Толаман де

Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Толаман де
Victory Day Parade 2005-40.jpg
Официалан Толаман де
МаьӀна Толаман де 60 шо кхачарца доьзна 2005-чу шеран 9-чу майхь Москох ЦӀен майданахь даздарийн салют
Терахь 9 май, 8 май
Даздар 9-гӀа май
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

Толаман де — 1941—1945 шерашкахь хиллачу Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь ЦӀен Эскаро а, Советан халкъо а фашистийн Германина тӀехь толам баккхар даздеш долу дезде. Кхоьллина СССР Лакхарчу Советан Президиуман Указаца 1945 шеран 8-гӀа май[1], хӀора шарахь билгалдоккху 9-гӀа май. 1945—1947 шерашкахь а, 1965 шарахь дуьйна Толаман де болх беш доцу деза де ду[2].

9-гӀа май де Россин тӀеман сийлаллин денойх цхьаъ ду.

Толаман дийнахь Россияхь дуккха а гӀаланашкахь тӀеман парадаш а, даздарийн салюташ а йо; Москох вовшахтоьхна дуьйладалар дӀахьо Вевзаш воцчу салтичун коша тӀе, венок дӀайуьллуш; йаккхийчу гӀаланашкахь дӀахьо даздарийн дуьйладаларш а, салюташ а.

Иштта Толаман де даздо гергарчу а, генарчу а дозанал арахьарчу пачхьалкхашкахь, цхьа могӀа пачхьалкхашкахь иза деза де ду.

2010-чу шерашкахь шуьйра даьржира ветеранийн суьрташ тӀехь долу дуьйладеларш, «Лийрйоцу полк».

ТӀеман тӀаьххьара денош

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Берлинехь тӀелетаран операци[нисйе бӀаьра | нисйе]

Толаман байракх
Рейхстаган пенаш тӀехь советан эскархоша дитина куьг йаздарш лаьтташ ду Берлин советан эскарша схьайаьккхина 70 шо даьлча а .

1945 шеран апрелехь ЦӀен эскар Берлинна герга кхаьчна. Операци йолалуш советан эскарийн терахь дара 149 кхийсархой а, 12 кавалерийн дивизи, 13 танкан а, 7 механизированни а корпусаш, 15 къаьстина танкан а, ша-шех лела бригадаш а, йерриг ницкъ бара 1 900 000 сов стаг. Операцехь дакъалаьцначу Польшин эскаран 1-ра а, 2-гӀа а эскарш дара 10 гӀашсалтийн а, 1 танкийн а дивизи, ткъа иштта 1 къаьстина кавалерийн бригада, йерриг ницкъ бара 155 900 стаг. Верриг а цу операцехь дакъалоцуш вара 2 миллион сов салти а, эпсар а[3]. 6250 танкаш а, ша-шех лела тоьпаш а, 41600 тоьпаш а, минометаш а, 7500 кема а.

Немцойн эскарша дӀалаьцна Одер а, Нейссе а хин малхбузера бердашца ларъйаран позицеш. Берлинна тӀегӀертачу некъаш тӀехь а, ша гӀалахь а гулйира эскаран тоба, цу йукъахь йара 62 дивизи (шайна йукъахь 48 гӀашсалтийн, 4 танкан а, 10 моторан а), 37 къаьстина гӀашсалтийн полк а, 100 гергга къаьстина гӀашлойн батальонаш а, ткъа иштта дикка дукхалла йолу подразделени а, артиллерийн а дакъош. Оцу тобанан терахь дара миллион гергга стаг, 1500 танкаш, 10400 топаш а, миномет а, 3300 тӀеман кеманаш а[4]. Ша Берлин а хийцира чӀогӀа чӀагӀйинчу меттигах, урамашкахь тӀемаш бан кечйира. Берлинна гонаха кхоьллина ларъйаран кхо ринг, ткъа гӀалина чуьра 400 сов аьчка-бетонан йехачу хенахь цӀе латто меттигаш йира, эзар стаг кхаччалц гарнизонаш а йолуш. Ша Берлинерчу гарнизонехь 200 эзар гергга стаг вара.

Берлинехь операци йоьдуш ЦӀен Эскаран 78 291 стаг вайра йухадерза йиш йоцуш, 274 184 стаг медицинан эшам хилира[3]. Аьлча а, дийнахь 15 эзар сов эскархо а, эпсар а, низамехь доцуш хилла. Кхин а 8892 стаг вайра Полшин эскарша, царех 2825 стаг йухаверза йиш йоцуш.

Немцойн оборонан Ӏаткъам дӀаболучу хенахь, цу йукъахь гӀалахь тӀом бан а, шуьйра лелайора танкаш. ГӀалин хьелашкахь церан аьтто ца хилла шайн массо а аьттонех пайдаэца, дукха хьолахь немцойн танкашна дуьхьал герз лело аьтто болуш Ӏалашо хуьлура. Цуо а баккхий эшамаш бира: шина кӀиранах тӀом барехь ЦӀен эскарна дайира Берлинерчу операцехь дакъалаьцначу танкийн а, САУн а, а кхоалгӀа дакъа, уьш бара 1997 дакъа. Иштта цара дайира 2108 топ а, миномет а, 917 тӀеман кеманаш а, амма советан эскарша кхочушйира операцин коьрта Ӏалашо йуьззина: цара эшийра мостагӀчун 70 гӀашсалтийн эскар, 12 танка а, 11 моторизованни а дивизи, дӀалаьцна 480 эзар гергга йийсарехь хилира а[5], Германин коьрта шахьар схьайаьккхира, капитуляци йан декхаре йира.

1945 шеран 1 май Ӏуьйранна хьалххе, Рейхстаг штурм йеш, сержант Егоров Михаила а, жимахволчу сержанто Мелитон Кантарияс а, жимахволчу лейтенант А. П. Берест коьртехь а волуш, Рейхстаган гӀишлонан тхов тӀехь Толаман байракх хьалаайира[6].

Капитуляцина куьйгаш йаздар[нисйе бӀаьра | нисйе]

Советан информацин бюроно Германин капитуляцех лаьцна хаам бина. Текст йоьшу Левитан Юрийс. Йухакхоллар. ДӀайазйина 1950-чу шерашкахь[7]
Вильгельм Кейтель Актана куьйга даздеш Германи биллам боцуш карайалар

1945 шеран 1 майхь Ӏуьйранна 3 сахьт 50 минот йаьлча куьйгаллин пункт 8-гӀа тӀе гвардин эскаран схьавалийра гӀа̃ш эскарийн вермахта хьаькам а, генерал гӀашлойн Кребс, шен бакъо йу машар хьокъехь дагавала. Амма Сталина омра дира, бехкам боцуш дӀадалар доцург, кхин дийцарш ца дан. Немцойн командованина ультиматум йелира: нагахь санна 10 сахьт далале бехкам боцуш дӀадала барт ца хилахь, советан эскарша онда тохар дийр ду. Цхьа а жоп ца луш, 10 сахьт 40 минот йаьлча советан эскарша онда герз диттира Берлин йуккъехь оборонан йисинчу меттигашна. Йалх сахьт даьлча хиира, дӀадаларан дехарш йухатоьхна хилар. Цул тӀаьхьа тӀаьххьара штурм йолийра гӀалин йуккъерачу декъехь, цигахь йара императоран канцеляри. Канцелярин къийсам лаьттира йерриг буьйсанна 1-чу майхь дуьйна 2-чу дийне кхаччалц, Ӏуьйре тӀекхачале йерриг а хӀусам советан эскархоша дӀалецира.

2-чу майх Ӏуьйранна 1 сахьт 50 минот йаьлча радиохула кхаьчна хӀара хаам: «Оха тхан векалш дӀахьажош бу Бисмарк Штрассан тӀай тӀе. Оха тӀеман операцеш чекхйохуш йу». ТӀаьхьо пропагандин министран гӀовс доктор Фрицше Советан командованега тӀевеара, Берлинерчу гарнизонан немцойн эскаршка дуьхьало йар сацаде аьлла, радиохула кхайкхам бан бакъо йеха аьлла. 3 сахьт даьлча Берлинера гарнизонан йисина меттигаш (134 эзар сов стаг) йийсар хилира.

7-чу майх 2 сахьт 41 минот йаьлча, Ӏуьйранна, (йуккъера Европан хенаца) Реймсехь куьг йаздира Германи бехкам боцуш дӀайаларан актана, иза ницкъ болуш хилира кху беттан 8-чу дийнахь 23:01 сахьт даьлча (9 майхь Москохан хенаца 00:01 сахьт даьлча). Германин Лакхарчу командованица протоколна куьг йаздира инарла Йодла, инарла Уолтер Смитаса (бертан экспедицин ницкъийн цӀарах), инарла Суслопаров Иван (Советан лакхарчу командованин цӀарах), иштта Францин эскаран инарла Севез Франсуа а волуш, цо теш санна куьг йаздира актана. Амма инарла Суслопаровн бакъо йацара Москохара Германийн капитуляцин актана куьйгаш йаздан; Советан паччахьо чӀагӀдора кхин цхьана аьккхана куьйгаш йаздар.

