Британийн импери
| Историн пачхьалкх | |||||
| Британин импери | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| инг. British Empire | |||||
|
|||||
 |
|||||
←  →
→ → → → |
|||||
| Коьрта гӀала | Лондон | ||||
| Мотт (меттанаш) | ингалсан | ||||
| Ахча | стерлингийн фунт | ||||
| Майда |
36 190 000 км² (1920), 31 878 965 км² (1913)[1] |
||||
| Бахархой |
480 000 000 ст. (24 % Дуьненан бахархойх 1922 шеранна) |
||||
| Урхаллин тайпа | конституцин монархи[2] | ||||
.svg)
Британин импери (метрополи коьртехь йолу колонийн импери, цуьнан долахь дара адамаллин исторехь хьалха хилла долу уггаре дукха латта колонешца пхеа нах беха Монголин империн бакъ йолу майда ларахь). Уггаре йоккха майда империн йара Цхьаьнатоьхна Паччахьалло урхалла дора даьржина 31 878 965 км² латтанашна Антарктикехь, царна хӀокху дийне кхаччалц претендент йу доминионаш а: Pax Britannica тӀаьхьено кхетайо ингалсан меттан роль, дуьненахь уггаре баьржина политики, спортан, музыкин, транспортан, махлелоран кхачнехь[3][4][5].
Британин империн истори таханлера де кхаччалц йоккха роль ловзош йу Америкин Цхьанатоьхна Штатийн, Канадин, ХӀиндин, Австралин, Керла Зеландин, Сингапуран, Ирландин, Германин, Францин, дуккха а кхин болчеран дахарехь[6].
БӀаьрг тохар
Британин импери тӀекхетара шина бӀешарахь сов. Йоккха пачхьалкх шорйан кульминаци лору XX бӀешеран йуьхьиг. Оцу хенахь массо а континенташ тӀера дуккха а тайпана латтанех нийсонца олу импери, «тӀех цкъан а малх чу ца бузу»[7].
Нисдаран а, тӀемца схьабаккхаран а гегемонин ду къасторан маьӀна экономикин кхоран а, Цхьаьнатоьхна Паччахьаллин дуккха а мехкин политикин Ӏаткъаман а. Колонийн хӀоттамах хууш ду, Бритнин империн Ӏаткъаман дикка ши маьӀна долун амал хилар. Колонешка чубеира ингалсан мотт, административан а, бакъонийн гуранаш, уьш йинера Йоккха Британинчух тера. Деколонизаци йеш Цхьаьнатоьхна Паччахьалла гӀоьртира хиллачу колонешкахь йукъайаккха парламентан Къамнийн доттагӀалло хуьйцу царна Импери психологин агӀора[8][9].
Британин колонеш гӀуллакх дора коьртаниг Цхьаьнатоьхна Паччахьаллин экономикин хьашташна. ХӀетте а эмигрантийн колонешкахь йора инфраструктура кхоллархьама маьрша экономика, амма Африкин а, Азин а тропикин регионашкахь цара ловзайо аьрго латточун роль, царна кхаьчна инфраструктурин минимум дакъа. Тахана экономика дукхах йолу гӀийла кхиина мехкийн (инг. Less developed countries) дукха хьолехь йозу аьргаллин ресурсийн экспортах.
Британин империн арахьара политика бахьнехь шорйар бух тӀехь ду англосаксийн «этносан башхалла», хьесапехь «схьайаккхархойн расин локхалла»этносийн тобанашна йукъара девнаш хиларо латтайо колонин олалла. И классикийн хьесап «бекъий олалла де» ду бахьна дукха хӀокху заманан девнийн, масала, Къилбаседа Ирландехь, ХӀиндехь, Мау Мау гӀаттам, кхиинчу тайпанийн жима гӀаттамах даккхий тӀемаш хуьлуш. И гӀаттам боьдуш велла масех бӀе ингалсхо, ткъа орамера тайпанаш дагардора тайп-тайпана маххадорца, 18 000 тӀера 30 000 бала кхаьчнарг ву.
Британин империн тӀаьхье
ХӀинца Цхьаьнатоьхна Паччахьалло Ӏалашйо Британин гӀайренел арахьара 14 мехкан суверенитет. 2002 шарахь царна Британин хӀордал дехьара мехкийн статус йелла. Цхьацца оцу мехкех тӀе стагга а охьахаанза (ханна хевшина тӀеман йа Ӏилманан персонал йоцург). Йисинчеран тайп-тайпана тӀегӀан шеш шайн урхалла ду, дуьненайукъара гӀуллакхийн а, дуьхьалонан а областашкара, уьш йозу Йоккачу Британех.
