Стаханов (гӀала)

48°32′50″ къ. ш. 38°38′10″ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Стаханов.
ГӀала
Стаханов
оьрс. Стаханов
Stakhanov - Cinema Mir.jpg
Байракх[d] ХӀост
Байракх[d] ХӀост
48°32′50″ къ. ш. 38°38′10″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Регион Луганскан
ГӀалин кхеташо Стаханов
Истори а, географи а
Йиллина 1814
Хьалхара цӀерш 1937 кхаччалц — Кадиевка
1940 кхаччалц — Серго
1978 кхаччалц — Кадиевка
Майда 91,81 км²
Центран локхалла 251
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой ▼ 74 546 [1] стаг (2019)
Агломераци Йуккъера-Луганскан агломераци — 510 эз. ст.
Бахархойн цӀерш кадиевхо, стахановхо
Официалан мотт оьрсийн мотт
Идентификаторан терахьаш
Номер в ГКГН 0815483
Кхин
СовгӀаташ Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орден
stakhanov.su
Картин тӀехь
Стаханов картин тӀехь
Стаханов
Стаханов картин тӀехь
Стаханов
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

Стаха́нов — Луганскан Халкъан Республикера гӀала[2].

Луганскан Халкъан Республикин а, Российн Федерацин а 30.09.2022 шеран бартца билгалбоккха ЛХР мохк, оцу йукъахь Стаханов гӀала а йу, Российн Федерацин йукъара керла субъект санна[3].

Украинин Ӏедалша иза къуьйсу, лорура ЛХР мохк Луганскан областан Украинин йукъахь.

ГӀалин цӀерийн истори

[нисйе бӀаьра | нисйе]

1937 шо кхачале гӀалех олура Кадиевка. 1937—1940 шерашкахь Серго цӀе йара Орджоникидзен цӀарах. 1940—1978 шерашкахь шен хьалха хилла цӀе Кадиевка лелийра. 1978 шарахь А. Г. Стахановн цӀарах цӀе йелла[4].

2016 шеран 12 майхь Украинин Лакхара Радин № 4086 сацамца гӀалин йухайерзийна Ка́диевка цӀе. Административа-мехкан бекьабаларца Луганскан Халкъан Республико йитина хьалхалера цӀе Стаханов[5].

Географи

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Лулара нах беха меттигаш: Ирмино а, Первомайск гӀаланаш къилбаседа-малхбузехь, Кировск гӀала къилбаседехь, йарташна Весняни, Бердянка, посёлкаш Кринични, Тавричански, йарташна Богдановка, Заречни, Червони Лиман къилбаседа-малхбалехь, посёлкаш Червоногвардейски, Яснодольск малхбалехь, йарташ Каменка, Петровка къилба-малхбалехь, гӀаланаш Брянка (тӀелетта йу) къилбехахь, Алмазни (тӀелетта йу) къилба-малхбузехь, посёлок Калиново малхбузехь.

Климат[нисйе бӀаьра | нисйе]

Кхузахь климат барамехь континенталан йу, аьхка йовха хуьлу, ткъа Ӏа барамехь-шийла хуьлу. Шеран уггаре а бовха бутт бу — июль (мангалан), уггаре а шийла — январь (кхолламан).

Истори

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Дуьххьарлера цхьаьна хенан нах охьаховшар хӀинцалера Стахановн махкахь хилла 1696 шарахь. Йуьртан цӀе йара Овраг Каменни. 1707 шарахь йелла керла цӀе — Проток Гриценков. XIX бӀешеран хьалхарчу чийрикехь Стахановн хӀокху заманан латтанаш тӀехь карийна кӀора. Ткъа 1890 шарахь болх беш йара кӀора боккху 5 акционерийн йукъаралла: Алмазни, Брянковски, Криворожски, Алексеевски, Голубовски.

1894 шарахь шекаран завод йолчу Шубина йиллира капиталан № 1 йолу шахта «Карл» (Ильичан цӀарах шахта). 1896 шеран гурахь № 1 йолчу шахто йелла кӀоран хьалхара пунташ.

1898 шарах Шубинкех ала долийна Кадиевка. Оццу шарахь Алмазни станцин уллехь йиллина Алмазнин металлургин завод, хьалхара домнин пешо болх болийна 1899 шарахь.

1930 шеран 20 сентябрехь долийна арадаккха меттигера газет[6].

1931 шарахь ЙУЦКхК сессино сацам бина керла аьтту болуш гӀала йарах. Йуккъера Ӏам дӀабуькъира, цуьнан меттана сквер йуьйгӀира, иза лаьттира 1970 шераш доладаллалц.

