Донан гӀазакхий
Донан гӀазакхий | |
---|---|
Файл:Juliusz Kossak Kozacy donscy. jpg | |
Шен цӀе | Донан гӀазакхийн эскар |
Йиллинарг | 3 январехь 1570 шеран |
Эскаран штаб |
Черкасск Новочеркасск |
![]() |
Донан гӀазакхий йа донхой — социалан-историн йукъаралла.
Донско́е гӀазакхийн эскар - Оьрсийн паччахьаллин а, Российн империн гӀазакхийн эскар, 1917 шарахь Февралан революци хиллачул тӀаьхьа декъаделла масех декъана.
Донан гӀазакхийн историн цӀе йоьзна Дон эркца (Азов-хӀордан майда). Шира хьалхарчаш донан гӀазакхийн хилла кхерстарш а, рязанан гӀазакхий, уьш бехаш хилла Донан махлелоран новкъа.
Гуттаренна Ӏа меттигаш Донан йуккъерачу а, лахарчу а охьадахрехь гӀазакхаша йахка йолийра XV бӀешарахь.
Историн Ӏилманехь девза донан гӀазакхийн эскар дала а даьлла, хилла XV бӀешарахь, йуьхьанца хилла тӀеман кхоллам масех гӀазакхийн тобанех лаьтташ тайп-тайпана схьабовлар долчу адамех, дуьххьара воккхаллица гӀазакхийн эскарна 1570 шеран 3 январехь а, Донан гӀазакхашна Паччахьан грамота йелира оьрсийн паччахьан Иван Грознин, цара кхоьллира шайн хьалхара гӀала - Черкасск.
Донан гӀазакхийн эскар лаьттина хӀокху заманан махкахь РФ Ростовн а, Волгоградан областийн, РФ къилбаседа дакъа Краснодаран мехкан, кхин а Донецкан а, Луганскан а республикийн дакъош. Донан эскаран заманахь дуьйна доькъура латта «лакхенашкара» а, «лахенашкара» а гӀазакхийн. Оьрсийн паччахьаллин а, Российн империн а урхалчаш масийттаза къиза охьатаӀийна маршо йезаш гӀазакхийн гӀовттамаш.
Донан гӀазакхийн эскаро хьалхий-тӀаьхьий лелийна цӀераш: XVI бӀешарахь - Донан гӀазакхийн латта, 1786 шарахь - Донан эскаран латта, 1870 шерера 1917 шо кхаччалц - Донан эскаран область. Донан гӀазакхийн эсканан штаб йара Черкасскехь, цул тӀаьхьа Новочеркасскехь.
Донан эскаран Ӏида даздо 14 октябрехь (Сийлахь Марйаман чкъор). Донан эскаран Теман гуонаш хуьлура 1 январехь, 6 майхь, 25 майхь, 30 августехь, 5 октябрехь.
Донан гӀазакхалла декъадаллалц 1917 шарера 1920 шеран 20 март кхаччалц, йара кхин а донан гӀазакхаша дакъа лоцуш гӀазакхийн кхолламаш, Донан эскаран Гуо, ГӀазакхийн эскарийн а, Кавказан ламанхойн а, маьрша бай-аренийн къаьмнийн Къилба-Малхбален барт, Алексеевн кхоллам, Донан гражданийн кхеташо, Донан советийн республика, Донан республика, Донан доккха эскар, Донан гӀалмакхойн полк.
1920 шеран январехь-февралехь кӀайн гӀазакхийн Донан эскар Къилбаседа Кавказехь советийн Ӏедало чаккхенца хӀаллак дина, цунах дисинарш 1920 шеран мартехь – апрелехь ЦӀен Эскаран йийсаре дахара, цхьа дакъа цуьнан могӀаршка дехьаделира. 1920 шеран 24 мартехь, ГӀирме арадаьккхинчу Донан эскаран вукха декъех, кхоьллира Ша йолу Донан корпус, ткъа 1 майхь йерриг донан дакъош чуйалийра Донан корпусан. Донан гӀазакхийн цхьа дакъа Российн Къилбан ТӀеман ницкъашца бисира дозанал арахьа мухажираллехь.
