Шайх Мансур
| Шайх Мансур | |
|---|---|
| Ушурма | |
 | |
| Псевдоним | Толамхо (Мансур) |
| Вина терахь | 1760 |
| Вина меттиг | БухӀан-Йурт, Нохчийчоь |
| Кхелхина терахь | 1794 шеран 13 апрель |
| Кхелхина меттиг | Шлиссельбурган гӀап, Российн импери |
| Пачхьалкх | Нохчийн аренан олалла долу урхалла |
| Эскаран тайпа | Дошлойн эскар, кога эскар, йаккхи тоьпан ц1еран эскар. |
| Дарж | баьчча[d] |
| Куьйгалхо | Черказийн, Г1ебертойн, Къилбседа гӀезлойн, Нохчийн гӀаттамхойн эла. Г1аттаман Бячча. |
| ТӀемаш | |
| Отставкехь | оьрсийн императоран йийсар |
Шайх Мансур[1] (1760—1794[2]) — XVIII бӀешеран чеккхехь Кавказан ламанхойн тӀеман, динан а, политикин а хьалханча. 1785—1791 шерийн Кавказан тӀеман гӀуллакххойх цхьаъ.
Биографи
Нохчо, иза ву Элистанжхойн тайпанах. Мансуран да ШаӀабаз Элистанжа олучу йуьртара схьаваьлла хилла. Цхьайолучу хенахь хӀусам Хоттане йуьртахь Ӏийна, тӀакха Алда (Бухlан-Юрт) олучу йуьрта дӀакхелхина.
Мансурна жима волуш ДегӀастанара моллас Къуръан Ӏамийна хилла.
Историн чулацам
Исламан Ӏилманан талламхочунна Беннигсенна хетарехь, Мансур Нохчийчохь хьехам бан волавелча, нохчийн аристократин дукхахболчара хӀинцале а бусалба дин тӀеэцна хилла, амма дукхахболчу могӀарерчу лаьмнашкахь бахархоша, нагахь санна цара бусалба дин тӀеэцнехь, иза формалан кепехь бен ца дина, язычески тешарш кхидӀа а лардеш. Мансур дуьххьарлера имам хилла я ца хилла хууш дац, амма нохчийн халкъан барта кхоллараллехь ларйина ю цул хьалха хиллачу къизачу шайх Термаолах лаьцна туьйранаш, эзарнаш кафир тайпанаш байъинчух лаьцна. Термаолца доьзна ду аьлла лоруш долу кешнийн тӀулгаш теллича, гучуделира царна тӀехь Термаолан а, цуьнан гергарчу стеган Олан а цӀераш хилар, гӀебартойн схьадовларан доьзалера, 1540 шарахь гергахь хилла[3]
Мансура Нохчийчохь шен болх дӀаболийначу хенахь (Беннигсена хетарехь, цо ша имам кхайкхийна 1784 шарахь, жигара хьехам бан волавелла 1785 шарахь), Туркойчоь жигара кечлуш яра Россица тӀом бан ГӀирма юхаерзорна. Беннигсена дийцарехь, Кавказехь туркойн а, оьрсийн а эмиссарш жигара гӀертара лаьмнин аристократин гӀортор эца, цхьана агӀор лаьмнин юкъара бахархой буьззина тергал ца беш, вукху агӀор лаьмниша йиллина гӀаттам баро 1914-чу шарахь дуьйна стабилизаци ярна кхоьруш. регионехь долу хьал дӀанисдар а, меттигера элита оьрсийн-туркойн конфликтехь дакъалацар дита декхаре яр а. Накъшбандиян исламан низам (тарикъа) цу хьолах пайда эца йиш йолуш, жигара лаьмнин бахархошна юкъахь бусалба дин кхайкхо волавелира. ТӀарикъатан Ӏалашонех цхьаъ яра Россин империн регионехь шоръяларна дуьхьало йарМаршонах ваккхарал хала хIума цхьа а дац нохчичунна.
Билгалдахарш
- ↑ Шайх Мансур: «Нохчийчохь маршонан байракх ойъур йу ас». I.МУСАЕВ, профессор №15 (2020 шеран 25 февраль). ТӀекхочу дата: 2021-1-23.
- ↑ Янин В.Л. Отечественная история: К-М:. — Большая российская энциклопедия, 2000. — С. 477. — (Отечественная история: история России с древнейших времен до 1917 года : энциклопедия в пяти томах).
- ↑ Т. М. Айтберов и Ш. М. Хапизов. Эпиграфические источники по истории распространения ислама в Чечне (XVI‑XIX вв.). Известия СОИГСИ № 20(59), 2016, стр. 19-21.
Литература
- Шейх-Мансур // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Хьажоргаш
- Мансур. Кавказский узел. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 25 март. Архивйина 2013 шеран 25 мартехь
- Шейх Мансур — «басурманский зверь» или итальянский авантюрист?
- Шейх Мансур: миф и человек, Интернет-версия журнала «Русский Дом» № 1, 1997.