8 майхь 22:43 юккъера Европан хенаца (00:43 9 майх Москохан хенаца), инарла-фельдмаршал Вильгельм Кейтель, иштта люфтваффан инарла-полковник Штумпф а, адмирал Кригсмарин фон Фридебурган а, цуо иштта догӀу бакъо йелира Дёцктан капитализацица, кхин а авторитет, ницкъ болуш хилира 9 майхь Москван хенаца 00:01.

Капитуляци тӀе а эцна, Советан пачхьалкхо Германица барт ца бира, вуьшта аьлча, иза Германица тӀеман хьолехь йисира. Германица тӀом де-юре чекхбелира 1955 шеран 25 январехь, СССР Лакхара Советан Президиумо цуьнца богӀу сацам тӀеэцарца.

Немцойн штабера тӀаьххьара хаам

[нисйе бӀаьра | нисйе]

9-чу майх Германски ставкано, советан эскарша дӀалаьцначу Зоссенехь кхин йоцчу шен тӀаьххьара хаам арахийцира:

Германи дӀайаларан Акт. «Правда», 9-гӀа май, 1945 шо.
« Гросс-адмирал Дёниц ставкера »
« Лакхарчу тӀеман ницкъийн главнокомандующис хаам бо: »
« Малхбалерчу Пруссехь германер эскарша шинаридийнахь тӀаьххьара мӀаьрго кхаччалц латтийра Вислин хин йист а, Фрише Нерунг хин малхбузера меттиг а. Къаьсттина къаьсташ йара 7-гӀа гӀашсалтийн дивизи. Цуьнан масаллин гӀуллакхашна дивизин инарла фон Заукенна совгӀат дира ножа шаьлтанашца а, бриллианташца а, Эчиган жӀаран рыцарийн жӀарна. »
« Коьрта ницкъаш тхан тобийн Курландехь эскаран тобанаш дуккха а беттанашкахь лакхарчу инарли Хильпертан Советан лакхарчу танкийн а, гӀашсалтийн а дакъошна чӀогӀа дуьхьало а йина, майрра 6 боккха тӀом ловш, лийр доцучу сийлаллица дӀакъевлира цара.

Оцу эскаран тобано йухатоьхна муьлхха а хенал хьалха капитуляци йар. Дийна дисинчу кеманаша масаллин низамехь Малхбузе дӀакхачийра чевнаш хилларш а, доьзалийн дай а. Эпсарш а, штабанаш, а шайн эскаршца бисира. Буьйса йуккъе йаьлча, оха тӀеэцначу хьелашца а догӀуш, массо а тӀеман акцеш а, массо а эскарш дӀасалелар а сецира.

»
« Шина баттахь массо а советан тӀелетарш йухатохуш хилла Бреслау ларъйархой, турпалаллин дуьхьало йинчул тӀаьхьа, тӀаьххьарчу минотехь мостагӀчун тоьлла хиларна къарбелира. »
« Къилба-Малхбалер а, Малхбалер а фронташкахь Дрездене кхаччалц коьртачу дакъойн массо а штабашна омра кхаьчна герз деттар сацаде аьлла. Йерриг аьлча санна Богемехь а, Моравехь а,

хиллачу гӀаттаман аьтто белира капитуляцин хьелаш а, оцу регионехь вайн зӀенаш а кхочушъйарна дуьхьало йан. Штабан Лакхарчу главнокомандующи хӀинца а информаци ца кхаьчна Лёран а, Рендуличан а, Шёрнеран а, эскаран тобанех лаьцна.

»
« Атлантикан океанаца йолу чӀагӀонаш ларъйархоша а, Норвегехь эскарш а, Эгейн хӀордан гӀайренаш тӀера гарнизонаш а, Даймахкана генахь тӀом беш, муьтӀахьалла а, низам а лардеш, германер салтичун сий лардеш хилла. »
« Цундела, буьйса йуккъе йаьлча дуьйна, массо а фронташкахь герз тийна дисира. Гросс-адмиралан омрица вермахто сацийра хӀинца маьӀна доцу тӀом. Иштта чекхбелира 6 шо гергга турпалаллин тӀом. Цо вайна баккхий толамаш баьхна, амма хала эшамаш а баьхна. Эххар а немецкин вермахто сий деш дӀайелира мостагӀчун ницкъашца инзаре лакхара хиларна. Немцой салтичо, шен дуйна тешаме а волуш, шен халкъан дуьхьа чаккхенга кхаччалц ша дӀа а луш, кхочушдира бӀешерашкахь цкъа а дицлур доцу хӀума. Тыл шен ницкъаца тӀаьххьара мӀаьрго кхаччалц гӀортор йира цунна, уггаре а даккхий зенаш а ловш. Фронтан а, тӀехьара а шатайпа кхиамаш шайн тӀаьххьара мах хадор карор бу историн тӀаьхьарчу нийсонан кхел йан. »
« МостагӀчунна а харцдан йиш йац немцойн эскархоша лаьттахь а, хи тӀехь а, хӀаваэхь а сийлахьчу гӀуллакхашна а, сагӀанашна а шен ларам бар. Цундела хӀора тӀемалочун йиш йу хьанал а, дозаллица а шен герз дӀа а дитина, вайн историн уггаре а халачу хӀокху сахьташкахь майра а, тешна а вайн халкъан даима дахарехь къахьега верза. »
« Оцу сахьтехь вермахто сий до шен беллачу эскархойн дагалецамаш. Веллачо вай декхаре до Даймахкана бехкам боцуш тешаме хилар, муьтӀахь хилар, низам хилар, дуккха а чевнех цӀий а Ӏенош. »

Дуьхьалонан тӀаьххьара кхерчаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Капитуляцин хенахь немцойн карахь йара цхьа могӀа чӀагӀонаш Францин Атлантикан бердашца (Дюнкерк, Ла-Рошель, Лорьен), Гернси, Джерси а, цхьа могӀа кхин а гӀайренаш, Германин къилбаседан дакъа, Йуккъера Европехь территори (Къилбаседа Германин дакъа, Австри, Чехословаки), тӀайш Данцигера малхбалехьа Пуцигер Нерунг ӀиндагӀехь (Вислин ӀиндагӀ) а, Курландехь (Латвин ССР территори тӀехь), грекийн архипелаган гӀайренаш, Дани а, дукхаха йолу Норвегин а, Голландин хӀордан йистера территорийн цхьа дакъа а. Йуккъера Европехь долу немцойн эскарш, советан фронтана дуьхьал лаьтташ, дӀадала омра кхочуш ца дира, малхбузехьа йухадовла долийра, ингалс-американ оккупацин зоне дехьадовла лууш.

10-чу майх советан эскарша дӀалаьцна гӀалица цхьаьна Пуцигер-Нерунган тӀехь чӀаба а, ткъа 11-чу майхь Курланди шен Ӏуналлехь йира. 14-гӀа май де тӀекхачале Йуккъерчу Европехь малхбузехьа йухадоьдучу немцойн эскаршна тӀаьхьабовлар чекхделира. 9-чу дийнера 14-чу дийне кхаччалц майх массо а фронташкахь Советан эскарша йийсаре лаьцна 1 миллион 230 эзар сов немцойн салти а, эпсарш а, 101 инарла а. 15-чу майх Советски информацин бюро дӀакхайкхийра массо а фронташкахь йийсархош тӀеэцар чекхдаьлла аьлла[8].

Дездеран истори

[нисйе бӀаьра | нисйе]
СССР-н Лакхарчу Кхеташонан Президиуман 1945-чу шеран 8-чу майхь арадаьлла Указ «9-гӀа май толаман деза де кхайкхоран хьокъехь».

Толаман де 9 майхь даздар йукъадаьккхира СССР Лакхарчу Советан Президиуман 1945 шеран 8 майхь арадаьллачу Указаца, цу тӀехь билгалдаьккхина и де белхан доцу де лара деза[9].

1945 шеран 9 майхь[нисйе бӀаьра | нисйе]

9-чу майхь Ӏуьйранна Лакхарчу коьртачу командующис (И. В. Сталина) 369 номер йолу омра делира[10]:

« ОМРА

Лаккхара коьрта командующис ЦӀен эскаран эскаршна тӀехь а, ТӀеман хӀордан флотага а.