Цхьацца хӀордал дехьара мехкашна тӀехь йолу Британин суверенитет къуьйсуш йу лулахоша: Гибралтарна претендент Фолклендийн гӀайренашна, Къиба Георгина, Къилба Сандвичан гӀайренашна — Маврикий а, Сейшелаш а. Цул сов, Британин антарктикин мохк бу Аргентино а, Мехкан претензеш Антарктикехь).
Дукхаха йолу колонеш йукъайогӀу Британин къаьмнийн доттагӀаллин — политикица йоцу шен лаамехь цхьаьнакхетна политикица нисса накъостий, цунна чохь Цхьаьнатоьхна паччахьаллин цхьан а привилеги йац. ДоттагӀаллин пхийтта декъашхоша лору шайн пачхьалкхан корта британин паччахь, уьш йу ДоттагӀалин паччахьаллаш.
Британин урхалло а, британин иммиграцис а иттаннаш шерашкахь, наггахь бӀешерашкахь, тача дитина дерриг дуьненна тӀера дуккха а маьрша пачхьалкхашкахь. Британхоша даьхха политикин дозанаш, димна ца догӀура реалан къаьмнаш дехачхула, цуо дуккху а девнаш латтадо Кашмирехь, ПалестӀинехь, Суданехь, Нигерехь, Шри-Ланкехь. Британин парламентан система хилира хӀетал пачхьакхан кхолламийн дукхаха йолчу колонийн а, кхечу пачхьалкхин а, ткъа законаша — церан юридически системийнБританин лакхара апелляцин суд хӀинца а йу лакхара суьдан инстанци масех хиллачу колонийн Англиканаллин йукъаралла хӀинца йу 77 млн декъахо.
Билгалдахарш
- ↑ 1 2 БСЭ. [bse.sci-lib.com/article001365.html Британская империя в БСЭ]. БСЭ. Большая советская энциклопедия. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 22 апрель.
- ↑ Bogdanor, 1997.
- ↑ Johnston, 2008.
- ↑ Porter, 1998.
- ↑ Sondhaus, 2004.
- ↑ Hosch, 2009.
- ↑ Jackson, pp. 5-6.
- ↑ Brendon, p. 660.
- ↑ Brown
- ↑ Francis Hutchins, The Illusion of Permanence. British Imperialism (Princeton, 1967), S. 133
- ↑ zitiert Philip Mason, Prospero’s Magic. Some thoughts on Class and Race (London, 1962), S. I
- ↑ Maurice Collis, Trials in Burma (London, 1953), p. 191, 194f, 207, 21 Iff
- М. Саркисянц Английские корни немецкого фашизма От британской к австро-баварской «расе господ» Архивйина 2013-10-06 — Wayback Machine
- Кеп:Книга:Niall Ferguson:Empire
- Кеп:Книга:Hogg+Denison:History of the English Language
Литература
- Оьрсийн маттахь
- Британская империя // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого [и др.]. — СПб. ; [М.] : typus т-ва И. Д. Сытина, 1911—1915.
- Рувинский Р. З. Британский колониальный правопорядок XVIII—XIX веков и либерализм. — М.: LAP Lambert Academic Publishing. — 356 с.
- Фергюсон Н. Империя. Чем современный мир обязан Британии? — М.: Астрель, 2013. — 560 с.
- Ингалса маттахь
- Abernethy, David. -->The Dynamics of Global Dominance, European Overseas Empires 1415–1980(ингалс.). — Yale University Press, 2000. — ISBN 0-300-09314-4.
- Andrews, Kenneth. -->Trade, Plunder and Settlement: Maritime Enterprise and the Genesis of the British Empire, 1480–1630(ингалс.). — Cambridge University Press, 1984. — ISBN 0-521-27698-5.
- Bandyopādhyāẏa, Śekhara. From Plassey to partition: a history of modern India(ингалс.). — нохч., 2004. — ISBN 81-250-2596-0.
- нохч. -->The Decline and Fall of the British Empire, 1781–1997(ингалс.). — Random House, 2007. — ISBN 0-224-06222-0.
- Brock, W.R. -->Britain and the Dominions. — Cambridge University Press, 4241.
- нохч. -->The Twentieth Century, The Oxford History of the British Empire Volume IV(ингалс.). — Oxford University Press, 1998. — ISBN 0-19-924679-3.