1935 шеран 30 - 31 августехь шахтехь «Центральни - Ирмино» Стаханов Алексейс хӀоттийна йетталун жӀевнна къинхьегаман эвсараллин дуьненан, цуо баьккхина 5 сохтехь 45 минотехь 102 тонн кӀора, норма сов йаьккхина 14-зза, иштта болайелла стахановн болам.

1942 шеран 12 июлехь Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом болчу хенахь гӀалин оккупаци йира немцойн эскарша[7][8].

1943 шеран 3 сентябрехь Донбассан операци йоьдуш гӀала мукъа йаьккхира Къилба фронтан 51-гӀа эскаран 63-гӀа кхийсархойн корпусан 91-гӀа кхийсархойн дивизино[7][9].

Иштта гӀала ладаме йохийна тӀом боьдуш а, оккупаций йолуш а, 1946—1970 шерашкахь йукъ а, коьрта кӀошташ а факт хилла йуха йира[10].

1962 шеран 30 декабрехь гӀалин Брянкин а, Голубовски а кӀошташ дӀакъастийра шеш йолу ши гӀала санна (Брянка а, Кировск а). Цу тӀе Кадиевкин йукъатуьйхира Ирмино гӀала а, гӀтп Алмазни а туьйхира[11].

1978 шеран 15 февралехь Ӏалашо Стаханов Алексейн цӀе бӀешерашка йаккхар йолуш Украинин ССР Лакхара кхеташонан Президиуман омарца Кадиевкин цӀе хийцира Стаханов гӀала аьлла[12].

1984 шарахь кхузахь болх беш йара йиъ кӀоран шахта, цӀанбаран фабрика, машенашйаран завод, вагононашйаран завод, маьӀданремонтан завод, коксохимин завод, резинатехникин сурсатийн завод, техуглеродан завод, ферролаламан завод, Стахановн механикин завод «Жималла», Стахановн эксперементан механикин завод, тегаран фабрика, жижигкомбинат, шелокомбинат, шуразавод, бахаман хьашташ кхочушдаран предприяти, Коммунарскан ламанан-металлургин институтан филиал, суьйренан машенашйаран техникум, ламанан техникум, медицинин доьшийла, педагогикин доьшийла, ворхӀ ГТД, 24 йукъарадешаран ишкол, 17 дарбанан учреждени, берийн санатори, Оьздангаллин гӀала, 75 библиотека, 10 клуб, 2 кинотеатр, историн-исбаьхьаллин музей, Ильича цӀарах шахтин музей[13].

1985 шарахь гӀалин совгӀат дина Къинхьегаман ЦӀен Байракхан орденца[12].

1989 шеран январехь бахархойн барам бара 112 023 стаг[4][14], в 1991 году — 112 700 человек[15].

1995 шеран майхь Украинин Министрийн кабинето чӀагӀбира гӀалахь йолчу техникин углеродан завод, вагононашйаран завод, коксохимин завод, дечигкечйаран комбинат, механизацин урхалла, АТП-10916, АТП-10975[16], тегаран фабрика, завод «Жималла» приватизаци йарах сацам[17], 1995 шеран июлехь чӀагӀбира сацам экспериментан механикин завод приватизаци йарах[18].

Транспорт

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Уллехь йу шедан цӀерпоштанекъан станцин Стаханов[4] (пассажираш ца лелабо 2014 шарахь дуьйна, кира дӀакхоьхьу Ломоватка, Дебальцево агӀо) асанехь Попасни — Дебальцево[10] Донецкан цӀерапоштнекъан.

1937 - 2007 шерашкахь гӀалахь лелаш трамвайн система йара, 1970 - 2008 шарахь — троллейбусан. 2010 шеран 15 июлехь карлабаьккхина троллейбусийн болх, уьш лела йолайелла № 101 маршрутца Фестивальни-Южни. 2011 шеран 31 августехь троллейбусаш йуха а севцира (лелаш йара кхоъ йисина троллейбус ЛАЗ-52522 1997 шарахь йина, паркан лоьмарш № 077, № 078, № 079 йолуш). 2020 шеран хьолехь автобусан хаам бен бац.

Оьздангалла а, спорт а

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Болх беш йу Йуккъера гӀалин библиотека а, Стаханов гӀалин Йуккъера йина библиотекийн система.

Кхин а гӀалин Оьздангаллин гӀала (Горькийн цӀарах ОьЦӀ), Пионерийн цӀа (БЖКхЙЦ), оьздангаллин-самукъадаккхаран йукъ «Ника». ГӀалахь болх беш йу Москохан патриархатан масех православин килс а, кхин масех йерда йеш йу. Мацах цкъа «Поштан» социйлехь лаьттара католикийн йерда.

Хьалха гӀалахь йара шиъ кинотеатр — Кинотеатр «Шахтёр» а, Кинотеатр «Мир» а. Хьалхарниг дӀайелира АТБ-Маркет машан туьканна, шолгӀаниг йегира 2019 шарахь аьхка цӀе йаьлча.