»
« 1945-чу шеран 8-чу май Берлинехь немцойн Лакхарчу командованин векалша куьг йаздира немцойн герзахойн ницкъаш бехкам боцуш дӀалуш хиларан актана. »
« Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом, Советан халкъо фашистийн тӀелатархошна дуьхьал толамца чекхбаьлла, Германи йуьззина эшийна. »
« Накъостий ЦӀечу Эскаран салтий а, краснофлотцаш а, сержанташ а,старшинаш а, эскаран а, флотан а эпсарш, инарлаш, адмиралаш, маршалаш, ас декъалбо шу Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом толамца чекхбаккхарца. »
« Германина тӀехь буьззина толам баккхар дагалоцуш тахана, 9-чу майх, Толаман дийнахь, 22 сахьт даьлча вайн Даймехкан коьртачу столице Москвас, Даймехкан цӀарах, эзар тоьпан ткъе итт тоьпан тоьпашца салам ло оцу къегина толам баьккхинчу ЦӀен Эскаран майрачу эскаршна а, кеманашна а, ТӀеман-ХӀордан флотан дакъошна а. »
« Вайн Даймехкан маршонехьа, маршонехьа лаьттинчу тӀемашкахь кхелхинчу турпалхойн гуттаренна а сийлалла! Дукха йехийла толам баьккхина ЦӀен Эскар а, Теман-ХӀордан Флот а! »
« Советан пачхьалкхан Лаккхара коьрта командующи Маршал И. Сталин »
« 1945 шо 9 май »

Цул сов, оцу дийнахь арадаьлла СССР-н Лакхарчу Советан Президиуман «Мидал кхолларх лаьцна цӀе йолу указ» 1941-1945-чу шерашкахь Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь Германина тӀехь толам баккхарна[10].

1945-чу шеран 9-чу майх хилла дуьххьарлера даздар дӀадирзира йоккхачу салютаца. Иза советан нехан иэсехь йеххачу хенахь йисира. Германина тӀехь толам баккхар даздарехь чаккхенан аккорд йара Толаман парад, иза хилира 1945 шеран 24 июнехь[10].

1945 шарера 1964 шаре кхаччалц хилла даздарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

1945—1947 шерашкахь Толаман де белхан доцу де дара[1], амма СССР Лакхара Советан Президиуман 1947 шеран 23 декабрехь динчу омраца мукъа де дӀадаьккхира: Толаман ден метта Керла шо белхан доцу де дира[11]. 17 шо даьлча бен, хӀинцале а Брежневн заманахь, 1965 шеран юбилейн шарахь, Толаман де йуха а белхан де ца хилира[12][13].

ХӀинца йевзаш йолу дезчу дийнан атрибуташ цхьана дийнахь гучу ца йевлла. Масала, тӀом дӀабирзинчул тӀаьхьа хьалхарчу 20 шарахь цхьа парад бен ца хилира Толаман сий деш - 1945 шеран 24 июнехь. Оцу 20 шарахь даздарийн барамаш дозаделла бара, доккхачу декъанна, салютаца, амма йерриг пачхьалкхо, дӀабаханчу тӀеман ветеранашца цхьаьна, билгалдаьккхира Толаман де[14].

Сталинан а, Хрущевн а, заманахь дезде даздарехь «сценарий» цхьаъ йара: центран газеташкахь зорбане йохура даздарийн редакцеш, гала-суьйренаш йора, СССР массо а йаккхийчу гӀаланашкахь 30 тоьпан салют лора. Хрущевн заманахь хилла башхаллаш йара я Сталин а, йа тӀаьххьарчу тӀеман баьчча а, цаьрца дуккхаъчаьрца Хрущев воьжна, хестош ца хилар[14].

Къаьсттина, Толаман хьалхара шо кхачар, 1955 шеран 9 май, могӀарера белхан де дара, тӀеман парад йоцуш, мехкан гӀаланашкахь церемониальни гуламаш дӀахьош белахь а. Иштта билгалдаккха мегар ду майданашкахь а, паркашкахь а концерташ а, массо а йукъараллин даздарш а. Цул сов, Москох а, Союзни республикашкарчу коьртачу гӀаланашкахь а, турпалхойн гӀаланашкахь а 30 тоьпийн залпах салют йира[15].

1958 шарахь дуьйна СССР цхьана а къоман дезчу дийнахь ЦӀен майданна тӀехула авиапарадаш ца йора[16].

1948—1964 шерашкахь Толаман де официалехь даздеш дацара[17].

1965 шарера 1991 шаре кхаччалц хилла даздарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Советан Ӏедал долчу хенахь 1965, 1975, 1985 шерашкахь юбилейн шерашкахь ЦӀечу майданахь 9-чу майх Толаман де даздора.

Толаман де хилира шолгӀа уггаре а мехала къоман дезде (Сийлахь-йоккхачу Октябрьски социалистически революцин кхачар дӀадаьлча) Германи эшийна 20 шо кхаьчначу дийнахь бен. Брежневс баккхий хийцамаш бира Толаман де даздаран ламастехь, уьш тахана а лардеш ду[18]:

  • ЦӀен майданахь тӀеман парад хилира, Кремлан цӀийнехь тӀеэцар хилира;
  • Толаман де йуха а белхан доцу де хилла дӀахӀоьттина.

1965 шеран 9 майхь хилира Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь толам баккхарна лерина шолгӀа парад[19].

ХӀетахь дуьйна даздарийн барам алсамбаьлла. 1967-чу шеран Толаман дийнахь Брежневс шен лаамехь дакъалецира «Вевзаш воцчу салтичун каш» мемориалан комплекс схьайоьллуш. 1975 шеран 9 майхь хиллачу юбилейн барамашна йукъахь дара Ленинан мавзолейна а, Вевзаш воцчу салтичун кашна а тӀехь венок дӀахӀоттор (35 минот), 13:00 сахьт даьлча ЦӀен майданахь хилира Москох кегийрхойн церемониальни демонстраци (45 минотехь)[20], 15:00 - дездеран тӀелацар, 18:50 - тийналлин минот, ткъа 21:00 - синкъераман салют[21].

Цул совнаха, шовзткъалгӀачу шерашкахь дуьйна СССР-н дуккха а гӀаланашкахь дӀайахьа йолийра 9-чу майхь хьалхара тӀеман парадаш. Оцу дийнахь тӀеман дакъош а, тӀеман училищаш а, гӀаланийн урамашкахула тӀеман мемориалашна йа дӀакхелхинчу эскархойн хӀолламашна тӀе лелара, цигахь дӀахьора митингаш а, зезагаш дӀахӀиттор а[22].

1985 шеран 9 майхь кхоалгӀа парад хилира (Толаман 40 шо кхачарца)[23]. ЙоьалгӀа парад хилира 1990 шеран 9 майхь, леийна Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀеман тӀеман техника[24].

Вай хенан даздар Россияхь[нисйе бӀаьра | нисйе]

ЦӀечу майданахь Толаман де, 2010 шо.
Толаман парад Москох, 2016 шо.

СССР йоьхначул тӀаьхьа 9 майхь тӀеман парадаш ца хилира ЦӀен майданахь юбилейн шо кхаччалц 1995. Цул тӀаьхьа Москвахь ши парад хилира: ЦӀен майданахь (гӀаш) а, Поклонная гу тӀехь (эскарийн а, тӀеман техникан а дакъалоцуш). ХӀетахь дуьйна ЦӀечу майданахь хӀора шарахь дӀахьош йу парадаш, амма йуьхьанца тӀеман гӀирс а боцуш.

9 майхь, Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом чекхбаьлла де, Россин тӀеман сийлаллин денойх цхьаъ ду[25].

1997 шарахь дуьйна мехкан урхалхоша парад тӀеэца Мавзолей тӀе хьаладовлар сацийна, иза дан долийна Мавзолейна хьалха хӀоттийначу ханна лехамашна тӀера.

2005-чу шарахь дуьйна Ленинан мавзолей парадаш дӀахьочу хенахь фанерех йина кечъйина йу, цу фонехь хӀетахь дуьйна мехкан куьйгалло парадаш дӀахьош йу. Кху шарахь Москох хиллачу парадехь дакъалоцуш бара лаккхара даржашкахь болу арахьара хьеший, шайна йукъахь Ӏамеркан президент Буш Джордж а, Францин президент Ширак Жак а, КНР-н президент Ху Цзиньтао а, Италин премьер-министр Берлускони Сильвио а волуш, иштта Германин канцлер Шредер Герхард а.

2006-чу шарахь Россин Федерацин президентан указца «ТӀеман сийлаллин гӀала» аьлла сийлахь цӀе кхоьллина.

2007-чу шарахь дуьйна Георгийски ленташ шуьйра лелайо даздаршкахь къоман барт хиларан, даздарийн, дагалецаман, ветеранаш лараран билгало санна[26].

2008-чу шарахь дуьйна йуха а дӀахьош йу и парад, тӀеман техника, шайна йукъахь тӀеман авиаци а йолуш, дакъа а лоцуш.

2010-чу шарахь Москох дӀайаьхьначу парадехь дакъалаьцна Россин бертахойн Гитлерна дуьхьал йолчу коалицерчу: Францин а, Англин а, Ӏамеркан Цхьанатоьхначу Штатийн а, Полшин а эскарш. Кху шарахь Россин 72 гӀалахь цхьана хенахь дӀайаьхьира Толаман парад.

Толаман ден сий деш даздарийн дуьйладеларш а хуьлу массо а турпалхойн гӀаланашкахь, тӀеман округашкахь, Россин а, СНГ-н пачхьалкхийн а, цхьа могӀа йаккхийчу гӀаланашкахь. Оцу дийнахь ламастехь ма-хиллара, фронтовикашна дуьхьалкхета, вевзаш воцчу салтичун коша тӀе венок дӀайуьллу, сийлаллин а, тӀеман доьналлин а хӀолламаш бо, синкъераман салюташ йетта.