- Louis, Roger. -->The British Empire in the Middle East, 1945–1951: Arab Nationalism, the United States, and Postwar Imperialism(ингалс.). — Oxford University Press, 1986. — P. 820. — ISBN 978-0-19-822960-5.
- Buckner, Phillip. -->Canada and the British Empire(ингалс.). — Oxford University Press, 2008. — ISBN 978-0-19-927164-1.
- Burk, Kathleen. -->Old World, New World: Great Britain and America from the Beginning(ингалс.). — Atlantic Monthly Press, 2008. — ISBN 0-87113-971-5.
- Canny, Nicholas. -->The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I(ингалс.). — Oxford University Press, 1998. — ISBN 0-19-924676-9.
- Clegg, Peter. The UK Caribbean Overseas Territories // Extended Statehood in the Caribbean / de Jong, Lammert; Kruijt, Dirk. — Rozenberg Publishers, 2005. — ISBN 90-5170-686-3.
- Combs, Jerald A. -->The History of American Foreign Policy: From 1895(ингалс.). — нохч., 2008. — ISBN 978-0-7656-2056-9.
- Dalziel, Nigel. -->The Penguin Historical Atlas of the British Empire(ингалс.). — нохч., 2006. — ISBN 0-14-101844-5.
- нохч. -->The Indian Mutiny. — нохч., 2003. — ISBN 0-670-91137-2.
- Elkins, Caroline. -->Imperial Reckoning: The Untold Story of Britain's Gulag in Kenya(ингалс.). — New York: нохч., 2005. — ISBN 978-0-8050-8001-8.
- Niall Ferguson. Colossus: The Price of America's Empire. — London: Penguin, 2004a. — ISBN 978-1-59420-013-7.
- Niall Ferguson. -->Empire: The Rise and Demise of the British World Order and the Lessons for Global Power(ингалс.). — New York: Basic Books, 2004b. — ISBN 978-0-465-02329-5.
- Fieldhouse, David Kenneth. -->The West and the Third World: trade, colonialism, dependence, and development(ингалс.). — Blackwell Publishing, 1999. — ISBN 0-631-19439-8.
- Fox, Gregory H. Humanitarian Occupation. — Cambridge University Press, 2008. — ISBN 978-0-521-85600-3.
- Games, Alison. The British Atlantic world, 1500–1800 / Armitage, David; нохч.. — Palgrave Macmillan, 2002. — ISBN 0-333-96341-5.
- Gapes, Mike. -->HC Paper 147-II House of Commons Foreign Affairs Committee: Overseas Territories, Volume II(ингалс.). — нохч., 2008. — ISBN 0-215-52150-1.
- Gilbert, Sir Martin. -->Churchill and America. — Simon and Schuster, 2005. — ISBN 0-7432-9122-0.
- Goldstein, Erik. -->The Washington Conference, 1921–22: Naval Rivalry, East Asian Stability and the Road to Pearl Harbor(ингалс.). — Routledge, 1994. — ISBN 0-7146-4559-1.
- Goodlad, Graham David. -->British foreign and imperial policy, 1865–1919(ингалс.). — Psychology Press, 2000. — ISBN 0-415-20338-4.
- нохч. -->States and power in Africa: comparative lessons in authority and control(ингалс.). — Princeton University Press, 2000. — ISBN 0-691-01028-5.
- Hinks, Peter. -->Encyclopedia of antislavery and abolition(ингалс.). — Greenwood Publishing Group, 2007. — ISBN 978-0-313-33143-5.
- Hodge, Carl Cavanagh. -->Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800–1914(ингалс.). — Greenwood Publishing Group, 2007. — ISBN 0-313-33404-8.
- Hogg, Richard. -->A History of the English Language. — Cambridge University Press, 2008. — ISBN 978-0-521-66227-7.
- нохч. -->нохч.(ингалс.). — Kodansha, 2002. — ISBN 4-7700-1703-0.
- Hollowell, Jonathan. -->Britain Since 1945. — Blackwell Publishing, 1992. — ISBN 0-631-20968-9.
- Hyam, Ronald. -->Britain's Imperial Century, 1815–1914: A Study of Empire and Expansion(ингалс.). — Palgrave Macmillan, 2002. — ISBN 978-0-7134-3089-9.
- Jackson, Ashley. -->The British Empire: A Very Short Introduction(ингалс.). — Oxford University Press, 2013. — ISBN 978-0-199-60541-5.
- нохч. -->The Rise and Fall of the British Empire. — Abacus, 2001. — ISBN 978-0-312-16985-5.
