Ахтаев, Увайс Межедан воӀ

Теллина йаззам

РУВИКЕХь иштта фамили йолуш нахах лаьцна йаззамаш бу, хьж. Ахтаев.

Ахтаев Увайс Межедан воӀ
Позици	Центровой
Харц цӀераш	Вася Чечен
Локхалла	236
Возалла	160—200 кг (хьосташкахь терахьаш цхьана ца догӀу)
Гражданалла	ССРС
Вина терахь	1930 шеран 26 декабрь({{padleft:1930|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:26|2|0}})
Вина меттиг	Вашандара, Шуьйтан кӀошт, Нохч-ГӀалгӀайн АССР, РСФСР, ССРС
Кхелхина терахь:	1978 шеран 12 июнь({{padleft:1978|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:12|2|0}}) (47 шо)
Кхелхина меттиг	Соьлжа-ГӀала, Нохч-ГӀалгӀайн АССР, РСФСР, ССРС
Командаш 1947—1957 Буревестник (Алма-Ата)

Ахта́ев Ува́йс Межедан воӀ (советийн ССРС гулйина командин декъахой. 1947—1957 шерашкахь «Буревестник» Алма-Ата командехь левзина.

Биографи

Йуьхьиг

Вина 1930 шеран 26 декабрехь Нохч-ГӀалгӀайн АССР Шуьйтан кӀоштара Вашандарахь.

1944 шеран 23 февралехь махкахбаьхна Караганде (Кхазакхийн ССР). Бераллехь цхьанне хӀуманца къаьсташ вацара нийсархошна йукъахь. гӀеметта хӀоттале сиха лакха вала волавелира. Махкахьохучу хенахь ши метр гергга вара.

ЦӀера арабаьхначу хьалхарчу шерашкахь дуккха а нохчий а, гӀалгӀай а белла мацалла а, таронаш а бахьана долуш. Дийна диса, дӀатарбеллачийн дукха хьолахь кхача а, дечиг а лачкъо дезаш хилла. Пеш лато шпалаш лечкъош волу Ахтаев лаьцна милцойш. Уьш цецбевллера 14 шо долчу кӀанта йиъ шпала лелош хиларх, ткъа могӀарерчу стеган цхьаъ бен хьалаайалуш ца хиларх. КПЗ метта спортан декъе вигира Ахтаев.

Иза левзичура сецира цуьнан диабет карича. 1960-гӀа шерашкахь иза Соьлжа-ГӀала схьавеара. Цигахь цо тренер болх бира 1973 шо кхаччалц.

Спортан карьерин шераш

1946 шеран аьхка дакъа лецира физикин оьздангаллин институтийн а, техникумийн а Спартакиадехь экъа кхоссарехь, вахара паргӀата кепара латарехь къийсамашка. Шен хьуьнаршка хьаьжира хӀоъ кхоссарехь, спортан кхечу тайпанашкахь.

Баскетболан тренеро Исаак Копелевичан хьехамца Ахтаев Буревестник» тобанехь ловзуш вара иза. Иза а, цуьнца ловзуш хилла Алачачьян Арменак а бахьана долуш Кхазакхстанехь уггаре а йевзаш йолу спортан кеп хилира баскетболах.

Тренер Александр Гомельский элира:

Ахтаев буьркаца кӀеда вара, цуьнца кӀеда-мерза вара ала мегар дара. Вася боккъал а ловзуш вара. Ткъа Ахтаев ловзаран агӀор дозаделла стаг вара аьлла хета ца деза. ХӀанхӀа! Кхеташ ду, уггар хьалха шен локхаллех пайда а оьцуш, гол тоха гӀертара иза, нийса аьлча, буьрка тускар чу хьажо гӀертара иза. Амма цуьнан дика кхоссар дара, къаьсттина гӀуда кхийсарех. Иза дика ловзура дуьхьалонехь, цу кӀелара аравала инзаре хала долу «тхов» а хӀоттабора. Баскетбол йезаш а, хаалуш а, цунах кхеташ а, хьекъале а, ловзархо вара иза.

Оцу хенахь Ахтаев вара дуьненахь уггаре лекха баскетболхо. Иштта иза вара ССРС хьалхара ловзархо, тускар чу лакхара шинне куьйга буьрка чуйиллалуш, хьалхара, йерриг майданахула буьрка дӀайалалуш волу.