РСФСР а, ССРС а ладаме дакъа Гражданийн тӀамал тӀаьхьа бисинчу донан гӀазакхашнат тайп-тайпана репрессеш йира, арабехира. Боккха бохам бира ССРС бисинчу донан гӀазакхашна гӀазакхалла дӀадаккхаро а, 1932—1933 шерашкахь хиллачу мацалло.
Дуьненан шолгӀа тӀом болучу хенахь донан гӀазакхин дакъош дара ССРС агӀора а, иштта нацистийн Германи агӀора а.
ХӀинца йу масех тайп-тайпана цхьанакхетар, царна цӀе йеза «ден дина донан гӀазакхийн эскар». РФ уггаре йевзачара жигара дакъалецира советийн пачхьалкх лаьттинчу мехкаршкара тӀеман девнехь, оцу йукъахь тӀемехь Донан Эскаран Область лаьттинчохь а.
Истори
Коьрта историн хиламаш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- Болотниковн гӀаттам;
- Хьалхара а, шолгӀа а «Димитрий паччахьан» синтемаза хенахь;
- Петр Сийлахьволчун Азовн поход;
- оьрсийн-шведийн тӀом;
- Булавинан гӀаттам;
- Петр Хьалхарчун гӀажарийн поход;
- ВорхӀ шеран тӀом;
- оьрсийн-туркойн тӀемаш;
- Пугачёвн гӀаттам а, иза охьатаӀбар;
- Измаил йаккхар;
- Суворовн италин поход;
- ХӀиндийн поход;
- 1812 шеран Даймехкан тӀом;
- Дуьненан хьалхара тӀом;
- Дон тӀера гражданийн тӀом[1].
XVI бӀешо кхачале[нисйе бӀаьра | нисйе]
Испискаш а, испискийн хаамаша
ТӀеман дакъош[нисйе бӀаьра | нисйе]
Донан Эскаран атаманийн исписка[нисйе бӀаьра | нисйе]
Донан Эскаран элийн фамилийн исписка[нисйе бӀаьра | нисйе]
Дуьненан оьздангаллехь
Донан гӀазакхаллин тӀаьхье шуьйра гайтина дуьненан оьздангаллехь.
Дозанал арахьара а, даймехкан а автораш донан гӀазакхаллин оьздангалла таллар.
Хьажа кхин а
- Хопёран гӀазакхий
- Кубанан гӀазакхий
- Теркан гӀазакхий
- Запорожьен гӀазакхий
- ГӀазакхий цӀе йолу кеманийн исписка/Cossack
Билгалдахарш
- ↑ Цитатийн гӀалат:
<ref>
тег нийса йац; кху:0
тIетовжаран йоза йаздина дац
Литература
- Алмазов Б. А. Казаки. — СПб: Золотой век; Диамант, 1999. — 79 с.
- Астапенко М. П. Донские казаки 1550—1920. — Ростов н/Д: Логос, 1992.
- Балыков Санжа. «Воспоминания о Зюнгарском полку» / Публикация В. Ж. Цветкова // Альманах «Белая гвардия» Казачество России в Белом движении — М.: «Посев», 2005. — № 8. — С. 45−52.
- Астапенко М. П. Край донской казачий… — Ростов н/Д: 1994.
- Бунак В. В. Антропологический тип донских казаков // Русский антропологический журнал. — М., 1922. — С. 130—154.
- Винников Н. Парадоксы донской истории — Ростов н/Д: 2005.
- Гордеев А. А. История казаков. — Т. I. Золотая Орда и зарождение казачества. — М.: Страстной бульвар, 1991. — ISBN 5-86624-006-8.
- Донское казачье войско / А. М. Плеханов // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- Кеп:Книга:ГиСИДККеп:Уточнить страницу
- Краснов П. Н. История войска Донского. Картины былого Тихого Дона. — М.: Вече, 2007. — 448. — ISBN 5-9533-1614-3.