- Janin, Hunt. The India–China opium trade in the nineteenth century(ингалс.). — McFarland, 1999. — ISBN 0-7864-0715-8.
- Joseph, William A. Politics in China(ингалс.). — Oxford University Press, 2010. — ISBN 978-0-19-533530-9.
- Keay, John. The Honourable Company. — Macmillan Publishing Company, 1991.
- Kelley, Ninette; Trebilcock, Michael. The Making of the Mosaic (2nd ed.). — University of Toronto Press, 2010. — ISBN 978-0-8020-9536-7.
- Kenny, Kevin. -->Ireland and the British Empire(ингалс.). — Oxford University Press, 2006. — ISBN 0-19-925184-3.
- Knight, Franklin W.; Palmer, Colin A. The Modern Caribbean. — нохч., 1989. — ISBN 0-8078-1825-9.
- нохч. -->War with America. — Harvard University Press, 2007. — ISBN 0-674-02584-9.
- Lee, Stephen J. -->Aspects of British political history, 1815–1914(ингалс.). — Routledge, 1994. — ISBN 0-415-09006-7.
- Lee, Stephen J. Aspects of British political history, 1914–1995(ингалс.). — Routledge, 1996. — ISBN 0-415-13102-2.
- Levine, Philippa. -->The British Empire: Sunrise to Sunset. — нохч., 2007. — ISBN 978-0-582-47281-5.
- Lloyd, Trevor Owen. -->The British Empire 1558–1995(ингалс.). — Oxford University Press, 1996. — ISBN 0-19-873134-5.
- Louis, Wm. Roger. -->Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez and Decolonization(ингалс.). — I. B. Tauris, 2006. — ISBN 1-84511-347-0.
- нохч. нохч.(ингалс.). — нохч., 1848. — ISBN 0-14-043133-0.
- Macdonald, Barrie. Britain // -->Tides of history: the Pacific Islands in the twentieth century(ингалс.) / Howe, K.R.; Kiste, Robert C.; Lal, Brij V.. — нохч., 1994. — ISBN 0-8248-1597-1.
- McIntyre, W. David. -->The Commonwealth of Nations. — нохч., 1977. — ISBN 0-8166-0792-3.
- McIntyre, W. David. -->Winding up the British Empire in the Pacific Island(ингалс.). — Oxford University Press, 2016. — ISBN 0-1925-1361-3.
- McLean, Iain. -->Rational Choice and British Politics: An Analysis of Rhetoric and Manipulation from Peel to Blair(ингалс.). — Oxford University Press, 2001. — ISBN 0-19-829529-4.
- Maddison, Angus. -->The World Economy: A Millennial Perspective(ингалс.). — Organisation for Economic Co-operation and Development, 2001. — ISBN 92-64-18608-5.
- Magee, John. -->Northern Ireland: Crisis and Conflict. — Taylor & Francis, 1974. — ISBN 0-7100-7947-8.
- нохч. -->Scotland: The Story of a Nation. — нохч., 2003. — ISBN 0-8021-3932-9.
- Marshall, P. J. -->The Eighteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume II(ингалс.). — Oxford University Press, 1998. — ISBN 0-19-924677-7.
- Marshall, P. J. -->The Cambridge Illustrated History of the British Empire(ингалс.). — Cambridge University Press, 1996. — ISBN 0-521-00254-0.
- Martin, Laura C. -->Tea: the drink that changed the world. — нохч., 2007. — ISBN 0-8048-3724-4.
- Mein Smith, Philippa. -->A Concise History of New Zealand. — Cambridge University Press, 2005. — ISBN 0-521-54228-6.
- Mulligan, Martin; Hill, Stuart. Ecological pioneers. — Cambridge University Press, 2001. — ISBN 0-521-81103-1.
- Mori, Jennifer. Britain in the Age of the French Revolution: 1785 - 1820(ингалс.). — Routledge, 2014. — ISBN 978-1-317-89189-5.
- O'Brien, Phillips Payson. -->The Anglo–Japanese Alliance, 1902–1922. — Routledge, 2004. — ISBN 0-415-32611-7.
- нохч. -->Peoples and Empires: A Short History of European Migration, Exploration, and Conquest, from Greece to the Present(ингалс.). — нохч., 2003. — ISBN 0-8129-6761-5.
- Parsons, Timothy H. -->The British Imperial Century, 1815–1914: A World History Perspective(ингалс.). — Rowman & Littlefield, 1999. — ISBN 0-8476-8825-9.
