Ӏиса

1000 йукъара цхьа йаззам
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Ӏиса
Ӏаьр. عيسى‎‎
Сурт
Ибн Марьям, аль-Масихь, Калиматуллахӏ, Рухьуллахӏ, РасулуллахӀ, НабиййуллахӀ, аль-ВаджихӀ, аль-Мубарак, ӀабдуллахӀ
Вина терахь 12—4 шш. в. э. тӏейале
Вина меттиг Байт Лахьм, Исраилан пачхьалкх
Кхелхина терахь велла вац
Кхелхина меттиг велла вац
ДӀавоьллина меттиг велла вац
Пачхьалкх Исраилан пачхьалкх
Къам исраилхой, жуьгтий
Нана Марьям бинт Ӏимран
Зуда йалийна вац
Динлелор ислам
Лоруш волу динаш ислам, керсталла
Тамашийна билгалонаш да воцуш дуьнен чу валар, аганахь волуш къамел дар, белларш денбар, проказа лазар дерг товар, бӏаьрса йухадалор
Доссийна жайна Инжил
Силсил Ӏиса ибн Марьям ибн Ӏимран ибн Масан ибн Аль-Ӏазар ибн Абу Юз ибн Юзан ибн Зурбабил ибн Салиян ибн Юхьанна ибн Ушия ибн Амун ибн Муншакан ибн Хьазикъа ибн Ахаз ибн Юсам ибн Ӏузая ибн Юрам ибн СакъитӀ ибн Айша ибн РажиӀим ибн Сулайман ибн Давуд[1]

Ӏи́са (Ӏаьр. عيسى‎‎) — иза исламан пайхамар а, элча а ву, исраилхошка (жуьгташка) ваийтина волу, керла жайна а дохьуш, иза Инжил ду. Улул-Ӏазм олучу элчанех цхьаъ лоруш ву иза. Сийлахь долчу Къуръан чохь 25-зза хьахийна ву. И дуьнен чу валар муӏжизат лоруш ду, хӏунда аьлча цуьнан нана Марьям пхаръяьлла хилла ша йоӏстаг йоллушехь Аллахӏан омраца. Шен элчаналла чӏагӏдан ӏисана ницкъа кхочуш хилла цхьадолу муӏджизаташ дан, масала: белларш денбан а, бӏаьрзенаг а, проказа олу лазар дерг тован а. Къуръано ма-бохху, ӏиса жӏарах хьалтоьхна а вац, йа вийна а вац цхьаьна кепара, амма Аллахӏа Шена герга хьалавигна ву и.

ЦӀе а, эпитеташ а

Ӏиса وصلة= пайхамаран цӀеран Ӏаьрбийн транскрипци:
«Аль-Маси́хьу Ӏиса бну Марйама»[2]

Ӏиса ӀабдуллахӀ (АллахӀан лай)Салихь (бакъверг), Калима ([АллахӀан] дош), кауль аль-хакъ (бакъо йуьйцург), кхин дӀа а. Ӏиса мукаррабун) йукъатохаро бахьана доккхура, цуьнан ах Ӏалам маликийн хилла алаМасихь цӀе, маьӀна долуш ца хуьлу яхӀудийн а, керстан а динехь[5].

Бусалбачара Ӏиса وصلة= пайхамаран цӀе лелайо, инжийлан а, къуръанан а чохь хьехийначу пайхӀамарийн кхечу цӀерашца цхьабосса. Еххачу заманахь бусалбанаш а, испанера керстанаш а вовшешца уьйр хилар бахьнехь, испанин мотт буьйцу керстачара а лело йолийра Ӏиса وصلة= пайхамаран цӀе долара цӀе йина, керсталлин дуьненахь иштта практика хаалуш а йоцушехь[6]. Цхьаболчу бусалба мехкашкахь Ӏиса цӀе лора берашна, да мила ву ца хиачи[4].

Истори

Дуьнен тӀе валар

Бусалбанаш теша Ӏиса бин Марьям къа доцуш варахМаликаша (йа цхьаьна малико «адаман куьце даьлла») хаийтира Марьяман, цуо АллахӀан дашца, кӀант вийр ву, кӀанта кхайкхора ду Жайна, тамашина хӀуманаш а лелор ду. Къуръано Ӏисаوصلة= тарво Адамахوصلة=, хӀунда аьлчи иза хилла АллахӀан ницкъаца да воцуш кхоьллина[7].

Винчул тӀаьхьа ӀисасЯхӀудаш дийхира руман хьаькаме Марьяман йиеран кхел йие да воцуш кӀант варна аьлла, иза бахьнехь Марьяман а, ӀисанЯхӀуде, охьахевшира Насире[11].

ПайхӀамаралла

Хьажа иштта: Инжил

Ткъе итт шо долуш Ӏисах وصلة= пайхӀамар хилира, тӀаккха жигара дин хьеха волавелира тилла болчу исраилхошна. АллахӀан лаамца, цуо денбора белларш, чу са дуьллура олхазарийн поппаран суьрташна, дарба дора бӀаьрзачун, проказа йолчунна, къайлах дерг хаара[12].

