Нохч-ГIалгIайн республикин мохкбовзаран музей

43°19′27″ къ. ш. 45°40′56″ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Нохч-ГIалгIайн республикин мохкбовзаран музей
Кхоьллина терахь 1924
Къевлина терахь 1994

мохкбовзаран музей йиллинера 1924 шарахь. Музейн фондаша гойтура Соьлжа-ГӀалин историн, меттан, социологин Ӏилманан-талламан институтан Ӏилманчийн археологин а, этнографин талламаш бахьнехь[1].

ХӀинца — Нохчийн Республикин къоман музей.

Истори

Музей кхоьллира гӀараваьлла нохчийн йаздархочо, Ӏилманчо, йукъараллин гӀуллакххочо Ошаев Халида шен караэцарцадекоративан а, прикладан а говзаллин кхолламийн а фонд. Фондан и дакъа долийна Пачхьалкхан Оьрсийчоьнан музейс, Третьяковн галерейс, цара Соьлжа-ГӀала дӀакхачийна Кавказца а, меттигерчу художникаша дехкина суьрташ. Масала, 1929 шарахь Третьяковн галерейно музейна совгӀатна делира дуьххьарлера корматаллин нохчийн художникан Петра Захаровн суьрташ[1].

1957 шарахь музейн Ӏалашдарехь дара 210 графикин болх, 97 Нохч-ГӀалгӀайн декъан исбаьхьалчийн бертан. 1990 шарахь гайтамехь бара 2150 кхоллам, уьш гайтира 990 м2 майданахь[3].

хилла ССКП обкоман гӀишло чохь. 1992-чу шарахь Ӏедалан сацамца массо а мехала металлаш чохь йолу экспонаташ, шайна йукъахь шатайпа археологин карийна хӀуманаш а йолуш, дӀайаьхна гайтамера. Цул тӀаьхьа, Дудаевн тӀедилларца, гулдина герз а, кузаш а схьадаьхна. Цу шерашкахь лелаш хиллачу низам доцуш хиларо аьтто бора талорхошна муьлххачу хенахь а фондера муьлхха а экспонаташ схьа а эцна, меттигерчу базарахь йохка. Цу экспонатийн кхидӀа кхоллам хууш бац[4].

1994 шарахь, Дуьххьара оьрсийн-нохчийн тӀом боьдуш, тӀемлоша музейх чӀагӀо йира. ТӀом бахьнехь гӀишло йерриг йохийра, чубоьжна тхов болуш пенаш бен ца дисира. Талораш а, тӀом а хиллачул тӀаьхьа экспонаташ йара подвалаш чохь тӀеэгна тхевнаш болуш[4].

1995 шеран февралехь тӀеман гӀуллакхийн дуьххьарлера сацадаларх пайда ийцира хиллачу белхахоша, дийна йисина экспонаташ кӀелхьарайаха гӀерташ. Март баттахь Соьлжа-ГӀала кхаьчна царна гӀо дан Оьрсийчоьнан Ӏедало бахкийтина говзанчийн МЧС белхалой, реставраторш, музейн белхахойн тоба, саперш операцехь дакъалаца безаш бара, хӀунда аьлча подвалашкахь минанаш йара, экспонаташ эвакуаци йеш хилла беркеманийн летчикаш а. Цу экъанашна йукъара схьадаьккхина 500 гергга сурт. Уггаре а зе хиллачех 60 сурт меттахӀотто хьажийна Москоха, цигахь уьш дехьаделла Йерригроссийски исбаьхьаллин Ӏилманан-меттахӀотторан И. Е. Грабара цӀарах центре (ВХНРЦ)[5].

Йухайерзийна экспонаташ

  • 2000 шарахь йуха деина сурт «ГӀуниб эвла йаккхар а, имам Шемал йийсар вар а 1859 шеран 25 августехь» Франц Рубон. Иза схьадаьккхира контрабадица махкара арадаккха гӀерташ[6].