Цхьана матчехь дуьхьалончех цхьаъ шен накъостан белшаш тӀе хьалаволуш хилла, цуьнан локхаллица нисвала. Ловзарехь Ахтаевна гилгаш даха гӀоьртира. Ленинградан СКА тобанца ловзар дӀадолале «Буревестник» ловзархой дӀатарбеллачу общежити чу веара ленинградера баскетболхо, кехатех ловза кховдийра цо. Ӏуьйранна йалх сахьт даллалц лаьттира и ловзар. И бахьана долуш шолгӀачу Ӏуьйранна дика ловза аьтто ца баьлла Ахтаевн. Тиблисин «Динамоца» хиллачу матчехь цунна тӀеӀаткъам бан гӀоьртира гуьржийн ловзархо Абашидзе. Ахтаевс ларамаза санна кога тӀе ког баьккхинчух тера дара. Абашидзе охьа а воьжна, кхетамчуьра ваьлла. Цхьана дийнахь конкуренташа лачкъийна Ахтаевн форма а, мачаш а ловзар дӀадоладалале. Ахтаев матче аравала дийзира рогӀера футболка а, доьзалан шортик а, каблукаш дӀаяьхна эткаш а юьйхина. Ахтаевна тӀе духар а, мачаш а тӀейохар йоккха проблема йара – цуо лелайора мачаш 58 размер йолу.

Цуьнан карьерехь уггаре боккха къовсам бара I аьхкенан ССРС къаьмнийн Спартакиада 1956. Ахтаев ловзуш хилла Кхазакхстанан къоман тоба къийсадаларш дӀадоладалале йуккъера лоруш йара. Амма Ахтаев Увайс а, Алачачян Арменак а цхьаьнакхетча, и тоба уггаре а нуьцкъалчех йара. Йуьхьанцарчу муьрехь цуьнан аьтто баьлла турниран фавориташна, Москохан а, Ленинградан а, Украинин а тобанашна тӀехь толам баккха. Амма чаккхенан муьрехь дуьхьалончийн аьтто белира Кхазакхстанан тобанан ловзаран кепе нисбала. И бахьана долуш 5-гӀа меттиг йаьккхира тобано.

Спортера дӀаваьллачул тӀаьхьа

Ловзачура сецна 1957 шарахь шен шекаран диабет карийча. 1959 шарахь цӀа вирзина Соьлжа-ГӀала. Нохч-ГӀалгӀайчоьнан божарийн а, зударийн а гулйина командийн лакхара тренер вара. Цуьнан куьйгаллица божарийн командо а Къилбаседа Кавказан а, Чоьхьара Кавказан а кад баьккхира, ткъа зударий левзира ССРС хьалхейаккхаран хьалхара лигехь левзира.

Тренер болх бира 1973 шо кхаччалц, ца хууш ког кагбаллалц. И ког хенахь дӀа ца бирзира. Велира 1978 шеран 12 июнехь. Валале цуо весет дира, шен коша барз боккха ма бе: «Дийна волуш наха ша хьийзавора, шех бӀаьрг бетташ. Веллачул тӀаьхьа а иза хилийта ца лаьа суна». Весет кхочуш дира, гергарчарна бен ца хаьа цуьнан каш мичхьа ду.

Самукъане хилларш

• Увайс Ахтаев вара 200 кг веза; цо молура динахь 15 литр хи.
• Цуьнан мачаш йара 58 барам болуш.

Тахана НБА муьлха ловзархос чутуха буьрка лакхара тускар чу. Цу хенахь иза Увайсиг бен далуш дацара. Я цо луш йолу пас динна баскетболан майдан тӀехула — иза а дара СССР хилаза хӀума.

Доьзал

Зуда Тамара. Марехь бераш ца хилира. АхтаевгӀар бер дало гӀиртира, амма церан аьтто ца белира. Майра веллачул тӀаьхьа Ахтаева Тамара ца йахайелира цӀа чохь цӀийна да дагатуьйсуш, иза кхелхира цхьа чоь йолчу квартире.