- Peters, Nonja. The Dutch down under, 1606–2006. — нохч., 2006. — ISBN 1-920694-75-7.
- Pham, P.L. -->Ending 'East of Suez': The British Decision to Withdraw from Malaysia and Singapore, 1964–1968(ингалс.). — Oxford University Press, 2010. — ISBN 978-0-19-958036-1.
- Porter, Andrew. -->The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III(ингалс.). — Oxford University Press, 1998. — ISBN 0-19-924678-5.
- Reese, Trevor Richard. -->Colonial Georgia : a study in British imperial policy in the eighteenth century(ингалс.). — Athens: нохч., 1963. — ISBN 9780820335537.
- Rhodes, R.A.W.; Wanna, John; Weller, Patrick. Comparing Westminster(ингалс.). — Oxford University Press, 2009. — ISBN 978-0-19-956349-4.
- Rothermund, Dietmar. The Routledge companion to decolonization(ингалс.). — Routledge, 2006. — ISBN 0-415-35632-6.
- Russo, Jean. Planting an Empire: The Early Chesapeake in British North America(ингалс.). — JHU Press, 2012. — ISBN 978-1-42-140694-7.
- Royle, Trevor. -->Crimea: The Great Crimean War, 1854–1856. — Palgrave Macmillan, 2000. — ISBN 1-4039-6416-5.
- Shennan, J.H. International relations in Europe, 1689–1789(ингалс.). — Routledge, 1995. — ISBN 0-415-07780-X.
- Smith, Simon. -->British Imperialism 1750–1970. — Cambridge University Press, 1998. — ISBN 978-3-12-580640-5.
- Springhall, John. -->Decolonization since 1945: the collapse of European overseas empires(ингалс.). — Palgrave, 2001. — ISBN 0-333-74600-7.
- нохч. -->American Colonies, The Settling of North America(ингалс.). — нохч., 2001. — ISBN 0-14-200210-0.
- Thomas, Hugh. -->The Slave Trade: The History of The Atlantic Slave Trade(ингалс.). — Picador, Phoenix/Orion, 1997. — ISBN 0-7538-2056-0.
- нохч. British India 1600–1828. — нохч., 2009. — ISBN 978-1-113-14290-0.
- Torkildsen, George. Leisure and recreation management. — Routledge, 2005. — ISBN 978-0-415-30995-0.
- Turpin, Colin; Tomkins, Adam. British government and the constitution (6th ed.)(ингалс.). — Cambridge University Press, 2007. — ISBN 978-0-521-69029-4.
- Vandervort, Bruce. Wars of imperial conquest in Africa, 1830–1914(ингалс.). — University College London Press, 1998. — ISBN 1-85728-486-0.
- Zolberg, Aristide R. A nation by design: immigration policy in the fashioning of America(ингалс.). — Russell Sage, 2006. — ISBN 0-674-02218-1.
- Ashley Jackson. -->The British Empire: A Very Short Introduction. — OUP, 2013. — ISBN 978-0-19-960541-5.
- Douglas Johnston. The Historical Foundations of World Order. — Martinus Nijhoff Publishers, 2008. — ISBN 978-9047423935.
- The Twentieth Century, The Oxford History of the British Empire Volume IV(ингалс.). — Oxford University Press, 1998. — ISBN 978-0-19-924679-3.
- Bogdanor V. -->The Monarchy and the Constitution(ингалс.). — Oxford University Press, 1997. — P. 1. — 328 p.
- Sondhaus, L. -->Navies in Modern World History(ингалс.). — London, 2004. — P. 81. — ISBN 1-86189-202-0.
- Hosch, William L. World War I: People, Politics, and Power(ингалс.). — New York: нохч., 2009. — P. 21. — (America at War). — ISBN 978-1-61530-048-8.
Хьажоргаш
- «The British Empire’s Legacy», BBC Radio 4 discussion with Catherine Hall and Linda Colley (In Our Time, Dec. 31, 1998)(ингалс.).
- «The British Empire», BBC Radio 4 discussion with Maria Misra, Peter Cain and Catherine Hall (In Our Time, Nov. 8, 2001)(ингалс.).
- «Slavery and Empire», BBC Radio 4 discussion with Linda Colley, Catherine Hall and Felipe Fernandez Armesto (In Our Time, Oct. 18, 2002)(ингалс.).
- The British Empire. An Internet Gateway(ингалс.).
- The British Empire audio resources at TheEnglishCollection.com.
Кеп:Ингалсан истори