КӀелхьара даьхначу кхолламийн гайтаман каталог[7]

Оьрсийн сурт диллар

Захаров П. З., «Ладыженский Илья Фёдоровичан сурт»
  • Айвазовский И. К., «Беттан са кхетна хӀордан пейзаж»;
  • Бакалович С. В., «Бедуин гӀум-аренгахь»;
  • Боголюбов А. П., «Пейзаж»;
  • Валентинов-Миллер Э. Э., декорацин эскиз А. Н. Арбузовн пьесина «ГӀала сахуьллуш»;
  • Вахтер Е. К., «ЙоӀ жайница»;
  • Верещагин П. П. (?), «Кавказ»;
  • Гагарин Г. Г., «Текхан лам гар»;
  • Голубин С. И., «Кема хӀорда чохь»;
  • Горбатов К. И., «Венеци»;
  • Ладыженский Илья Фёдоровичан сурт»;
  • Исаев, «Нускал»;
  • Кившенко А. Д., «ГӀазакхий ламанхочунна дуьхьал кхетар»;
  • Коровин К. А., «Конёк-Горбунок» балетан эскиз;
  • Куинджи, А. И., «Валаамехь»;
  • Львов Ф. Ф., «Къепал атагӀехь»;
  • Макаров И. К., «Зудчун сурт»;
  • Маковский В. Е., «Къоман духар доьхна йоьӀан сурт»;
Тыранов А. В., «ЖиргӀанца йоӀ».
  • Ца вевза исбаьхьалча, «Омарца натюрморт»;
  • Ца вевза исбаьхьалча, «ТӀемлочун сурт»;
  • Ца вевза исбаьхьалча, «Гуьржийчун сурт»;
  • Ца вевза исбаьхьалча, «Йуьртан пейзаж»;
  • Ца вевза исбаьхьалча, «Сийлахь Александр Невский»;
  • Ца вевза исбаьхьалча, «Корехула ара гар»;
  • Рубо Ф. А., «ГӀуниб эвла йаккхар а, Имам Шемал йийсар вар а 1859 шеран 25 августехь»;
  • Тидеман П. Д. (?), «М. И. Фогтан сурт»;
  • Торопов Ф. Г., «Кхабана чохь алхашкахь мезан натюрморт»;
  • Тропинин В. А. (?), «Корехь зуда (Хазанча)»;
  • Тыранов А. В. (?), «ЖиргӀанца йоӀ»;
  • Тюрин И. А., «Ца вевзачун сурт»;
  • Щедрин С. Ф. (?), «Пейзаж»;

Малхбузе Европин суьрташ

  • Генрих фон Ангели, «Георгийн жӀара йолу эпсаран сурт»;
  • Питер ван Бредаль, «Порт гар»;
  • Ца вевза голландийн исбаьхьалча, «Паркехь»;
  • Ца вевза голландийн исбаьхьалча, «Кхаба зезагийн кочар чудиллина»;
  • Эдуард Эндер, «КӀеда-мерза сцена»;

Билгалдахарш

  1. ↑ 1 2 Музей, 2002, с. 8.
  2. ↑ Ошаев, 2001, с. 30.
  3. ↑ Музей, 2002, с. 8—9.
  4. ↑ 1 2 Музей, 2002, с. 10.
  5. ↑ Музей, 2002, с. 10—11.
  6. ↑ Музей, 2002, с. 12.
  7. ↑ Музей, 2002, с. 30—105.

Литература

  • Вилков А. И., Владимиров А. П., Подстаницкий С. А., Рыклина М. В. Вернём Грозному музей / Петюшенко В. М.. — М.: Сканрус, 2002. — 192 с. — 1000 экз. — ISBN 5-93221-028-1.
  • Майрбек Ошаев. О Халиде Дудаевиче Ошаеве // Вестник «Лам». — 2001. — № 6 (август).
  • Выпуск 5. — Гр.: Грозненское книжное издательство, 1953. — 164 с. — (Известия Грозненского областного краеведческого музея). — 1000 экз.
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Нохч-ГIалгIайн_республикин_мохкбовзаран_музей&oldid=12371802»