Бусалбаниг

Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Ислам
بسم الله الرحمن الرحيم
Файл:تخطيط كلمة الإسلام.png
Исламан бӀогӀамаш
Динах тешар
Истори а, вегалш а
Коьрта дешарш
Жайнаш а, законаш а
Культура а, йукъаралла а
Хьажа иштта
Portal.svg     Folder Hexagonal Icon.svg     Wiktionary-logo-ru.png     Wikiquote-logo.svg     Wikisource-logo.svg     Wikinews-logo.svg     Commons-logo.svg
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Бусалбаниг (маьӀнаш).

Буса́лбаниг (Ӏаьр. مسلم‎‎ [муслим], зударийн кеп مسلمة‎ [муслимат]) — иза ислам динан тIаьхьавозург ву. Российн имперехь бусалбанех магометанаш (Мухьаммадан тIаьхьабозурш) олура, ткъа кхин а хьалха — басурманаш[1].

Бусалбанийн сийлахь жайна — Къуръан ду. Къуръан — Делан дош ду, Мухьаммад пайхамаран (ﷺ) Жабраил маликехула доссийна долу. Бусалбанаш тIаьхьабозу Къуръанан а, кхин а Мухьаммад пайхамаран (ﷺ) хьадисашна а, уьш йаздина ду ламасталлин хьадисийн гуламехь (суннатехь)[2].

Бусалбаниг теша веза, Дела (трансцендентан а, накъост воцуш а вуй (хьажа таухьид). Царна хаа деза, АллахI шеха тер ахIума долуш вац, хIуъа а далуш ву, доьзал хуьлуш вац, ша вина а вац (Аль-Ихьлаьс). Бусалбанаш теша беза, ислам тIеххьара тIегIа йу ИбрахIим Жайнаш а, Делан хаамаш а йукъ-йукъахь хийцина галдаьхна (тахьриф)[3], ткъа Къуръан ду тIаьххьара а, хийцанза а Делан къамел[4]. Бусалбачарна къобал дан деза Мухьаммад (ﷺ) тIаьххьара пайхIамар хилар, цул тIаьхьа кхин пайхIамар хулийла ца хилар а («ПайхIамарийн мухар»).

Этимологи

В. М. Порохован вариант: « …„бусалбаниг“ — „АллаххIан муьтIахь волу стаг“».

Бусалбанийн декхарш

Баги Бабурехь, Къабулехь.

Стаг бусалба лору, нагахь цуо шахIадат далийнехь: «Аса тешалла до, АллахI воцург кхин Дела ца хиларх, аса йуха а тешалла до Мухьаммад (ﷺ) АллахIан Элча хиларх». Бусалбачеран дин лаьтта пхеа бIогIам тIехь. ШахIадаца кхин а исламан бIогIамаш ду: хIора дийнан пхиъ ламаз, Рамадан баттахь марха кхабар, закат далар, таро ялахь Макка хьаьж дар[5][6].

Исламан парзаш доцуш, кхин а ялх бIогIам бу иманан, царех цхьаъ къобал ца бичи а бусулбаниг динара араволу. Уьш ду:

  • АллахIах тешар;
  • Маликех тешар;
  • Сийлахь-Деза Жайнех тешар;
  • ПайхIамарех (наби) а, элчанех (расуль) а тешар;
  • Къемат-дийнах тешар;
  • Къадрех, дерриг диканиг а, гIониг а АллахIан лаамца хуьлуш дуй хаар, тешар[7].

Бусалбанаш Мухьаммад пайхIамар (ﷺ) дин кхайкхо волавалале

Къуръанан пайхIамарш а, элчанаш а, царна тIехьабозурш а бусулба бу. Иштта Аль Iимран суратан 52 аятехь Iийса пайхIамаран Забуран, Инжилан тIаьхьабаза.

Даржар

Файл:World Muslim Population (Pew Forum).svg
Бусулбанийн бахархой проценташкахь (2009)
Коьрта йаззам: Ислам пачхьалкхашкахула

Дерриг дуьненан бусалбанийн бараман маххадабо 1,7 млрд гергга ст.[9]. Ислам ду дукхаллин барамца шолгIа, цхьайолчу МХГI хаамашца, дуьненахь уггаре сиха кхуьуш долу дин[10][11].