Ӏиса рухь аль-къуддус («сийлахь са»), дукхаха болчара иза малик Жабраил хуьлийта[4][14][15].

Ӏисас وصلة= адамаш галдаьккхина Мусан وصلة= дин нисдира. Карла даьккхинчу динехь керла законаш дара, ткъа цара шира законийн бакъо дӀайаьккхира. Мухьаммад пайхӀамар (ﷺ) валлалц, Ӏиса пайхӀамаран وصلة= дин бен дуьнен тӀехь нийса дин дацара. Ӏиса пайхӀамара وصلة= жигара дин хьехарца дӀахьора шен дахар. Цуо шен тайпанчу нахе кхойкхура АллахӀан бен Ӏибадат ма де, къобал де шена деана Жайна бохуш. Адамийн цхьа дакъа тийшира ПайхӀамарах, цуьнан муьтӀахь асхьабаш бара (хавариюн)[11][16][17]. Асхьабаш дехча шайн стиглара кхача баийта аьлла, АллахӀа иза а баийтира царна[4][18].

ДӀатохар

Къуръано бакъ ца до Ӏисан وصلة= жӀар тӀехь валар, боху, иза цуьнан мостагӀаш дийцинарг бен дац[11][19]:

Уьш ца тешарна, цара Марьяман доккха эладит кхолларна. Цара бахарна: «Бакъдолуш, оха вина ПайхӀамар, Ӏиса, Марьяман кӀант, АллахӀан элча!» Амма ца вийна цара иза, дӀа а ца тоьхна иза, амма (иза) хийтира царна. Бакъдолуш, уьш, оцу хьокъехь ойланашца бекъалуш берш, шеконехь бу, цунах хууш хӀума а дац цунах, ткъа тӀехьабозу хетаршна. Бакъдолуш, уьш, цунах долчух бекъалуш берш, шеконехь бу цунах. Цунах лаьцна хууш цхьан а хӀума дац царна, хетаршна тӀехьа базар доцург. Виен а ца вийра цара иза бакъдолуш. (Къуръан, 4: 156—157).

Ӏиса وصلة= стигланашка хьала ваьхьина, цигахь хир ву иза Къиемата де даллалц[4][20][21][22].

ГӀараваьлла Ӏаьрбийн XIV бӀешеран историко Къуръанан маьӀна доккхучо Ибн Ӏаббасан дийцар, Ӏиса وصلة= пайхӀамаран хьалхара кхин стаг дӀатохарах[11]:

Оцу хенахь Ӏиса шен шийтта-кхойтта асхьабашца хилла. Дуьйцу, иза пӀераскан дийнахь дара, малх чубуза герга баханчу заманахь, аьлчи а шот буьйсенна герга. Цара гуо бира цӀенна, цунна (Ӏисана) хиира, йа уьш чу бу, йа иза аравала веза уьш болчу, цуо элира шен асхьабашка: «Хьанна лаьа шех тера а хилла, элсаманехь шен новкъахо хила аьлла?» Цхьа жима стаг шена лаьа элира, амма Ӏисана иза дукха къона хийтира оцу балхана. Цуо шозлагӀа а хаьттира, кхузлагӀа а, амма, и жима стаг воцург цхьа а вист ца хилира. ТӀаккха Ӏисас элира: «Хьо хир ву иза!». АллахӀа хийцира цуьнан сибат Ӏисачуьнца, и шиъ вовшех къаста а ца луш. ТӀаккха цӀийнан тхов беллабелира, Ӏисан наб. Ишттачу хьолехь иза стигал хьалаваьхьира, Сийлахь Воккхачу АллахӀа элира: «ХӀай, Ӏиса! Аса йухаверзаво хьо Сайга…» (Къуръан, 3: 55). Иза хьалаваьхьчи, асхьабаш арабевлира. Жуьгтий, жима стаг гича, Ӏиса ву моьттира, схьалецира иза, коьрта тӀетиллина кӀохцалийн таж, дӀатуьйхира.

Тера дийцар далийна 117—138 шерашкахь Василидан инжил тӀехь, цу тӀехь дуьйцу, ма-дарра аьлчи Ӏисан меттана дӀатоьхнера Симон Киринеянин[23][24][25].

Кхечу версица, цхьаьна асхьаба воьхкира ПайхӀамар, иза волчу цӀийне гӀарулаш а бигина. ГӀарулаш элира асхьабе, чу а гӀой Ӏиса Ибн аль-Асира лорура, мотт тоьхна ЯхӀуда, Ӏиса وصلة= пайхӀамаран меттана дӀатоьхна хила уггаре тарлуш верг[27].

Исламо боху, Ӏисан къинош дӀадахар бацара шен син мехаца, ткъа иза АллахӀан элча вара, цуо гойтура АллахӀан тӀебоьду нийса некъ. ХӀора стагана а кхелйийр йу шен гӀуллакхашца, цхьаммо а ца хьо кхечунан къинош шена тӀехь[5].

