ГӀоба (эрк)

45°20′21″ къ. ш. 37°24′11″ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
ГӀоба
Сурт
Амал
Дохалла 870 км
Бассейн 57 900 км²
Хи дайар 425 м³/с (Краснодаран гергахь)
ДӀаэхар
Хьост (B) хиш вовшахкхоьтийла: Уллукам, Учкулан
 • Эрк долу меттиг Кхарачойн кӀошт
 • Локхалла 1342 м
 • Координаташ 43°27′40″ къ. ш. 42°05′46″ м. д.HGЯO
Хикхоче (B) Азовн-хӀорд
 • Эрк чекхдолу меттиг Темрюк гӀ.
 • Локхалла 0 м
 • Координаташ 45°20′21″ къ. ш. 37°24′11″ м. д.HGЯO
Эрк долу меттиг
Хин система Азов-хӀорд

Пачхьалкх
Регионаш Кхарачой-Чергазийчоь, Ставрополан мохк, Адыгейчоь, Краснодаран мохк
Код  ПХР чохь 06020000112108000001090[1]
Росси Килба ФГ
 хIинца дац [[Кеп:Меттиган карта Росси Килба ФГ
|кеп хIотто карта]].
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

ГӀоба (кхарач.-балк. Къобан, гӀебарт.-чергаз. Псыжь, адыг. Псыжъ, абаз. Къвбина, ногӀ. Кобан, желт.-шира. ‛Ύπανις Гипанис, лат. Hypanis, Vardanes) — Эльбрусан къилбаседа-малхбузен а, къилба-малхбузен а белаш тӀера Карачойн-Чергазийнчоьнан лаьмнашкь долало Къилбаседа Кавказера Российн эрк.

ГӀоба — цхьаъ йу кхо бӀе гергга[2] оцу эркан цӀерех. Къобан кхарачойн-балкхаройн маттера гочдича — «десташ долу, даьржаш долу эрк» йа «Ӏовраш» ду[2]. ЦӀеран хенаца кеп хийцайелла: Къобхан — Кобан — ГӀоба.

П. Кречмер йуста гидроним шир.-хӀинд. Kubhā, ведийн Къабул, ХӀиндан генца. Трубачёвс йоьхку гидроним меотийн хӀиндоар. *kuba- «хьийзаш» (лат. Cuphis (Равеннин Анониман]]); йуккъ.-желт. Koùφης (Кедренца), Κωφήν (Менандрца)[3]. И гидроним ларъян йиш йара Къилбаседа Ӏаьржа хӀордйистехь борзанан оьмаран муьрехь бехаш хиллачу хӀиндо-иранцаша, оьрсашка дӀасакхаьчна хиларна туркойн йукъараллица[4].

В. А. Никоновс кховдайо, ширажелтойчоьнан цӀе Гипанис (желт.-шира. Ύπανις, лат. Hypanis)[5][6] иза Кавказехь йолчу цӀеран желтойчух тера цӀеран[2] кхетам бу. Шен рогӀехь, Л. Г. Гулиевас цхьаьна могӀара дешца «говр» хуьлийта оцу гидрониман гочдар «доккха, онда, буьрса эрк», цуо параллелаш йалайо кхарачойн-балкхаройн «къобхан» — къаьхкина, говр санна дӀахьаьдда[2]. Топонимин «шалдинарг ГӀоба гидрониман Къилба Буг[7] (иштта Гипанис, Геродота ма-баххара[8]) цуьнан охьадахаран паргӀата аренан амал йу, цуьнах ала мегар дац къаьхкина йа говр санна хьаьдда доьду.

Византин векало Земарха VI бӀешарахь ГӀоба эрках олу Кофен (желт.-шира. Κωφήν)[9].

Э. М. Мурзаевс а иштта туьду Кубань кхарачойн-балкхаройн къобхан — буьрса, десташ долу. Цхьацца автораш кховдадо, и цӀе «кеп хийцина вариант йу гидрониман Куман»[2].

Географин хаамаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
ГӀобанан майда

Дохалла — 870 км, хи гулден майда — 57,9 эз. км²[10]. Кхарачой-Чергазийчухула, Ставрополан махкахула, Краснодаран махкахула (662 км), Адыгейчухула чекхдолу. Азов-хӀордах кхетачохь эрко доккха уьшалаш дина, амма лакхара сурсатийн ГӀобанан дельта до, цуьнан майда гергга 4300 км² йу. ГӀоба шарахь хӀорда чу охьадоьду 11,0 км³ гергга.

Kuban river In Uspenskaya area - panoramio.jpg

ГӀоба эркан майдана чохь 106 тайпанал сов чӀар бу: рыбец, шемая, гӀобин мекхашчӀара, кавказан голавль, толстолобик, тарань, саза, судак, чабакх-чӀара, йай, чехонь, бычок, жерех, айгӀачӀара, къорзабугӀа, цӀепиллигйерг, кхин а. Кхузахь йу 400 гергга зоопланктонан тайпана а, кепаш, цу йукъахь нӀаьний, пийсигкогберш, геннийн мекхаш долу искогбеш, коловраткаш, моллюскаш, и.кх.дӀа. Хин гергахь деха олхазарш: бакланаш, акха гӀезаш а, бедаш а, йайзӀок, гӀургӀезаш, сира чӀерийлоьцург, чӀоб, кхин а гера олхазарш: леча сапсан. Къора Черноерковски а, Ахтарски а хиш чуьра эрзаш йукъахь хаало махках йоьлла ондатра (кхин цӀе: мускусан уьшалан мукдахка), наларчий.

Хьажа иштта

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 8. Северный Кавказ / под ред. Д. Д. Мордухай-Болтовского. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 309 с.
  2. 1 2 3 4 5 Г. А. Галкин, В. И. Коровин. «Родословная» реки Кубани. budetinteresno.info. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 29 ноябрь. Архивйина 2018 шеран 29 ноябрехь
  3. Трубачёв О. Н. Indoarica в Северном Причерноморье: Реконструкция реликтов языка. Этимологический словарь / О. Н. Трубачев. РАН, Ин-т рус. яз. им. В. В. Виноградова. — М.: Наука, 1999. — С. 251. — 318 с. — ISBN 5-02-011675-0.
  4. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. Т. II. С. 395.
  5. Страбон. География. XI, 2, 9; с. 494
  6. Фасмер, Макс. Кубань // Этимологический словарь русского языка = Russisches etymologisches Wörterbuch / Перевод с нем. и доп. О. Н. Трубачёва; Под ред. и с предисл. проф. Б. А. Ларина. — М.: Прогресс, 1967. — Т. 2: (Е - Муж). — 671 с.
  7. Гипанис // Газлифт — Гоголево. — М. : Советская энциклопедия, 1971. — (Большая советская энциклопедия#Третье издание / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 6).
  8. Геродот. История. IV 17, 18, 47, 52, 53, 81
  9. Хенниг, Рихард. Путешествие византийского посла Зимарха к тюркам на Алтай (569—571 гг.) // Неведомые земли: В 4 т. = Terrae incognitae. Eine Zusammenstellung und kritische Bewertung der wichtigsten vorkolumbischen Entdeckungsreisen an Hand der darüber vorliegenden Originalberichte / Пер. с нем. Л. Ф. Вольфсон и Р. З. Персиц; Предисл. А. Б. Дитмара и И. П. Магидовича; Ред. А. Б. Дитмара. — М.: Изд-во иностр. лит., 1961.
  10. Кубань // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. — (Большая советская энциклопедия]] : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров).

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]