90 % берриг бусалбанех лору шеш шиIийш (10 %)[13].

Бусалбанийн дукхаллийн барамца уггаре йоккха пачхьалкх — ХӀиндонези йу, цигахь беха 12,7 % дуьненара берриг бусалбанех, цул тIаьхьа йогIу Пакистан (11,0 %), Бангладеш (9,2 %), Мисар (4,9 %)[14]. Бусалбанаш иштта дукха бу ХӀиндин, Цийн, Российн, Эфиопин пачхьалкхашкахь.

Российн бусалба къаьмнаш

Коьрта йаззам: Ислам Россехь

2002 ш. бахархой багарбаран терахьашца Российра ламастан бусалба къаьмнийн барам хилира 16,5 млн ст. — пачхьалкхан бахархойх 11 % гергга. ХIинца Российн Федерацин махкахь деха Ислам дин лело 40 гергга къам: нохчий, жӀай, кхазакхаш, азербайджанаш, акхшой, гӀазгӀумкий, ГӀиргӀазой, башкираш, гIезалой, таджикаш, туркменаш, узбекаш, лаьзгий, адыгаш, абазой, гӀумкий, ногӀий, балкхарой, кхарачой, гӀалгӀай, туркой-месхетинхой, табасаранаш, рутулаш, агулаш, цахураш, кхин а[15].

Кхин хьажа

Билгалдахарш

  1. Чудинов А. Н., 1910.
    • Толковый словарь Даля. В. И. Даль. 1863—1866.
    • Толковый словарь Ушакова. Д. Н. Ушаков. 1935—1940.
  2. ↑ -->The Qurʼan and Sayings of Prophet Muhammad: Selections Annotated & Explained. — SkyLight Paths Publishing, 2007. — P. 21–. — ISBN 978-1-59473-222-5.
  3. ↑
    • F. Buhl, "Muhammad" ([[::"Muhammad"|]]), [[Encyclopaedia of Islam Online]] ([[::Encyclopaedia of Islam Online|]]) 
    • Hava Lazarus-Yafeh, "Tahrif" ([[::"Tahrif"|]]), [[Encyclopaedia of Islam Online]] ([[::Encyclopaedia of Islam Online|]]) 
  4. ↑ Submission.org, Quran: The Final Testament, Authorized English Version with Arabic Text, Revised Edition IV,ISBN 0-9729209-2-7, p. x.
  5. Washington State University (1999 шеран 14 июль). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 17 ноябрь. Архивйина 2010 шеран 3 декабрехь
  6. The World Factbook. United States: Central Intelligence Agency (2010). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 25 август.
  7. ↑ Столпы веры (имана). www.islam.ru. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 9 август.
  8. ↑  3:52
  9. нохч., Annemarie Schimmel, нохч. Islam. // Encyclopædia Britannica
  10. Foreign Policy (2007 шеран 14 май). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 16 май.
  11. ↑
    • Islam Today. Islam: Empire of Faith (2000). PBS. — «Islam, followed by more than a billion people today, is the world's fastest growing religion and will soon be the world's largest...». ТӀекхочу дата: 2010 шеран 25 август.
    • Understanding Islam. Susan Headden. U.S. News & World Report (2008 шеран 7 апрель). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 25 август.
    • Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents. Adherents.com. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 3 июль.
  12. ↑ -->Islamic Beliefs, Practices, and Cultures. — Marshall Cavendish, 2010. — P. 352. — ISBN 0-7614-7926-0.
  13. Encyclopædia Britannica Online. — «Shīʿites have come to account for roughly one-tenth of the Muslim population worldwide.» ТӀекхочу дата: 2010 шеран 25 август.
  14. ↑ Number of Muslim by country. nationmaster.com. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 30 май.
  15. ↑ Алов А.А., Владимиров Н.Г. Мусульманские этносы России. М.: Институт Наследия, 1996. — 122 стр. ISBN 5-86443-024. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 16 декабрь.

Хьажоргаш

Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Бусалбаниг&oldid=10073095»