Буммат

43°09′48″ къ. ш. 45°12′03″ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Буковка (маьӀнаш).
Йуьрт
Буммат
Буммат
Сурт
43°09′48″ къ. ш. 45°12′03″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси
Республика Нохчийчоь
Муниципалан кӀошт Эна-Хишкин кӀошт
Йуьртан меттиг Бумматан йуьртан меттиг
Йуьртда Джокалаев Басхано Бахаевич
Истори а, географи а
Йиллина 1921
Хьалхара цӀерш 1944 кхаччалц — Буммат
1958 кхаччалц — Буковка
[1]
Майда 161.54[2] км²
Центран локхалла 350 метр
Климатан тайпа бараман
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой ↘5566[3] стаг (2020)
Къаьмнийн хӀоттам нохчий
Динан хӀоттам бусалбанаш-суннийш
Бахархойн цӀерш Бумматхой
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 87142
Поштан индекс 366610
Автомобилан код 20, 95
ОКАТО 96202804001
bamut-adm.ru Кеп:Ref-оьрсийн
Картин тӀехь
Буммат картин тӀехь
Буммат
Буммат картин тӀехь
Буммат

Буммат (оьрс. Бамут) — Нохчийн Республикера Эна-Хишкин кӀоштан йуьрт. Бумматан йуьртан меттиган административан йукъ, оцунна йукъахь цхьаъ бен йоцу йуьрт[4]. 2019-2020 шерашкахь административан реформа йеш йуьрт дӀайелира Эна-Хикин кӀошта ТӀехьа-Мартанан кӀоштара[5].

Географи

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йуьрт лаьтта Мартан аьрру бердаца, 18 километр къилба-малхбалехь кӀоштан йукъан — Эна-Хишкан а, 50 км къилба-малхбузехь Соьлжа-ГӀалин а.

Уллера нах беха меттигаш: къилбаседехьа йу — Эха-Борзе а, Керла-Шара а, къилбаседа-малхбузехьа йу — ГӀажарийн-Йурт, къилба-малхбузехьа йу — Аьршта, къилба-малхбалехьа йу — Ӏашхой-КӀотар, Янди-КӀотар а, Шалажа а, малхбалехьа йу — Котар-Йурт[6].

Истори

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бумматан йисташкахь лаьтта Бумматан баьрзнаш, церан терахь хӀоттийна вайн эрал II эзар шо хьалха, вайн эран XIV—XVI шераш, уьш къобалйина федералан маьӀнин оьздангаллин тӀаьхьенан иэсаш.

1844 шеран 3 майхь Несаран тоба, баронан И. П. Вревскийн куьйга кӀела, дӀахьаьдира Жимачу Нохчийчу Бамут юьрта. Отряд Мартан Ӏин долчу дӀайахара, оццу дийнахь, новкъахь нохчашца герз а кхийсина, Ӏаьс-хин йистехь йолчу ГӀажарийн-Йуьртарчу чӀагӀоне кхаьчна, цигахь буьйса а йаьккхина, шолгӀачу дийнахь, Ӏаьс-хин дехьа а ваьлла, Мартан йисте дӀавахара иза, цига кхаьчча, тобанан гӀашлойн эскар сецира, дошлойн эскар, подполковник барон Вревскийн куьйга кӀела, хьалхатеттира Буммат юьрта, ткъа юьрта кхаьчча, тӀелетира цунна, цул сов, нохчаша чӀогӀа деттачу герзаца, шайн долахь долу даьхни (уьстагӀий) йуха схьадехира, цул тӀаьхьа сиха йухахьажор хилира тоба чӀагӀоне ГӀажарийн-Йурта, шолгӀачу дийнахь, 5 майхь, эскарш йуха а Несаре дирзира, цигахь оццу лагерехь дӀатарбелира.[7].

Буммат дуьххьара карти тӀехь билгалйаьккхина 1847-чу шарахь. Картографин хаамаш а богӀуш бу гӀарайаьллачу кавказхойн Ӏилманчица, этнографца Н.Г. Волковца, Гандал-босс кӀоштахь Н.Г.Волковас билгал ма-даккхара: «...ГандалоевгӀеран доьалгӀа чкъор (хӀинца дехаш долу къона чкъор дагардича) лаьмнашкара охьа а девлла, Бумматехь дӀатарделла».

1852 шарахь Бумматан уллехь йоьгӀна чӀагӀо шина гӀашлойн ротан, оцара дезара некъ латто Галашкиен йукъараллин латтанашка Нохчийчоьнан агӀор.

