Донан гӀазакхий

Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Донан гӀазакхий
Файл:Juliusz Kossak Kozacy donscy. jpg
Шен цӀе Донан гӀазакхийн эскар
Йиллинарг 3 январехь 1570 шеран
Эскаран штаб Черкасск
Новочеркасск
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

Донан гӀазакхий йа донхой — социалан-историн йукъаралла.

Донско́е гӀазакхийн эскар - Оьрсийн паччахьаллин а, Российн империн гӀазакхийн эскар, 1917 шарахь Февралан революци хиллачул тӀаьхьа декъаделла масех декъана.

Донан гӀазакхийн историн цӀе йоьзна Дон эркца (Азов-хӀордан майда). Шира хьалхарчаш донан гӀазакхийн хилла кхерстарш а, рязанан гӀазакхий, уьш бехаш хилла Донан махлелоран новкъа.

Гуттаренна Ӏа меттигаш Донан йуккъерачу а, лахарчу а охьадахрехь гӀазакхаша йахка йолийра XV бӀешарахь.

Историн Ӏилманехь девза донан гӀазакхийн эскар дала а даьлла, хилла XV бӀешарахь, йуьхьанца хилла тӀеман кхоллам масех гӀазакхийн тобанех лаьтташ тайп-тайпана схьабовлар долчу адамех, дуьххьара воккхаллица гӀазакхийн эскарна 1570 шеран 3 январехь а, Донан гӀазакхашна Паччахьан грамота йелира оьрсийн паччахьан Иван Грознин, цара кхоьллира шайн хьалхара гӀала - Черкасск.

Донан гӀазакхийн эскар лаьттина хӀокху заманан махкахь РФ Ростовн а, Волгоградан областийн, РФ къилбаседа дакъа Краснодаран мехкан, кхин а Донецкан а, Луганскан а республикийн дакъош. Донан эскаран заманахь дуьйна доькъура латта «лакхенашкара» а, «лахенашкара» а гӀазакхийн. Оьрсийн паччахьаллин а, Российн империн а урхалчаш масийттаза къиза охьатаӀийна маршо йезаш гӀазакхийн гӀовттамаш.

Донан гӀазакхийн эскаро хьалхий-тӀаьхьий лелийна цӀераш: XVI бӀешарахь - Донан гӀазакхийн латта, 1786 шарахь - Донан эскаран латта, 1870 шерера 1917 шо кхаччалц - Донан эскаран область. Донан гӀазакхийн эсканан штаб йара Черкасскехь, цул тӀаьхьа Новочеркасскехь.

Донан эскаран Ӏида даздо 14 октябрехь (Сийлахь Марйаман чкъор). Донан эскаран Теман гуонаш хуьлура 1 январехь, 6 майхь, 25 майхь, 30 августехь, 5 октябрехь.

Донан гӀазакхалла декъадаллалц 1917 шарера 1920 шеран 20 март кхаччалц, йара кхин а донан гӀазакхаша дакъа лоцуш гӀазакхийн кхолламаш, Донан эскаран Гуо, ГӀазакхийн эскарийн а, Кавказан ламанхойн а, маьрша бай-аренийн къаьмнийн Къилба-Малхбален барт, Алексеевн кхоллам, Донан гражданийн кхеташо, Донан советийн республика, Донан республика, Донан доккха эскар, Донан гӀалмакхойн полк.

1920 шеран январехь-февралехь кӀайн гӀазакхийн Донан эскар Къилбаседа Кавказехь советийн Ӏедало чаккхенца хӀаллак дина, цунах дисинарш 1920 шеран мартехь – апрелехь ЦӀен Эскаран йийсаре дахара, цхьа дакъа цуьнан могӀаршка дехьаделира. 1920 шеран 24 мартехь, ГӀирме арадаьккхинчу Донан эскаран вукха декъех, кхоьллира Ша йолу Донан корпус, ткъа 1 майхь йерриг донан дакъош чуйалийра Донан корпусан. Донан гӀазакхийн цхьа дакъа Российн Къилбан ТӀеман ницкъашца бисира дозанал арахьа мухажираллехь.

РСФСР а, ССРС а ладаме дакъа Гражданийн тӀамал тӀаьхьа бисинчу донан гӀазакхашнат тайп-тайпана репрессеш йира, арабехира. Боккха бохам бира ССРС бисинчу донан гӀазакхашна гӀазакхалла дӀадаккхаро а, 1932—1933 шерашкахь хиллачу мацалло.

Дуьненан шолгӀа тӀом болучу хенахь донан гӀазакхин дакъош дара ССРС агӀора а, иштта нацистийн Германи агӀора а.

ХӀинца йу масех тайп-тайпана цхьанакхетар, царна цӀе йеза «ден дина донан гӀазакхийн эскар». РФ уггаре йевзачара жигара дакъалецира советийн пачхьалкх лаьттинчу мехкаршкара тӀеман девнехь, оцу йукъахь тӀемехь Донан Эскаран Область лаьттинчохь а.

Коьрта историн хиламаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

XVI бӀешо кхачале[нисйе бӀаьра | нисйе]

Испискаш а, испискийн хаамаша

[нисйе бӀаьра | нисйе]

ТӀеман дакъош[нисйе бӀаьра | нисйе]

Донан Эскаран атаманийн исписка[нисйе бӀаьра | нисйе]

Донан Эскаран элийн фамилийн исписка[нисйе бӀаьра | нисйе]

Дуьненан оьздангаллехь

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Донан гӀазакхаллин тӀаьхье шуьйра гайтина дуьненан оьздангаллехь.

Дозанал арахьара а, даймехкан а автораш донан гӀазакхаллин оьздангалла таллар.

Хьажа кхин а

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху :0 тIетовжаран йоза йаздина дац

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]