2012-чу шарахь Томскехь дуьххьара дӀайаьхьира «Лийрйоцу полк» цӀе йолу барам, цигахь дакъалацархоша колоннехь марш а йина, тӀом биначу шайн дайша: дай-нанойн, дедайн, деден-ненан суьрташ леладора[27]. 2013 шарахь дуьйна и ламаст даьржина йерриг Россияхь а, цул арахьа а, хӀора шарахь цо чулоцу алсамйовлуш йолу гӀаланаш а, пачхьалкхаш а[28]. 2015 шарахь цу бараме 12 миллион гергга стаг дакъалецира йерриг а Россин дӀайаьхьначу маршонехь[29]. Йеккъа цхьана Москох цу барамехь дакъалоцуш вара 500 эзар декъашхо , шайна йукъахь Россин президент В. В. Путин санна[30].

Толаман парад Москох

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  • 1995 шо – Толаман 50 шо кхачар. Поклонная гу тӀехь мемориалан комплекс а, маршал Г. К. Жуков Манежни майданахь схьайиллина. Ветеранийн парад ЦӀечу майданахь, Поклонная гу тӀехь тӀеман техника.
  • 2000 шо – Толаман 55 шо кхачар. ТӀаьххьара ветеранийн парад хилира ЦӀечу майданахь.
  • 2005 – Толаман 60 шо кхачар. Парад шина декъах лаьтташ йара: историн а, кхузаманан а. Парадан кульминаци йара 2600 ветеран цхьа тонна ах тонна мах болчу машенашца чекхвалар. «Георгийски лента» акци йолайалар.
  • 2008 шо – Толаман 63 шо кхачар. Парад йоьдуш, кхузаманан Россин исторехь дуьххьара лелайора ЦӀен майданахь хала тӀеман техника[31].
  • 2009 шо – Толаман 64 шо кхачар[32].
  • 2010 шо – Толаман 65 шо кхачар. Парадехь дакъалецира 11335 Россин Герзан ницкъийн эскархочо, иштта 13 кхечу пачхьалкхашкара, 161 тӀеман техникан дакъа, 127 кеманаш а, вертолеташ а[33].
  • 2011 шо – Толаман 66 шо кхачар. Россин герзан ницкъийн персонал йоцург, парадехь дакъалоцуш йара 106 бронетехниканан дакъа[34].
  • 2012 шо – Толаман 67 шо кхачар. Парадехь дакъалоцуш вара 14 эзар эскархо а, тӀеман техника а, кеманаш а[35].
  • 2013 шо – Толаман 68 шо кхачар. Церемониальни дуьйладерехь дакъалоцуш вара 11 эзар тӀеман белхахо, дуккха а тӀеман техника, ткъа иштта 68 кема а, вертолёт а[36].
  • 2014 шо – Толаман 69 шо кхачар. Верриг а тӀеман парадех дакъалоцуш вара 11 езар эскархо, 151 тӀеман текхан дакъа, 69 кема а, вертолёт а[37].
  • 2015 шо – Толаман 70 шо кхачар. ЦӀен майданах хиллачу парадех дакъалоцуш вара 15000 сов эскархо, 194 дакъа латтан тӀеман техника, шайна йуккъехь тӀаьхьакхъйара «Армата» танк а, 143 кема а, вертолёт а йолуш[38].
  • 2016 шо – Толаман 71 шо кхачар. Парадехь дакъалоцуш вара 10000 гергга стаг а, 130 тӀеман техникан дакъа а[39].
  • 2017 шо – Толаман 72 шо кхачар. Парадехь дакъалоцуш вара 10000 сов стаг а, 114 техника а, шайна йукъахь «Тайфун-К» а, «Тайфун-М» а бронемашинаш а йолуш[40].
  • 2018 шо – Толаман 73 шо кхачар. 13000 сов стаг а, тӀеман техникан 150 масал а марш йира ЦӀечу майданехула. 75 кема а, вертолет а лелара хӀаваэхула. Парадехь дуьххьара гайтира «Терминатор» тӀеман машен а, «Уран» роботаш а, «Катран» а, «Корсар» а, беспилотникаш а[41].
  • 2019 шо – Толаман 74 шо кхачар. Парадехь дакъалоцуш вара 13000 стаг а, 130 дакъа тӀеман техника а. Технически инновацешна йукъахь йара Aurus машенаш, ткъа иштта дукха хан йоццуш тӀеэцна АК-12 автоматаш; Москох Толаман парадан хӀаваан-десантан дакъа йукъахдаьккхира хенан хьелаш бахьана долуш[42].
  • 2020 шо – Толаман 75 шо кхачар. 9-чу майхь COVID-19 эпидеми бахьана долуш парадан хӀаваан-десантан дакъа бен ца хилира, дисина мероприятеш дӀатеттира 24-чу июне, парадехь дакъалецира 14000 сов эскархо, 200 сов тӀеман техникан дакъано, 75 кемано а, вертолёто а[43].
  • 2021 шо – Толаман 76 шо кхачар. Москох ЦӀен майданахь хиллачу парадехь дакъалоцуш вара 12 эзар эскархо а, эпсар а, 191 тӀеман машен а, 76 кема а, вертолёт а[44].
  • 2022-гӀа шо – Толам баьккхина 77 шо кхачар. ЦӀен майданахь хиллачу парадехь дакъалецира 11 эзар эскархочо а, 131 дакъа кхузаманан герзан а, тӀеман техникан а[45].
  • 70 шо кхачарца йоьзна Москох ЦӀечу майданахь дӀайаьхьначу парадан хӀаваэхьара дакъа

    70 шо кхачарца йоьзна Москох ЦӀечу майданахь дӀайаьхьначу парадан хӀаваэхьара дакъа

  • Толаман парад, 2015 шо

    Толаман парад, 2015 шо

  • Санкт-Петербургехь ЦӀийнан майданахь Толаман парад, 2014 шо

    Санкт-Петербургехь ЦӀийнан майданахь Толаман парад, 2014 шо

  • Толаман дийнахь Москох байракхашца хазъйеш, 2021-чу шеран 9-чу майхь

    Толаман дийнахь Москох байракхашца хазъйеш, 2021-чу шеран 9-чу майхь

СССР хиллачу пачхьалкхашкахь дездерш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Толаман де Донецкехь, 9 май 2016 шо

Толаман де даздеш а, белхан доцу де ду йерриг аьлча санна СНГ-н территори тӀехь: Азербайджанехь, Эрмалойчоь, Беларусехь, Казахстанехь, ГӀиргӀазойчоь, Молдовехь, Россехь , Таджикистанехь, Туркменехь[46][47], Узбекистанехь а, Грузехь а, цхьана декъехь къобалйина Абхази[48], Къилба ХӀирийчоь[49] къобал ца йина Приднестровье. ХӀора шарахь, Россотрудничествон векалаллаша гӀо а деш, Толаман денна лерина даздарш дӀахьо махкал арахьа. ХӀора шарахь цу денна лерина мероприятеш дӀахьо дуьненан тайп-тайпанчу маьӀӀехь.

Азербайджан[нисйе бӀаьра | нисйе]

Азербайджанан куьйгалхо Алиев Ильхам Бакох шозза Советан пачхьалкхан турпалхочун Асланов Хазин коша тӀехь хӀоттийначу хӀолламехь Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀеман ветеранашца хиллачу цхьаьнакхетарехь. 2016 шо, 9-гӀа май.

Азербайджанехь къаьсттина тидам тӀебохуьйту 9-чу майх а, Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀеман ветеранашна а. Азербайджанан президентан Алиев Гейдаран сацамца, 1994 шарахь дуьйна Азербайджанехь хӀора шарахь Толаман де санна билгалдоккхуш ду 9 май, иза белхан доцу де ду. Ламастехь ма-хиллара, 9-ра май Азербайджанан президент Алиев Ильхам цхьаьнакхетар хуьлу тӀеман ветеранашца шозза Советан пачхьалкхан Турпалхочун Асланов Хазин коша тӀехь лаьттачу хӀолламехь, хӀолламна зезагаш ло[50], Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь кхелхинчу Азербайджанера массо а эскархойн иэс сийлахь до[51][52][53].

2016-чу шарахь дуьйна хӀора шарахь Бакох дӀахьош йу Азербайджанан казакийн йукъаралло гӀо а деш вовшахтоьхна «Лийрбоцу полк» цӀе йолу мероприяти. Мероприяти йоьдуш декъашхой гулло Бакохан Наримановн кӀоштахь лаьттачу Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь беллачу паргӀатбаьхначу эскархойн массо а кошан мемориалехь, зезагаш а дохку, фашизмна тӀехь толам баккхарехь шайн синош дӀаделлачу турпалхойн иэс сийлахь до[54][55][56].

Эрмалойчоь[нисйе бӀаьра | нисйе]

Толаман парк а, Эрмалойчоьнан нана хӀоллам а, 2020 шеран 9 май.

Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀеман турпалхойн а, зе хиллачеран а иэс хьакхалуш доцуш дуьсу кхузаманан Эрмалойчохь, ткъа Толаман де «шен маьӀна лардина, эрмалойн халкъ турпалаллин а, дендаран а, де санна»[57].

Толаман де тӀекхачале хӀора шарахь йаккхийчу гӀаланашкахь дӀахьо «Георгиевски лента» цӀе йолу патриотически акци[58][59][60][61]. 2016 шарахь дуьйна «Лийр йоцу полк Эрмалойчоьнан» йукъараллин патриотан организацино хӀора шарахь дӀахьо «Лийр йоцу полк» а, «Иэсийн некъ» а барамаш Ереванехь а, Гюмрехь а[62][63][64]. 2020-чу шарахь иштта йолийна онлайн-акци «Сан турпалхочун дийцар», цу тӀехь махкарчу хӀора вахархочун аьтто бу тӀамехь дакъалаьцначу шен гергарчу стагах лаьцна дийца[65].

Шен рогӀехь, эрмалойн Ӏедалан лакхарчу даржхоша чӀагӀдо нацистийн Германица къийсам латторехь советан халкъан коьрта дакъа историн иэс мехала хилар, иза галдаккха гӀертарх лардо[66].

Узбекистан[нисйе бӀаьра | нисйе]

1999 шарахь дуьйна 9 май Узбекистанехь билгалдоккху къоман дезде санна — Дагалецаман а, сийлаллин а де[67].

Украина[нисйе бӀаьра | нисйе]

Толаман де Киевехь Хрещатикехь 2010 шеран 9 майхь, танк Т-34-85

1991-чу шарера 2015-чу шаре кхаччалц Украинехь Толаман де официалехь билгалдаьккхира «Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамехь толаман де» аьлла[68]. Амма 2015-чу шеран 9-чу апрелехь Украинин Лакхарчу Радано тӀеийцира «1939-1945-чу шерашкахь хиллачу ШолгӀачу Дуьненан тӀамехь нацизмна тӀехь толам баккхар дахдарх» низам, 9-чу майхь цу низамна куьйгаш йаздира президенто, ткъа 21-чу майхь иза болх бан доладелла[69].

Официалехь даздеш ду Дагалецаман а, маслаӀатан а де (8-гӀа май) а, Дуьненан ШолгӀа тӀамехь нацизмна тӀехь толам баккхаран де а (9-гӀа май)[70][71]. Иштта, 2015 шарахь дуьйна Украинехь дихкина советан символаш, пачхьалкхан декоммунизацин декъехь[72], шайна йукъахь Толаман байракх а болуш[73].

Деза де хийцаделлехь а, шен классикан кепехь Толаман де официалехь доцуш даздеш ду. Къаьсттина, 2017 шарахь Украинин цхьа могӀа регионан центрашкахь дӀайаьхьира «Лийр йоцу полк» маршонаш, уьш чекхйевлира церан декъашхошна а, националистийн вовшахтохараллашна векалшна а йукъахь тасадаларшца[74].

2018 шарахь оцу акцин гурашкахь марш дӀайахьарца цхьаьна Киевехь дов а хилира[75]. Цул сов, Украинехь Толаман де даздар билгалдаьккхира дихкина символаш лелорна лецаршца (йоллучу пачхьалкхехь лаьцна 14 стаг)[76].

Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀеман билгалонаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

СССР-хь хиллачу Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь толам баккхаран коьрта билгалонаш йара Даима йогу цӀе, турпалхойн гӀаланашкахь мемориалаш, Даймехкан тӀеман орден, гвардин лента, цӀен гвоздика, салтичун седа болу пилотка, кхин а. ТӀаьхьо царна тӀетоьхна Россин Федерацехь «Георгиевски лента» акци а, цуьнан аналогаш кхечу СНГ-н пачхьалкхашкахь а.

СССР хиллачу пачхьалкхашна арахьа дездерш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Берлинехь паргӀатваьккхинчу салтичун хӀолламна хьалха зезагаш, 2010-чу шеран 9-гӀа май.
Болгархой Софияхь Советан эскаран хӀолламна хьалха, 2015-чу шеран 9-гӀа май

Исраил. Исраило а даздо Толаман де[77]. Оцу пачхьалкхехь 9 май къоман дезде хилира 2000 шарахь Дуьненан ШолгӀа тӀеман ветеранех а, гонах дийна бисинарш а хьокъехь низам тӀеэцар бахьана долуш; и дезде шайца деана СССР-ра репатрианташа (иза йохале а, йохале а), пачхьалкхан тӀегӀанехь Толаман де даздарехь аьтто баьлла[78]. Даздарийн парадаш дӀахьо Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀеман ветеранаш дакъалоцуш, Германи эшорехь церан инзаре доккха дакъа цу сохьта ца хилла, амма Исраилан пачхьалкхо къобалдина[79][прим. 1]. 2017-чу шеран июлехь Израилан парламенто официалехь низам тӀеийцира нацистийн Германина тӀехь толам баккхаран де 9-чу майхьдаздеш[80][81].

Серби. 9-гӀа майхь пачхьалкхан дезде ду мукъа де ду махкахь.

ФРГ. Германехь официалехь билгалдоккху 8-гӀа май Маршонан де санна. И де къоман деза де дацахь а, дукхахьолахь йерриг пачхьалкхехь тайп-тайпана дагалецаман барамаш дӀахьо, къаьсттина горгачу юбилейшкахь. Цул совнаха, кху беттан 9-чу дийнахь Берлинерчу Трептоверан паркехь мемориалан барамаш дӀахьо, тӀемало-маьршаваьккхинчун хӀолламна хьалха зезагаш дуьллу, вовшахтуху йукъараллин даздарш, цу йукъахь уггар хьалха дакъалоцу оьрсийн мотт буьйцучу бахархоша[82].

Йоккха Британи. 2007-чу шарахь дуьйна хӀора шарахь Лондонехь (Йоккха Британехь) Толаман де даздарш дӀахьош ду. Цигахь тидам тӀебохуьйтуш бу Британино доккха дакъа лаьцначу Къилбаседанан колоннашна. Даздар дӀахьо 9-чу май, лаьтта церемонех «Белфаст» крейсер тӀехь (Темзан къилбаседа бердаца дӀахӀоттийна музей), цигахь дакъалоцуш бу Британин а, Россин а ветеранаш, Британин паччахьан доьзалан декъашхой, Россин а, Британин а дипломаташа. 2012 шарахь дуьйна даздар шордина Паччахьан филармонин оркестран йиллина спектакльца, декхаре йукъайаьккхина Чайковский Пётран 1812 шеран увертюра, цуьнца цхьаьна крейсеран тоьпан залпаца цхьана.

Болгарехь. 1945-чу шарера 1989-чу шаре кхаччалц Болгарин Халкъан Республикано хӀора шарахь даздора Толаман де. 1989 шеран 10 ноябрь дӀайаьллачул тӀаьхьа Толаман де дӀадаьккхира махкахь официалан дезачу денойн тептарера[83]. Амма русофилийн организацешна а, аьтто-политикан партешна а, кхиъна православин а, славянийн а ша-шех кхетам болчу наха а декъашхой болчу болгараша хӀора шарахь даздо Толаман де. 2005-чу шарахь дуьйна Толаман де даздеш болчу болгархоша лелош йу символан Георгийски ленташ[84].

Словаки. Словакехь пачхьалкхан тӀегӀанехь лаккхара мах хадабо Дуьненан ШолгӀа тӀом боьдуш Чехословаки а, Малхбален Европа а мукъайаккхарехь ЦӀен Эскаран ролан. 63 эзар советан эскархочо шайн синош дӀаделла Словаки маьршайаккхархьама. Нацизмна тӀехь толам баккхаран де махкахь къоман дезде ду, иза билгалдоккху 8-чу майхь, оцу дийнахь президент а, премьер-министр а ламастехь тӀеман мемориалашка воьду, маьрша баьхначу эскархойн хӀолламашна тӀе зезагаш дӀахӀиттадо. Халкъан вевзаш волчу Словакин политико, дуккхаза а премьер-министр хиллачу Фико Роберта шен йукъараллин къамелашкахь доккха дакъа лоцу Словаки маьрша йаьккхинчу нехан иэс чӀагӀдарехь[85].