МХГӀ

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  • «ГӀазакхийн хаамча» газет
  • «ГӀазакхийн радио» радиостанци (дӀакъевлина 2021 ш.)
  • «Новороссин керла канал» телеканал (дӀакъевлина 2020 ш.)
  • «Стахановн Байракх» газет
  • «Футболах бӀаьрг тохар» газет

Бахархой

[нисйе бӀаьра | нисйе]

1919 шарахь Кадиевкехь вара 38 эз. стаг, 1940 шарахь — 95 эзар, 1955 шарахь Кадиевкехь (агломерацино вовшахтуху Кадиевка, Брянка, Кировск, Алмазни, Ирмино) — 270 эзар стаг[19].

2001 шеран йерригукраинин бахархой багарбаран жамӀашца 54,6 % гӀалин бахархой бара украинаш, 44,9 % — оьрсий, 0,5 % — белорусаш[20].

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.45
  2. ↑ Закон об административно-территориальном устройстве Луганской Народной Республики. Луганский Информационный Центр (2023 шеран 14 март).
  3. ↑ Договор между Российской Федерацией и Луганской Народной Республикой о принятии в Российскую Федерацию Луганской Народной Республикой и образовании в составе Российской Федерации нового субъекта от 30 сентября 2022 года (ратифицирован Федеральным законом от 4 октября 2022 года № 373-ФЗ, вступил в силу 5 октября 2022 года, письмо МИД России от 05.10.2022 № 19696/дп). Официальный интернет-портал правовой информации (2022 шеран 3 октябрь).
  4. ↑ 1 2 3 Стаханов // Большой энциклопедический словарь. В 2-х тт. Т. 2. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская энциклопедия, 1991. — С. 410.
  5. ↑ [jpgazeta.ru/v-lnr-otvergayut-zateyu-kieva-s-pereimenovaniyami-gorodov/ В ЛНР отвергают затею Киева с переименованиями городов | Журналистская Правда] (2016 шеран 20 февраль). ТӀекхочу дата: 2016 шеран 15 август.
  6. ↑ № 2911. Стахановское знамя // Летопись периодических и продолжающихся изданий СССР 1986—1990. Часть 2. Газеты. — М.: Книжная палата, 1994. — С. 382.
  7. ↑ 1 2 Дударенко М. Л., Перечнев Ю. Г., Елисеев В. Т. и др. Освобождение городов: Справочник по освобождению городов в период Великой Отечественной войны 1941—1945. — М.: Воениздат, 1985. — 598 с.
  8. ↑ Исаев А. В. От Дубно до Ростова. — М.: АСТ; Транзиткнига, 2004. — ISBN 5-17-022744-2
  9. ↑ Сайт РККА. Архиван копи 2018 шеран 30 сентябрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
  10. ↑ 1 2 Кадиевка // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. том 11. М., «Советская энциклопедия», 1973.
  11. ↑ Ведомости Верховного Совета СССР, 1963, № 8 (1147).
  12. ↑ 1 2 Стаханов // Советский энциклопедический словарь. 4-е изд. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская энциклопедия, 1986. — С. 1271.
  13. ↑ Стаханов // Украинская Советская Энциклопедия. Т. 10. — Киев: Украинская Советская энциклопедия, 1984. — С. 445.
  14. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. // Demoscope Weekly. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 25 май. Архивйина 2012 шеран 18 январехь
  15. ↑ Stakhanov // The New Encyclopedia Britannica. 15th edition. Micropaedia. Vol. 11. Chicago, 1994. p. 204.
  16. ↑ Постанова Кабінету міністрів України № 343а від 15 травня 1995 р. «Перелік об'єктів, що підлягають обов’язковій приватизації у 1995 році» (укр.). // Zakon5.rada.gov.ua. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 25 май. Архивйина 2018 шеран 26 декабрехь
  17. ↑ Постанова Кабінету міністрів України № 343б від 15 травня 1995 р. «Перелік об'єктів, що підлягають обов’язковій приватизації у 1995 році» (укр.). // Zakon5.rada.gov.ua. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 25 май. Архивйина 2018 шеран 27 декабрехь
  18. ↑ Постанова Кабінету міністрів України № 538 від 20 липня 1995 р. «Про доповнення переліку об'єктів, що підлягають обов’язковій приватизації у 1995 році» (укр.). // Zakon5.rada.gov.ua. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 25 май. Архивйина 2018 шеран 27 декабрехь
  19. ↑ Н. Лопатин «город наш Кадиевка» с. 227.
  20. ↑ Дністрянський М. С. Етнополітична географія України. Львів: Літопис, 2006. С.464.

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Стаханов_(гӀала)&oldid=12173998»