- Дробязко С., Каращук А. Восточные легионы и казачьи части в вермахте. — М.: АСТ, 2000. — ISBN 5-237-03026-2.
- Казачьи войска (Хроники гвардейскихъ казачьихъ частей помѣщены въ книгѣ ИМПЕРАТОРСКАЯ Гвардія) / Подъ редакціей В. К. Шенкъ, составилъ В. Х. Казинъ. — СПб.: Справочная книжка ИМПЕРАТОРСКОЙ Главной Квартиры, 1912.
- Казачьи войска. Краткая хроника / Отв. за выпуск А. К. Пирогов, оформление Н. Саутина. — АО «Дорваль», 1992. — 480 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-8308-0007-1. (современное репринтное переиздание)
- Кашибадзе В. Ф., Насонова О.Г. Антропология донских казаков: Опыт интеграции данных науки и литературы // Труды Южного научного центра РАН. — Т.V: Социальные и гуманитарные науки. — Ростов-На-Дону: ЮНЦ РАН, 2009. — С.167—177.
- Крылов A.Л. Умственное и нравственное развитие донских калмыков и особенности их быта. Этнографический очерк действ. чл. Обл. Войска Донского стат. ком. А. Крылова. Новочеркасск: Области Войска Донского типография, 1873. 58 с.
- Мининков Н. А. Грамота Войску Донскому 1615 года Архиван копи 2016 шеран 14 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Донской временник. Год 2015-й / Дон. гос. публ. библиотека. Ростов-на-Дону, 2014. Вып. 23. С. 91—94.
- Кеп:Книга:Перемены в обмундировании
- Полное собраніе законовъ Россійской имперіи съ 1649 года [1 издание в 45 томах] / [под руководством М. М. Сперанского]. — СПб.: Печатано въ Типолграфіи II Отдѣленія Собственной ЕГО ИМПЕРАТОРСКАГО ВЕЛИЧЕСТВА Канцеляріи, 1830. — Т. VI (1720—1722).
- Рыжкова Н. В. Донские казаки в войнах России начала XX века. — Ростов-н/Д: Издательство Ростовского университета, 2003. — 319 с.
- Сапожников А. И. Войско Донское в наполеоновских войнах: кампании 1805—1807 гг. — М.; СПб.: Альянс-Архео, 2008. — 304 с.
- Сапожников А. И. Донские казаки в русской армии в 1812 году // Исторические записки. 2008. Вып. 11 (129). С. 114—131.
- Куц О. Ю. Донское казачество времени Азовской эпопеи и 40-х гг. XVII в.: политическая и военная история. — М.: Старая Басманная, 2014. — 596 с. — 300 экз. — ISBN 978-5-904043-88-9. Архиван копи 2014 шеран 18 мартехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ (в пер.)
- Описания боевых действий Донских казачьих отдельных батальонов в Великую войну. Ч. 1. Битва Гвардий (2019 шеран 1 март). ТӀекхочу дата: 2020 шеран 11 январь. Архивйина 2020 шеран 11 январехь
- Сизенко А. Г. Донские казаки: список именных фотографий в приложениях «Донские областные ведомости» и «Вольный Дон» 1915—1917 гг. Архиван копи 2020 шеран 21 февралехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Донской временник: краеведческий альманах / Донская государственная публичная библиотека. — Ростов-на-Дону, 1993—2014.
- «Ти́хий Дон» — роман-эпопея в четырёх томах, написанный Михаилом Шолоховым.
- Шовунов К. П. Калмыки в составе российского казачества. Элиста: Калмыцкий институт общественных наук, 1992. 317 с.
- Максимов К. Н. Калмыки в составе донского казачества (XVII — середина XX в.). Ростов-на-Дону: Издательство Южного научного центра РАН, 2016. 584 с.