Толаман денна лерина совгӀаташ

[нисйе бӀаьра | нисйе]

СССР[нисйе бӀаьра | нисйе]

Орден «Победа» Орден «Толам»

Медаль «За взятие Берлина» Мидал «Берлин схьайаккхарна»

Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Мидал «Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь Германина тӀехь толам баккхарна 1941-1945 шерашкахь»

Юбилейная медаль «Двадцать лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Юбилейни мидал «Ткъо шо кхачарна Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь толам баккхаран 1941-1945 шерашкахь»

Order of Glory Ribbon Bar.png Синан значок «25 шо толам баьккхин Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь»

Юбилейная медаль «Тридцать лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Юбилейни мидал «Ткъе итт шо кхачарна толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941-1945 шерашкахь»

Юбилейная медаль «Сорок лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Юбилейни мидал «Шовзткъа шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941-1945 шерашкахь»

Болгари[нисйе бӀаьра | нисйе]

Медаль «Отечественная война 1944—1945 гг.» Мидал «Даймехкан тӀом 1944-1945 шераш»

Медаль «За участие в антифашистской борьбе» Мидал «Антифашистийн къийсамехь дакъалацарна»

Медаль «30 лет Победы над фашистской Германией» Мидал «30 шо толам баьккхина фашистийн Германина тӀехь»

Медаль «40 лет Победы над фашизмом» (НРБ) Мидал «40 шо толам баьккхина фашизмна тӀехь»

Болгархой Софияхь Советан эскаран хӀолламна хьалха, 2015-чу шеран 9-гӀа май.

Югослави[нисйе бӀаьра | нисйе]

Партизанский памятный знак 1941 года Партизанийн дагалацаман знак 1941 шарахь дуьйна

Медаль «30 лет победы над фашизмом» Мидал «30 шо толам баьккхин фашизмна тӀехь»

Медаль «Смерть фашизму — свобода народу» Мидал «Фашизмана Ӏожалла – халкъана маршо»

Росси[нисйе бӀаьра | нисйе]

Медаль «50 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Мидал «50 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Медаль 60 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг. Мидал «55 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Медаль «65 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Мидал «60 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

70 victory rib.png Мидал «65 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Медаль «75 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Мидал «70 шотолам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Азербайджан[нисйе бӀаьра | нисйе]

Медаль «75 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» (Азербайджан) Мидал «75 шо толам баьккхинчу Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Белорусси[нисйе бӀаьра | нисйе]

60 лет освобождения Республики Беларусь от немецко-фашистских захватчиков Мидал «60 шо кхачар мукъайаьккхина Беларусь Республика немецкин фашистийн тӀелатархойх»

65 лет освобождения Республики Беларусь от немецко-фашистских захватчиков Мидал «65 шо кхачар мукъайаьккхина Беларусь Республика немецкин фашистийн тӀелатархойх»

70 лет освобождения Республики Беларусь от немецко-фашистских захватчиков Мидал «70 шо кхачар мукъайаьккхина Беларусь Республика немецкин фашистийн тӀелатархойх»

75 лет освобождения Беларуси от немецко-фашистских захватчиков Мидал «75 шо кхачар мукъайаьккхина Беларусь Республика немецкин фашистийн тӀелатархойх»

75 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 годов Мидал «75 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Толаман 20 шо кхачарца доьзна дагалецаман ахча, 1965 шо.

Украина[нисйе бӀаьра | нисйе]

Дагалецаман знак «50 шо кхаьчна Украина маьрша йаьккхина»

Юбилейная медаль «60 лет освобождения Украины от фашистских захватчиков» Юбилейни мидал «60 шо кхачар Украина фашистийн тӀелатархойх мукъайаьккхина»

Медаль «70 лет освобождения Украины от фашистских захватчиков» Мидал «70 шо кхаьчна Украина фашистийн тӀелатархойх мукъайаьккхина»Юбилейная медаль «70 лет Победы над нацизмом» |Юбилейн мидал «70 шо толам баьккхина Нацизман тӀехь»

Орден Богдана Хмельницкого (Украина) Богдан Хмельницкин орден

Казахстан[нисйе бӀаьра | нисйе]

Медаль «60 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» (Казахстан) Мидал «60 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Медаль «65 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» (Казахстан) Мидал «65 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

ЛНР[нисйе бӀаьра | нисйе]

Юбилейная медаль «70 лет Победы» Юбилейни мидал «Толаман 70 шо»

Молдова[нисйе бӀаьра | нисйе]

Орден Республики (Молдавия) Республикан орден

Туркменистан[нисйе бӀаьра | нисйе]

Юбилейни мидал «60 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Юбилейни мидал «75 шо толам баьккхина Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь 1941–1945 шерашкахь»

Израил[нисйе бӀаьра | нисйе]

Медаль «Борец с нацизмом» Мидал «Нацизма дуьхьал»

Культурехь Толаман де

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Музыка[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Толаман де (илли)

Телевидени[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • «Толаман салют» (СССР Йуккъера телевиденин 7 концертан программа (режиссёр Черкасов Виктор), 1983—1985 шераш)
  • «9-гӀа май. Лични хьежамаш» (теле-альманах, 2008-2010)

Кино[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Толаман де (документалан фильм Лозницин Сергейн, 2018 шо)

Филетали[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • «‎Толаман де» аьлла тӀехь йаздина почтан марка. СССР, 1945 шо (ЦФА [АО Марка] № 962)

    «‎Толаман де» аьлла тӀехь йаздина почтан марка. СССР, 1945 шо (ЦФА [АО Марка] № 962)

  • Почтан марка «‎Дала бехийла вайн Толам!«» СССР, 1945 шо

    Почтан марка «‎Дала бехийла вайн Толам!«» СССР, 1945 шо

  • Толаман денна 65 шо кхачарца йоьзна почтан блок. Азербайджан, 2010 шо

    Толаман денна 65 шо кхачарца йоьзна почтан блок. Азербайджан, 2010 шо

  • Толаман 60 шо кхачарца доьзна юбилейни марка. Украина, 2005 шо.

    Толаман 60 шо кхачарца доьзна юбилейни марка. Украина, 2005 шо.

  • СССР-н почтан марка, 1985 шо.

    СССР-н почтан марка, 1985 шо.

  • 2015 шеран марка, Белорусси.

    2015 шеран марка, Белорусси.

  • Толаман 70 шо кхачаран сий деш юбилейн марка (2015 шо), Эрмалойчоь.

    Толаман 70 шо кхачаран сий деш юбилейн марка (2015 шо), Эрмалойчоь.

Толаман де Оьрсийн православин килсехь

[нисйе бӀаьра | нисйе]

1945 шарахь шен Пасхин хаамехь Москохан а, Йерриг Русин а патриархо Алексей I-чо йаздина[86].

« Пасхин хазахетар Денваларан Христовин леррина хӀинца цхьаьнакхетна ду, вайн майрачу эскарийн а, вайн бертахойн эскарийн а цхьаьнакхетначу ницкъаца вайн бӀаьргашна хьалха дӀатоьхначу немцойн фашизман харцонна а, боданна а тӀехь гергарчу хенахь бакъдолчун а, серлонан а толам баккхаран сирлачу сатийсамца. »
« Фашизман боданечу ницкъашна дуьхьало йан а, новкъарло йан а йиш йацара Дала леррина Христовина серлонна а, ницкъана а, ткъа Делан массо а ницкъ хилар гучуделира адаман дагахь лаьттачу ницкъана тӀехула. »

Ӏибадат даран башхаллаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

26-чу апрелехь (9-чу майхь), Толаман дийнахь, Оьрсийн Православин Килсано дӀахьо белла эскархой дагалецамаш – билгалдаьккхина хан а йолуш, белларш леррина дагалоцуш цхьаъ бен доцу де. Литурги дӀайаьллачул тӀаьхьа килсашкахь дӀахьо дагалецаман Ӏадат, дӀакхелхинчу салташна[87]. Толаман дийнахь хӀора шарахь «Ийманна а, Даймахкана а, халкъана а дуьхьа шайн дахар дӀаделлачу салташна а, 1941-1945-чу шерашкахь хиллачу Сийлахь-Боккхачу Даймехкан тӀамехь гӀазотехь беллачу массо а нахана а» дагалецамаш кхоьллина Оьрсийн Православин Килсан Архиерийски Соборано 1994-чу шарахь[88].

2010-чу шеран Толаман де тӀекхачале, Москван а, Йерриг Русин а патриарха Кириллс декъалдира Оьрсийн православин килсан массо а килсаш, «вайн халкъ инзаречу, леш волчу мостагӀчух, вайн Даймахкана исторехь ца бевзаш хиллачу кхерамах кӀелхьардаккхар дагалоцуш доӀанаш дӀадахьа» шен кху дийнахь. Патриарха оцу гӀуллакхна лерина доӀа хӀоттийра, оьрсийн эскаро Наполеонна тӀехь толам баккхаран сий деш йаздина Москварчу сийлахьчу Филаретан доӀа бух а эцна[89].

Мах хадорш хилчунна[нисйе бӀаьра | нисйе]

Толаман тема кхидӀа а дӀахьош, патриарха Кирилла кхайкхам бира, иза «Делан лаамца дакъалоцуш хилла» хилар дагахь латторе, ткъа тӀом, цо дийцарехь, Везачу Делера зер ду, иза дохкодовларца тӀеэца дезаш ду[90].

« Ткъа цунна жоп луш, Дело тамашийна хӀуманаш дийр ду, Москох кӀелхьара а йаьккхина, вайн мохк а, йерриг Европа а кӀелхьарайаккхаран тамашийна хӀума санна.

— Интерфакс. Толаман денна леррина доӀа йаздина патриарха Кириллас[89].