Йуха воссар

Ӏиса пайхӀамар وصلة= восса веза Омейядийн маьждиган мимбар.
Хьажа иштта: Ӏиса пайхӀамар Ӏ.с. шолгӀа вар

Ӏиса пайхӀамар тафсирехь Ӏиса пайхӀамарна билгалйоккху Къиемата дийнан коьртачу декъашхочун роль[5].

Дийцарехь, Ӏиса пайхӀамар ялсаманехь, стигланашкахь ву, дуьне дохале хьалха, АллахӀан лаамца, цигара Палестине вуссур вуОмейядийн маьждиган къилба-малхбален сонерачу цуьнан цӀарахчу мимбар тӀеДаджалца, иза вуьйр ву цуо, цул тӀаьхьа АллахӀа, цуо дехарна жоп делла, хӀаллакдийр ду дерриг адаман кхераме долу Яджудж а, Маджудж а а тайпа. Ӏиса пайхӀамара وصلة= дуьнен тӀехь хӀоттор йу диканний, нийсонний пачхьалкх. Ша шозлагӀа воьссича цуо исламан шариӀатца куьйгалла дийр ду[11].

Ӏиса пайхӀамар Мединатехь ПайхӀамаран маьждигехь меттиг гойту, Ӏиса пайхӀамар وصلة= дӀавуллур волу[4].

Къиематан дийнахь АллахӀа денвийр ву иза, массаьрца АллахӀан хьалха хӀуттур ву иза. Кхечу пайхӀамарашца цуо тешалла дийр ду кафиршна дуьхьала[30][31]. Ӏиса пайхӀамар وصلة=, тӀекхочучу Къиематан дийнан, билгало хиларо гойту, иза шозлагӀа вогӀур хилар[4][28].

Ӏиса пайхӀамаран исламера меттиг

Къуръано Ӏиса Марьям» сурат дийшира мухаджираш эфиопин негусан (паччахьан) хьалха Мухьаммад пайхӀамаран (ﷺ) хьехамаш керсталлин гергара хилар гойтуш[4].

Ӏиса Кхоаллин ойла, къобал ца до керстачара цунах иза Дела, Делан КӀант ву бахар[5][32][33]. Инжилах къаьсташ, Къуръано чӀагӀдо, Ӏиса пайхӀамар وصلة= Делан лай бен ца хилар[34].

Ӏиса пайхӀамар исламан некъашкахь. Ахьмадийш, масала, лору, Иерусалимехь кӀелхьара ваьллла Ӏиса пайхӀамар велла, дӀавоьллина Кашмирехь, тӀаккха ден а велла, цунах тоба коьллинарг хилла[4].

Литература

оьрсийн маттахь
  • Али-заде А. А. Иса ибн Мариам : [арх. 1 октябрехь 2011] // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — ISBN 5-98443-025-8.
  • Низовский А.Ю. Мечеть Омейядов в Дамаске // Величайшие храмы мира: Энциклопедический справочник. — М.: Вече, 2006. — 576 с.
  • Пиотровский М.Б. Иса // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 102.
  • Ньюби Г. Краткая энциклопедия ислама = A Concise Encyclopedia of Islam / Пер. с англ.. — М.: Фаир-пресс, 2007. — 384 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-8183-1080-0.
кхечу меттанашкахь
  • ʿĪsā / Anawati, G.C. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005.(мехах)

Хьажоргаш

Билгалдахарш

  1. ↑ Тафсир аль-Байдави, сурат Аль Ӏимран, аят 33
  2. ↑  3:45
  3. ↑  19:31
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ислам: ЭС, 1991.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 Ньюби, 2007, с. 123.
  6. ↑ Ньюби, 2007, с. 124.
  7. ↑  3:59
  8. ↑  19:26
  9. ↑  3:42—50
  10. ↑  19:16—34
  11. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Али-заде, 2007.
  12. ↑  5:110
  13. ↑  61:6
  14. ↑  2:87
  15. ↑  2:253
  16. ↑  3:52, 53
  17. ↑  61:14
  18. ↑  5:110—115
  19. ↑  4:156, 157
  20. ↑  3:55
  21. ↑  4:158
  22. ↑  5:17
  23. ↑ Frank Leslie Cross, Elizabeth A. Livingstone. The Oxford Dictionary of the Christian Church. — Oxford University Press, 1997. — P. 168. — ISBN 019211655X.
  24. ↑ Ehrman Bart. Lost Christianities. — OUP, 2005. — P. 188. — ISBN 0195182499.
  25. ↑ Kelhoffer James A. Conceptions of "Gospel" and Legitimacy in Early Christianity. — Mohr Siebeck, 2014. — P. 80. — ISBN 9783161526367.
  26. ↑ Игнатенко.
  27. ↑ Watt 1991, p. 49.
  28. ↑ 1 2  43:61
  29. ↑ Низовский, 2006.
  30. ↑  5:109
  31. ↑  4:159
  32. ↑  9:30
  33. ↑  5:72
  34. ↑  43:59
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Ӏиса&oldid=10633008»