Кавказан тӀом чекхбаларца Бумматан йистера аренахь Ах-Борзе а, Гlажари-Йурт а йукъатуьйхира гӀазкхийн латтанашна, ша йуьрт йисира кхоьллинчу Нохчийн гуонан йукъахь[8][9] (хьалха Жима Нохчийчоь) цигахь дара 169 цӀа (283 боьрша стаг а, 308 зуда а, берриш — 591 ст.).

Бахархой

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Бахархойн дукхалла
1990[10]2002[11]2010[12]2012[13]2013[14]2014[15]
5858↘5137↗6025↘5938↘5857↘5790
2015[16]2016[17]2017[18]2018[19]2019[20]2020[21]
↘5734↘5710↘5677↘5629↘5589↘5566
2021[22]
↗5838
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2010
2016
2021
Къоман хӀоттам

2010 шеран йерригроссийн бахархой багарбаран жамӀашца[23]:

КъамБахархойн, ст.дакъа
1 нохчий 6013 99,80 %
2 кхин берш 12 0,20 %

2002 шеран бахархой лараран хаамашца, Бумматахь вехара 5137 стаг (2465 боьрша а, 2672 сте а)[24].

Тайпанийн хӀоттам

Йуьртахь деха бес-бесара тайпанаш[25][26]:

Нохчийн тайпанийн исписка
Аьккхий Нашхой
Хилдехьарой ЦӀечой
Кей Хьаьвхьарой
Пешхой Мержой
МӀайстой Тумсой
Маьлхий ТӀерлой
Хьачарой ГӀандалой
Дишний Галай

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. ↑ Указ Президиума Верховного Совета РСФСР о переименовании некоторых сельских советов и населённых пунктов Грозненской области (см. документ №100)
  2. ↑ Площадь и население района. sunzha-chr.com. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 21 январь. Архивйина 2020 шеран 2 февралехь .
  3. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 24 апрель. Архивйина 2020 шеран 24 апрелехь
  4. ↑ Бамутская сельский округ (сельсовет)* (Ачхой-Мартановский район). ТӀекхочу дата: 2011 шеран 30 июнь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2012 шеран 10 февралехь
  5. ↑ http://parlamentchr.ru/docs/2019/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8B%202019/41-RZ-2.pdf. parlamentchr.ru. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 4 февраль.
  6. ↑ Карта Чечни (rar) (не ранее 1995). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 2 январь. Архивйина 2012 шеран 18 февралехь rar. Объём 8 МБ.
  7. ↑ Павлюк, 1909, с. 351, 357—358.
  8. ↑ Генеральная карта Кавказского края из журнала Военный сборник. www.etomesto.ru. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 4 февраль.
  9. ↑ Европейская Россия и Кавказский Край 1:1.7M. retromap.ru. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 4 февраль.
  10. ↑ http://arhiv-chr.ru/deyatelnost/nashi-izdaniya/send/5-nashi-izdaniya/30-arkhivnyj-vestnik-1.
  11. ↑ https://web.archive.org/web/20120203125040/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20140424161356/http://chechenstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/chechenstat/resources/ccc98e004250073f864cce2d59c15b71/ТОМ-1+новый+вариант.docx.
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar.
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar.
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar.
  17. ↑ http://web.archive.org/web/20210508043701/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar.
  18. ↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
  19. ↑ http://web.archive.org/web/20180726010024/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  20. ↑ https://web.archive.org/web/20210502132133/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar.
  21. ↑ https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar.
  22. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  23. ↑ Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населённым пунктам, сельским населённым пунктам с численностью населения 3000 человек и более". ТӀекхочу дата: 2018 шеран 7 ноябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2015 шеран 29 сентябрехь
  24. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. www.perepis2002.ru. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 21 январь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2011 шеран 21 августехь
  25. ↑ Бамут. chechenia.8bb.ru. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 5 февраль.
  26. ↑ Akhmad Suleĭmanovich Suleĭmanov. Топонимия Чечни. — ГУП "Книжное издательство", 2006. — 760 с. — ISBN 978-5-98896-002-7.

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  • Сулейманов А. С. Топонимия Чечни / Ред. Т. И. Бураева. — Грозный: ГУП "Книжное издательство", 2006. — 711 с. — 5000 экз. — ISBN 5-98896-002-2.
  • Павлюк (ГШ полковник). В электронную библиотеку: 1909. История 51-го пехотного Литовского ЕИВ наследника цесаревича полка. 1809-1909 гг.. — Одесса: Типо-литография Штаба Одесс. воен. Округа, 1909.

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Буммат&oldid=12336552»