»

Патриарх Кирилла дийцарехь, Москван Филаретан заманахь (аьлча а, XIX бӀешарахь) Оьрсийн килсо тӀеоьцура Наполеонан эскарна тӀелатар, дерриге а къоман «къиношна таӀзар» санна. Цо дагалоьцура, нийсса шо хьалха (аьлча а, 2009-чу шарахь) ша кхайкхам бина хилар, халачу кхелехь, иштта адамийн къинош бахьана долуш хиллачул тӀаьхьа, Толам халкъана Делан къинхетам санна тӀеэца беза аьлла, ткъа цу минотехь ша «цецваьлла хиларх» мукӀарло дира, светски прессан реакцех[91].

Амма, Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом халкъан къиношна «Делан пурба» хилла бохуш, мах хадорш хьалха а гайтина. Къаьсттина, архимандрит Кирилл (Павлов), 1990-гӀа шераш йуккъе дахча, «боккха инзаре Даймехкан тӀом, хьаха, Делан пурбанан тӀаьхье йара» Дела воцуш ваха гӀертарна, дин дерриге а дӀадаккха а, буьззина атеизм дӀахӀотто а[92].

« Дело хьалххе гуш хилла и мостагӀийн планаш, уьш кхочуш ца хилийтархьама, Дело тӀом дӀабахьа бакъо йелла. Ларамаза дац.

— Архимандрит Кирилл (Павлов) аьлла. Евангелица лелла со, ца кхоьруш... [93][92]

»

Сийлахь-боккхачу Даймехкан тӀамехь «‎Толаман де»‎ терминан истори

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Оьрсийн литературехь «Толаман де» боху дош дуьххьара лелор гучуделира Москвахь тӀом боьдуш, ЦӀен Эскаро дуьххьара сацам болуш контрнаступлени йолийна кӀира даьлча. 1941 шеран 12 декабрехь йаздархочун Эренбург Илья «Толаман кхоллам» цӀе йолчу «Московский Железнодорожник» газетехь зорбане йаьккхинчу, болат автомагистралаш тӀехь белхалошна лерина йолчу статья тӀехь аьлла, къаьсттина[94][95].

« «ЦӀерпошташ – мехкан цӀий чухула лела харапхенаш йу: снарядаш а бепиг а, бомбанаш а мехкадаьтта а. Вайн аьчканекъан белхалоша шаьш майра тӀемалой хилар гайтира. Летчикашца а, танкисташца а, артиллеристашца а, хӀордахошца а, цхьаьна дерриг а до цара Толаман дуьхьа. Суна Брянскехь гира цӀерпоштнекъан белхахоша цӀергахь болх муха бо. Бомбанаш йеттара, амма майрачу наха тийна-таьӀна тӀеман гӀирсашца долу вагонаш дӀасакъаьстира... Толаман де тӀекхаьчча, уггаре а хьалха аьчканекъан белхахой дагалоьцур бу вайн салтий...» [94][96]

»