Виццавар

• 1993 шарахь Нохчийчоьнан уггар йоккхачу стадионна, Орджоникидзен цӀарах (хӀинца йохийна), Ахтаев Увайсан цӀе тиллира]
• 1978—1990 шерашкахь Соьлжа-ГӀалахь хилира Ахтаев дагалоцуш Йерригсоюзан турнир;
• 2011-гӀа шо долалуш а, чекхдолуш а Нохчийчохь шозза дӀайаьхьира Ахтаев дагалоцуш республикин турнир. Амма тӀаьхьо, ахча ца тоар бахьана долуш, турнир сацийра;
• 2013-чу шарахь яздархочо Бицоев СаьӀида арахецна «Баскетболан гигант. Ахтаев Увайсан толам а, бохам а» жайна.
• 2017-чу шеран 12-чу сентябрехь Соьлжа-ГӀалахь Ахтаев Увайсан цӀарах йолу волейболан гӀала схьайиллира.
• Нохчийн Республикин Шуьйтан кӀоштан Шуьйтахь спортан комплексана цӀе тиллина Ахтаев Увайсан сий деш.

Кхин а хьажа

• КъБА уггаре лекха баскетболхойн исписка;
• Сизоненко, Александр Алексеевич;
• Вранеш, Славко;
• Богз, Магси;
• Бойкинс, Эрл.

Литература

оьрсийн маттахь

• Асриян Валерий. Чеченец, которого любила вся страна // Вести республики : газета. — 2009. — № 48. — С. 8.
• Ахтаев Магомед. Неизвестные страницы его жизни // Вести республики : газета. — 27.12.2011. — № 246—247(1680). — С. 3.
• Бицоев Саид. Гигант баскетбола. Триумф и трагедия Увайса Ахтаева. — Москва: ИПЦ «Маска», 2013. — 208 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-91146-876-7.
• Гортикова Малика. Великан из чеченцев - Увайс Ахтаев // Молодёжная смена : газета. — 8.6.2011. — № 42(688). — С. 3.
• Муса Гешаев. Знаменитые чеченцы. — М.: Мусаиздат, 2006. — Т. 3. — С. 360—389. — 608 с. — 2000 экз.
• Якумова Шукран. Вдова великого Увайса Ахтаева сохранила память о муже // Вести республики : газета. — 13.8.2009. — № 158.
• Якумова Шукран. Саид Бицоев: «Даже спустя 50 лет люди восторгаются Ахтаевым» // Вести республики : газета. — 19.11.2013. — № 219(2152). — С. 3.
• Якумова Шукран. Легендарный Увайс Ахтаев // Вести республики : газета. — 26.12.2013. — № 225(2158). — С. 3.

нохчийн маттахь

• Абдулаев Адам. Ахтаев Увайсан 82 шо кхачарна лерина «горга стол» (чеченский) // Даймохк : газета. — 2013. — № 1. — С. 4.
• Дадаев С. Ахтаев Увайс - нохчийн спортан дозалла (чеченский) // Даймохк : газета. — 21.1.2012. — № 6. — С. 3.

Хьажоргаш

• Эрик Аубакиров. Великан с душой ребёнка  (оьрс.). Экспресс К (2012 шеран 19 май). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 24 май. Кху чуьра архивйина оригиналан 2014 шеран 7 июлехь
• Увайс Ахтаев  (оьрс.). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 24 май.
• Валерий Асриян. Гулливер по имени Вася  (оьрс.). Спорт-Экспресс (2011 шеран 8 январь). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 24 май. Архивйина 2014 шеран 10 июлехь
• Мовлади Абдулаев. Чеченский великан советского баскетбола  (оьрс.). ChechenSport (2013 шеран 13 март). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 24 май. Кху чуьра архивйина оригиналан 2014 шеран 22 майхь
• Шукран Якумова. В Грозном состоялась презентация книги Саида Бицоева о великом чеченском баскетболисте Увайсе Ахтаеве  (оьрс.). Грозный-Информ (2013 шеран 21 ноябрь). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 24 май.
• Топ 10 самые высокие баскетболисты мира  (оьрс.). DekaTop (2013 шеран 6 сентябрь). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 24 май.
• Эрик Аубакиров. Великан с сердцем ребёнка  (оьрс.). web.archive.org. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 13 декабрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2009 шеран 3 ноябрехь
• Чеченский исполин Увайс Ахтаев YouTube чохь