кхаччалц йукъахь хилла Украинин Луганскан областан.

Бахархой

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Украинин Ӏедалша иза къуьйсу, лорура ЛХР мохк Луганскан областан Украинин йукъахь.

2014 шеран 7 октябрь кхаччалц йукъахь хилла Украинин Луганскан областан.

2015 шеран 1 январехь Укрстататан лерамашца бахархойн мах хадийна, 417 990 стаг. Майданца а, бахархошца а Луганск йукъйоьдура Украинин уггаре йоккха итт гӀаланна йукъа.

Лаьтта меттиг

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Луганск лаьтта экаш Луга́нь а, Ольховка а вовшах кхетучахь. Москохан а, Луганскан а йукъаметтиг 1100 км йу.

Этимологи

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йиллина 1795—1796 шерашкахь завод санна Екатерина II «Лугань эркан тӀехь Донецкан уездехь металл лало гӀуллакх хӀотторах лаьцна. Заводехь кхоллайелачу йуьртан цӀе Луганск тиллира Лугань эрках, иза схьайолу «луг» - «бай» бохучу дешах. Йуьртан гӀалин статус йелира 1882 шарахь. 1935 шарахь цӀе хийцина Ворошиловград аьлла, советийн а, партин а, тӀеман а гӀуллакххочун К. Е. Ворошиловн сийнна. 1957 шарахь омар даьлла ССРС лакхара кхеташонан президиуман, цуо ца магадора партин гӀуллакххойн дийна боллушехь цӀераш тахка нах бехачу меттигашна, 1958 шарахь йухайелла гӀалин цӀе Луганск, амма 1970 шарахь, К. Е. Ворошилов веллачул тӀехь, гӀалин йуха а цӀе тиллира Ворошиловград. 1990 шарахь гӀалин цӀе хийцира йуха а Луганск аьлла[6].

Истори

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Карл Гаскойн

XVIII бӀешо[нисйе бӀаьра | нисйе]

Коьрта йаззам: Луганскан металл лало завод

1736 [1] шеран картин тӀехь Лугань гӀала билгала йина йу килс йолу гӀала аьлла.

  • 1740—1750 шераш — Ӏойлаш а, кӀотарш а масех запорожьен гӀазакхийн доьзалийн хӀокху заманан гӀалин латта тӀехь. 1753—1755 шерашкахь правительство пурба делла царех кхета сербийн, хорватийн, молдаванийн, болгарийн доьзалш. Масала, 1753 шарахь кхуза йаьхкина славяносербийн полкаш Шевичан а, Прерадовичан а (ДепрерадовичгӀеран тайпа кхоьллинарг). Иштта кхуза кхелхира украинаш, йуьхьанца дукхьаха берш Аьрру бердан Украинера, оьрсий, кхечу къаьмнийн векалш а[7]. Йиллира Каменни Брод йуьрт.
Коьрта йаззам: Луганскан гоьмукъийн полк
  • 1790 — оьрсийн гӀуллакхе кхайкхина валийна шотланди инженеран Гаскойн Карлан тӀедиллинера Славяносербин кӀоштахь маьӀданаш а, тӀулган кӀора а бохку меттигаш талла. Гаскойна кхочушдина тӀедилинарг, правительствега тешалла дина, «карийна аьчкан маьӀда доллу меттиг а, кӀора болу меттиг а чӀогӀа йехаш йу, минералаш дика а ду» аьлла.
  • 1795 14 ноябрехь — Екатерина II омар ло къилбехахь дуьххьара чуьна лало завод йилла олий, иза Лугань эркан тогӀи чохь йилла аьлла. Каменни Брод (йилина 1755 шарахь) а, Вергунка а йара хьалхара йарташ гӀишлошйархой а, Луганскан металл лало заводан белхалой а тӀеэцнарш.
  • 1797 — заводан гуонаха кхоллайелла посёлкан цӀе йелла Луганскан завод. Белхалой а, говзанчаш а балабора российн чоьхьарчу губернешкара, кӀеззига дозанал арахьара а. Коьрта дакъа дара Липецкан заводера баьхкина пхьераш а, кхин а башха говза белхалой баьхкира Александран йаккхий тоьпийн заводера Петрозаводскера (Олонецкан губерни), дечиг-пхераш а, тӀулгботтархой а Ярославлань губернера. Берриг коьрта административан-техникин белхалой бара ингалсхойх, уьш кхайкхинера Гаскойна.

XIX бӀешо[нисйе бӀаьра | нисйе]

«Лугански йуьртан план», 1879 шо

Наполеонца тӀеман муьрехь Луганскан завод хилира йаккхий тоьпаш а, хӀоъмолха латториг Оьрсийн эскарна. 1823 шарахь поселкехь дӀайиллина дуьххьарлера дешаран меттиг — говзаллин ламанан ишкол. 1860-гӀа шераш чекхдовлуш поселкан барам бара 10 эзар стаг. 1870-гӀа шерашна йуккъехь дӀабоьллу Луганск — Дебальцево цӀерапоштан некъ. 1882 шеран 3 сентябрехь императоро чӀагӀдина Российн империн министрийн комитетан омар, посёлок Луганскан завод тӀе Каменни Брод йурт а тохий Луганск гӀала йилла олий.

Йерданаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. ↑ Глава провозглашенной Луганской народной республики (ЛНР) Игорь Плотницкий назначил во вторник глав 12 городов республики. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 17 декабрь. Архивйина 2014 шеран 18 декабрехь
  2. ↑ площадь Луганского городского совета
  3. ↑ Луганск получил почетное звание «Город-герой». ТӀекхочу дата: 2021 шеран 5 апрель. Архивйина 2021 шеран 13 июнехь
  4. ↑ Закон об административно-территориальном устройстве Луганской Народной Республики. Луганский Информационный Центр (2023 шеран 14 март).
  5. ↑ Договор между Российской Федерацией и Луганской Народной Республикой о принятии в Российскую Федерацию Луганской Народной Республикой и образовании в составе Российской Федерации нового субъекта от 30 сентября 2022 года (ратифицирован Федеральным законом от 4 октября 2022 года № 373-ФЗ, вступил в силу 5 октября 2022 года, письмо МИД России от 05.10.2022 № 19696/дп). Официальный интернет-портал правовой информации (2022 шеран 3 октябрь).
  6. ↑ Поспелов, 2002, с. 247.
  7. ↑ «Материалы для историко-статистического описания Екатеринославской епархии»,1880

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Луганск&oldid=12779555»