- Маслаковец Н. А. Физическое и статистическое описание кочевья донских калмыков: в 2 ч. Новочеркасск : Области Войска Донского типография, 1874. Ч. 2: Статистическое описание. 95 с.
- Уланов М. С., Андреева А. А. Буддизм и донские калмыки-казаки в социокультурном пространстве России // Новые исследования Тувы. — 2021. — № 2. — С. 100—114.URL: https://nit.tuva.asia/nit/article/view/1024/1415
Хьажоргаш
- Доклад Госкомстата России «Об итогах Всероссийской переписи 2002 года» на заседании Правительства Российской Федерации 12 февраля 2004 года — Приложения. Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года . // Официальный сайт Госкомстата России (www.gks.ru). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 3 ноябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 4 ноябрехь
- Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года — Т. 4. Национальный состав и владение языками, гражданство . // Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 (www.perepis2002.ru). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 3 ноябрь. Архивйина 2012 шеран 24 январехь
- http://www.vgd.ru/STORY/don.htm Архиван копи 2016 шеран 31 июлехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ — ISBN 5-94030-004-9.
- Вёшенский базар — станица Вёшенская и всё о ней: история, традиции, культура, быт и кухня Донского казачества
- История Донского казачества, культура и традиции — интересные статьи
- Дикое Поле — национальные игры казаков Шермиции. Федерация казачьей воинской культуры Задонщина. Архиван копи 2020 шеран 20 апрелехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Вольная станица. Исторические сведения по истории донского казачества и казачьих войск. Карты земель Войска Донского. Об известных казаках и атаманах. Архиван копи 2012 шеран 15 августехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- (ТӀе цакхочу хьажорг) Ригельман А. И. История или Повествование о донских козаках, отколь и когда они начало своё имеют, и в какое время и из каких людей на Дону поселились, какие их были дела и чем прославились и проч., собранная и составленная из многих вернейших российских и иностранных историев, летописей, древних дворцовых записок и из журнала Петра Великого, чрез труды инженер-генерал-майора и кавалера Александра Ригельмана, 1778 года — М.: Общество истории и древностей рос., 1846(ТӀе цакхочу хьажорг)
- Словарь донских казаков
- Сайт Russiancossacks.ru Архиван копи 2008 шеран 24 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Тематическая библиотека на www.cossackdom Архиван копи 2010 шеран 3 апрелехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Раздел ВСЕВЕЛИКОГО ВОЙСКА ДОНСКОГО на официальном сайте Администрации Ростовской областинерабочая ссылка
- СОЮЗ КАЗАЧЬИХ ВОЙСК РОССИИ И ЗАРУБЕЖЬЯ
- История и генеалогия казачества
- История казачества станицы Раздорской Архиван копи 2015 шеран 3 октябрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Ларионов А. Н. Экономические основы существования Войска Донского Архиван копи 2008 шеран 24 декабрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Клуб Сулиных Архиван копи 2009 шеран 5 декабрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Всемирный исторический проект Ростовская область
- История казачества, видео Архиван копи 2010 шеран 13 декабрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Сайт историографа донского казачества Е. П. Савельева «Старые донские дороги Евграфа Савельева» Архиван копи 2009 шеран 21 декабрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Савельев Е. П. История Дона и Донского казачества Архиван копи 2009 шеран 21 декабрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Донские казаки на старых фотографиях
- Мемориал Донским казакам в Шолоховском районе Архиван копи 2015 шеран 22 июлехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Василенко В. Г. Состояние здравоохранения на Дону и Северном Кавказе в дореформенный период
- Название частей донской нагайки Архиван копи 2013 шеран 8 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Научно-популярный фильм Казачья республика Архиван копи 2019 шеран 26 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- http://www.donvrem.dspl.ru/m5/m5-2.aspx Архиван копи 2014 шеран 23 июлехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ
- Выяснилось происхождение донских казаков Архиван копи 2016 шеран 15 июлехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ, 14 июля 2016 (Опубликована единственная на настоящий момент работа, посвящённая исследованию генофонда верхнедонских казаков).