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. ↑ 1 2 Указ Президиума Верховного Совета СССР от 8 мая 1945 г. «Об объявлении 9 мая праздником победы». ТӀекхочу дата: 2020 шеран 11 май. Архивйина 2019 шеран 17 июлехь
  2. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 26 апреля 1965 г. «Об объявлении 9 мая нерабочим днём». ТӀекхочу дата: 2017 шеран 21 август. Архивйина 2017 шеран 21 августехь
  3. ↑ 1 2 Россия и СССР в войнах XX века. Потери вооружённых сил. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 10 апрель. Архивйина 2007 шеран 5 октябрехь
  4. ↑ Берлинская операция 1945 — йаззам бу Большой советской энциклопедии
  5. ↑ «За Берлин» в Учительской газете. ТӀекхочу дата: 2014. Архивйина 2008 шеран 3 майхь
  6. ↑ Также существуют альтернативные версии того, кто же на самом деле водрузил советский флаг над рейхстагом. См. подробнее Штурм Рейхстага.
  7. ↑ Солдат эфира Интервью А. Шереля с Н. Левитаном. Московский Комсомолец. (2.10.2004).
  8. ↑ Сводка Совинформбюро за 15 мая 1945 года. ТӀекхочу дата: 2008 шеран 8 май. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 24 августехь
  9. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 8 мая 1945 г. «Об объявлении 9 мая праздником победы». ТӀекхочу дата: 2015 шеран 10 апрель. Архивйина 2012 шеран 18 январехь
  10. ↑ 1 2 3 Татьяна Воронцова. Юбилеи Победы Архиван копи 2015 шеран 21 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Проект «Уроки истории. XX век», 26 мая 2009 г.
  11. ↑ 70-летие Великой Победы Архиван копи 2018 шеран 20 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Гарант. РУ, информационно-правовой портал.
  12. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 26 апреля 1965 г. № 3478-VI «Об объявлении 9 мая нерабочим днём». ТӀекхочу дата: 2016 шеран 7 май. Архивйина 2015 шеран 23 ноябрехь
  13. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 26 апреля 1965 г. № 3479-VI «О признании утратившей силу статьи 1 Указа Президиума Верховного Совета СССР от 23 декабря 1947 г.» ТӀекхочу дата: 2015 шеран 16 май. Архивйина 2015 шеран 22 майхь
  14. ↑ 1 2 Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху sad тIетовжаран йоза йаздина дац
  15. ↑ История парадов Победы на Красной площади — Биографии и справки — ТАСС. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 8 январь. Архивйина 2021 шеран 10 январехь
  16. ↑ История парадов Победы на Красной площади — Биографии и справки — ТАСС. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 8 январь. Архивйина 2021 шеран 10 январехь
  17. ↑ История парадов Победы на Красной площади — Биографии и справки — ТАСС. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 8 январь. Архивйина 2021 шеран 10 январехь
  18. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху sad3 тIетовжаран йоза йаздина дац
  19. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху автоссылка23 тIетовжаран йоза йаздина дац
  20. ↑ «Этот День Победы»: когда 9 мая стало выходным и как отмечали праздник в СССР и России — ТАСС. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 13 май. Архивйина 2021 шеран 13 майхь
  21. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху sad4 тIетовжаран йоза йаздина дац
  22. ↑ Денис Бабиченко. Эти дни Победы. Итоги, № 19/465 (2005 шеран 10 май). ТӀекхочу дата: 2011 шеран 17 март. Архивйина 2019 шеран 19 декабрехь
  23. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху автоссылка12 тIетовжаран йоза йаздина дац
  24. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху автоссылка13 тIетовжаран йоза йаздина дац
  25. ↑ Федеральный закон от 13 марта 1995 г. № 32-ФЗ «О днях воинской славы и памятных датах России». Kremlin.ru. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 9 февраль. Архивйина 2021 шеран 26 ноябрехь
  26. ↑ ""Георгиевская ленточка": история акции". РИА Новости. 20070424T1254. ТӀекхачаран де: 2024 ш. 09 майхь. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка)
  27. ↑ Бессмертный полк. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 10 апрель. Архивйина 2015 шеран 16 апрелехь
  28. ↑ Акция «Бессмертный полк» пройдёт 9 мая в 800 городах 12 стран мира Архиван копи 2015 шеран 6 апрелехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // «РИА Новости», 2 апреля 2015 г.
  29. ↑ В шествии «Бессмертного полка» участвовали 12 миллионов россиян Архиван копи 2015 шеран 11 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // РИА Новости, 9 мая 2015 г.
  30. ↑ Путин с портретом отца-фронтовика присоединился к шествию «Бессмертного полка» Архиван копи 2015 шеран 11 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // ТАСС, 9 мая.
  31. ↑ Военный парад в честь 63-й годовщины Победы в Великой Отечественной войне. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  32. ↑ Военный парад на Красной площади. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  33. ↑ На Красной площади состоялся парад в честь 65-й годовщины Великой Победы. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  34. ↑ Военный парад на Красной площади. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  35. ↑ Военный парад в честь 67-й годовщины Великой Победы. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  36. ↑ Военный парад в честь 68-й годовщины Великой Победы. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  37. ↑ Парад Победы на Красной площади. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  38. ↑ Парад в честь 70-летия Великой Победы. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  39. ↑ Военный парад на Красной площади. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  40. ↑ Военный парад на Красной площади. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  41. ↑ Военный парад на Красной площади. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 2 майхь
  42. ↑ Парад Победы — 2019. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2021 шеран 9 майхь
  43. ↑ Парад в честь 75-летия Великой Победы. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2022 шеран 8 апрелехь
  44. ↑ Чем запомнился Парад Победы 2021 года. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 2 май. Архивйина 2021 шеран 31 декабрехь
  45. ↑ Парад военной техники и авиации 9 мая // www.kp.ru. — 2022. Архивйина 2022  шеран  21 майхь.
  46. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху turkmenistan тIетовжаран йоза йаздина дац
  47. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху infoabad тIетовжаран йоза йаздина дац
  48. ↑ Государственные праздники Республики Абхазия. ТӀекхочу дата: 2014. Кху чуьра архивйина оригиналан 2012 шеран 18 мартехь
  49. ↑ В Южной Осетии утверждён календарь праздничных дней и памятных дат. ТӀекхочу дата: 2014. Архивйина 2012 шеран 30 ноябрехь
  50. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху moscow-baku тIетовжаран йоза йаздина дац
  51. ↑ Ильхам Алиев и Мехрибан Алиева посетили могилу Ази Асланова. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 10 май. Архивйина 2022 шеран 10 майхь
  52. ↑ Ильхам Алиев и Мехрибан Алиева посетили могилу Ази Асланова. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 10 май. Архивйина 2022 шеран 10 майхь
  53. ↑ Ильхам Алиев посетил могилу Ази Асланова. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 10 май. Архивйина 2022 шеран 10 майхь
  54. ↑ В России и Азербайджане отмечают 76-ю годовщину Победы в Великой Отечественной войне. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 10 май. Архивйина 2021 шеран 18 июнехь
  55. ↑ Победа объединяет: акция «Бессмертный полк» прошла в Баку. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 10 май. Архивйина 2022 шеран 10 майхь
  56. ↑ Мы их помним, значит, они живут вечно: как в Баку отметили День Победы — фото. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 10 май. Архивйина 2022 шеран 10 майхь
  57. ↑ Енокян А.В. Историческая память о Великой Отечественной войне в Армении // Постсоветские исследования. — 2020. — Т. 3, № 5. — С. 403—408. Архивйина 2022  шеран  21 февралехь.
  58. ↑ "В Ереване стартовала акция "Георгиевская ленточка"". РИА Новости. 28.04.2019. Архивировано 2022 ш. 28 апрелехь. ТӀекхачаран де: 2022 ш. 11 майхь. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка)
  59. ↑ "В Армении прошла акция «Георгиевская ленточка» с участием военнослужащих ЮВО и юнармейцев". МО России. 06.05.2019. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка)
  60. ↑ "В Ереване дан старт акции «Георгиевская ленточка»". Армянский музей Москвы. 01.09.2021. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка)
  61. ↑ "В Армении стартовала акция "Георгиевская лента"". https://ru.armeniasputnik.am. 27.04.2022. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка); Внешняя ссылка в |website= (справка)
  62. ↑ "К шествию «Бессмертный полк» в Ереване присоединился и президент Армении Армен Саркисян". panorama.am. 09.05.2018. Архивировано 2022 ш. 26 мартехь. ТӀекхачаран де: 2022 ш. 10 майхь. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка)
  63. ↑ "Бессмертный полк Армении пройдет по Еревану в четвёртый раз". rusarminfo.ru. 09.04.2019. Архивировано 2021 ш. 12 апрелехь. ТӀекхачаран де: 2022 ш. 21 апрелехь. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка)
  64. ↑ Безмолвная акция «Бессмертный полк» прошла в Ереване // https://ru.armeniasputnik.am/. — 2022. — 9 майхь. Архивйина 2022  шеран  21 майхь.
  65. ↑ "«Бессмертный Полк Армении» запускает онлайн акцию «История моего героя»". newsarmenia.am. 22.04.2020. Архивировано 2022 ш. 10 майхь. ТӀекхачаран де: 2022 ш. 21 апрелехь. {{cite news}}: Проверьте значение даты: |date= (справка)
  66. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху автоссылка42 тIетовжаран йоза йаздина дац
  67. ↑ maksad. День Памяти и Почестей в Узбекистане – как он возник(бил-боцу.). Новости Узбекистана сегодня: nuz.uz (2022 шеран 8 май). ТӀекхочу дата: 2023 шеран 8 апрель.
  68. ↑ Текст закона. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 20 август. Архивйина 2016 шеран 24 мартехь
  69. ↑ Текст закона. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 20 август. Архивйина 2016 шеран 24 мартехь
  70. ↑ Закон України «Про увічнення перемоги над нацизмом у Другій світовій війні 1939—1945 років» // Голос України: газета Верховної Ради України. — 2015. — 20 травня (№ 87).
  71. ↑ В Украине отменили «Великую Отечественную войну» Архиван копи 2015 шеран 15 апрелехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // «Вести-Репортёр», 9 апреля 2015 г.
  72. ↑ Порошенко велел отказаться от понятия «Великая Отечественная война» Архиван копи 2016 шеран 5 апрелехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Взгляд (интернет-газета), 15 мая 2015 г.
  73. ↑ День без Победы — Как Киев борется с праздником 9 Мая Архиван копи 2016 шеран 8 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Lenta.ru, 8 мая 2016 г.
  74. ↑ Провокации, драки и потасовки: как в Украине проходит День Победы Архиван копи 2018 шеран 27 июнехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Апостроф, 9 мая 2017 г.
  75. ↑ На акции «Бессмертный полк» в Киеве затеяли драку: эксклюзивные фото Архиван копи 2018 шеран 15 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Апостроф, 9 мая 2018 г.
  76. ↑ Массовые акции в Украине по случаю Дня Победы: названо число задержанных Архиван копи 2018 шеран 16 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Апостроф, 9 мая 2018 г.
  77. ↑ В Израиле отмечают День Победы Архиван копи 2015 шеран 18 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // «Первый канал», официальный сайт, 9 мая 2012, среда, 09:22.
  78. ↑ Эла Котлер. (Израиль)Израиль отмечает День Победы над нацистской Германией Архиван копи 2015 шеран 18 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Международное французское радио, 9 мая 2013 г.
  79. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху rfi тIетовжаран йоза йаздина дац
  80. ↑ Парламент Израиля утвердил празднование Дня Победы 9 мая Архиван копи 2018 шеран 29 мартехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ(оьр.)
  81. ↑ Закон о Дне победы над нацистской Германией (2017) Архиван копи 2018 шеран 9 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ(жуьгт.)
  82. ↑ Gedenken am «Tag des Sieges» — Tausende Menschen am Ehrenmal in Treptow Архиван копи 2016 шеран 2 ноябрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ(нем.)
  83. ↑ Росица Младенова. 9 МАЙ- ДЕН НА ПОБЕДАТА, ДЕН НА ПОЧИТ КЪМ ЗАГИНАЛИТЕ ЗА ОТЕЧЕСТВОТО (болг.). Национальное движение «Русофилы» (Болгария) (2014 шеран 12 май). ТӀекхочу дата: 2015 шеран 15 октябрь. Архивйина 2014 шеран 20 июлехь
  84. ↑ Мирослав Ганчев. Георгиевска лента – символ на Победата (болг.). Национальное движение «Русофилы» (Болгария) (2015 шеран 4 май). ТӀекхочу дата: 2015 шеран 15 октябрь. Архивйина 2016 шеран 4 мартехь
  85. ↑ Росица Младенова. 9 МАЙ- ДЕН НА ПОБЕДАТА, ДЕН НА ПОЧИТ КЪМ ЗАГИНАЛИТЕ ЗА ОТЕЧЕСТВОТО (болг.). Национальное движение «Русофилы» (Болгария) (2014 шеран 12 май). ТӀекхочу дата: 2015 шеран 15 октябрь. Архивйина 2014 шеран 20 июлехь
  86. ↑ Божиею милостию смиренный Алексий, Патриарх Московский и всея Руси преосвященным архипастырям, пастырям и верным чадам Православной Русской церкви // «Журнал Московской Патриархии». — 1945. — № 5, май.
  87. ↑ Елизавета Киктенко. Родительские субботы Архиван копи 2015 шеран 18 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // «Фома», журнал.
  88. ↑ Месяцеслов, 26 апреля по старому стилю / 9 мая по новому стилю Архиван копи 2015 шеран 18 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Русская Православная Церковь. Православный календарь на 2016 год.
  89. ↑ 1 2 Патриарх Кирилл написал специальную молитву для Дня Победы Архиван копи 2015 шеран 18 майхь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Интерфакс, новости, 6 мая 2010 года, 12:42.
  90. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху kirill2 тIетовжаран йоза йаздина дац
  91. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху kirill3 тIетовжаран йоза йаздина дац
  92. ↑ 1 2 Архимандрит Кирилл (Павлов). Проповеди Архиван копи 2011 шеран 24 июлехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ // Православие и современность. Информационно-аналитический портал Саратовской епархии Русской Православной Церкви.
  93. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху kirill_pavlov тIетовжаран йоза йаздина дац
  94. ↑ 1 2 Харланович И. В. Они везли победу на запад! // Евразия Вести. — 2005. — IV. Апрель. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 1 апрель. Архивйина 2019 шеран 1 апрелехь
  95. ↑ Провидение Эренбурга. Гудок (2019 шеран 8 май). ТӀекхочу дата: 2019 шеран 8 май.
  96. ↑ Московская железная дорога: 55 лет движения вперёд / Под ред. В. В. Мягкова. — М., 2014. — С. 19—20.

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]


Цитатийн гӀалат: Тобан «прим.» йолуш йолу тегашца <ref> йогӀуш йолу тег <references group="прим."/> ца карийна

Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Толаман_де&oldid=12848016»