Керла шеран дитт

Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Кхуза хьажош ду дехар «Керла шеран ёлка». ХӀокху темин оьшу ша агӀо.
Хьажа иштта: Рождествон ёлка

Керла шеран дитт — баккъала долу йа сийлаллин дитт, кечдо леррина Керлачу шарна. Керлачу шеран диттан ламасташ ССРС хиллачу махкахь, йу советийн альтернатива Рождествон, иштта ду Азехь.

Москохара ЦӀен майданара Керлачу шеран ёлка

Оьрсийчохь а, социалистийн лагеран хиллачу кхечу пачхьалкхашкахь а иза йуьхьанца Рождествон ёлка санна схьайаьлла, шен дукхах долу ламасташ цунах схьаэцна. Иза Оьрсийчохь хилла ца Ӏаш, Рождество ламастехь даздеш йоцчу кхечу пачхьалкхашкахь а, мехкашкахь а ду, масала, Туркойчохь, Вьетнамехь, Японехь. Керлачу шеран коьрта сийлалла лоруш йу иза.

Керла шеран ёлка, Братеевски каскадан парк (30.12.2021)

Керла шеран ёлка Россехь а, ССРС а

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Рождествон база Российн имперехь[нисйе бӀаьра | нисйе]

«Ёлка — хьаьвна дагахь хӀума доцучарна»
Карикатура 1930 шеран.

Керлачу шарна базанийн дитташца цӀенош хаздаран Ӏадат гучуделира Россехь Петр I-чун омрица 1700 шеран хьалхарчу дийнахь Дала леррина къобалвинарг виначу дийнера рузмане дехьадовлучу хенахь (цул хьалха Россехь Керла шо даздора 1700-чу шарахь дуьйна дуьненан 1-чу сентябрехь) - «кевнашна хьалха дитташ тӀера цхьацца хаздарш дан баганан, базанан, можжевельникан дечигех а, гаьннех а», «хӀора къеначу стагана кевнна тӀехула я шен цӀенна тӀехула мел кӀезга а дитт я га дилла», иштта «кхузза герз а тоьхна, масех ракета арахеца, хӀораннан а мел кхоссало».

1917 шеран революци хилале хьалха хӀоьттина Ӏадат Рождество даздар, ёлка кечйарца[1], берийн Ӏида дӀа а хьуш. Амма самукъа даккхар дораха дацара, цига кхачалора хьал долчу доьзалера бераш. 1915 шарахь база лело ца магийра рождествон Ӏида дӀадаьлча, иза хӀоттийнера немцойн тутмакхоша саратовра госпиталехь[2].

1920-гӀа шераш чекхдовлуш Россехь рождествон ёлка ца магийра «буржуазин», «мозгӀарйн», антисоветийн Ӏадат ду аьлла. Рождествон ёлка ца магийра 5 шарахь сов.

«

«Рождество» хилале делкъана
Шира рожан ёлкин воккха стаг
Йехачу, йоккхачу мажца
Вина-ваьккхина туьйран «ГӀура-Дада»
Пхьаьрса кӀела ёлка йиллина, салаз теттина вахара,
Салаз тӀехь пхи шо гергга долу бер.
Советийн цхьан хӀума дац кхузахь!

»

Керла шеран ёлка ССРС[нисйе бӀаьра | нисйе]

Керла шеран ёлка берийн дарбанан цӀийнахь гуо лаьцначу Ленинградехь, 1942

ССРС-хь ёлка дезчу дийнан атрибут санна — кхин рождество йац, Керла шо — йухадерзийра 1935 шарахь ЙКП(б) ЦК секретаран сацамца Сталин, Иосиф, цо тӀедиллира партин гӀуллакххочунна П. П. Постышевна оцу хьокъехь зорбанехь вистхила.

« «Суна дага ца догӀу шо, бутт муххале, амма цхьана дийнахь Сталина телефон туьйхира соьга: «Схьавола Кремле. Украинхой схьакхаьчна, цаьрца Москох гонах лелар ву со, царна гӀала а гойтур й». <...> Тхо ара а девлла, Сталинан машен чу хевшира. Тхо дерриге а цхьаьна машен чу тарделира. Машенахь лелаш, къамелаш деш дара тхо. <...> Цул тӀаьхьа Постышевс хаттар айдира: «Накъост Сталин, хӀара дика ламаст а, халкъана товш а хир дара, къаьсттина берийн самукъадоккхур дара цо – ёлка. Иза емал до оха хӀинца. - Берашна ёлка йухаерзо ца еза вай? Сталина гӀортол йира цунна: «Инициатива схьаэца, зорбане аравала, берашна ёлка йухаерзоран предложени а йолуш, оха гӀортол йийр йу хьуна». Иштта нисделира иза. Постышев вистхилира «Бакъдерг» газетехь, кхечу газеташа а схьаийцира и ойла»
 »

Японера керла шеран дитт

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Кампукудзи йердан кевнашкахь ламаста кадомацу
Мадарра хӀокху темехь хьажа: Кадомацу.

Керла шеран диттах Японехь олу Кадомацу (яп. 門松?, лит. "наьӀрехь бага"). Дукха хьолахь иза йо баганах, иштта бамбуках, чхьорах, кхин йолчу хӀуманех, чен-канца дӀа а йихкина. ЦӀенна чувоьдучу меттигна хьалха урамехь гойтуш дӀахӀоттайо иза. Керлачу шеран деле салам далар а, цуьнан ханна ларамза дӀатарваларан меттиг а лоруш йу иза.

Кадомацул хьалха дара дийна дитт, иза хӀоттадора кертахь Керла шо долчу хенахь. Тайп-тайпана меттигашкахь оцу диттах тайп-тайпана цӀе йоккху:

  • огамимацу (яп. 拝み松?, сужда ден бага)
  • кадзаримацу (яп. 飾り松?, кечйина бага)
  • иваимацу (яп. 祝い松?, Ӏиданан бага)
  • момбаяси (яп. 門ばやし?, кевнашкара хьун)
  • монкамбасира (яп. 門神柱?, кевнашкара делан бӀогӀам)

Цхьа кеп а, хатӀ а дацц кадомацу йан а, дӀахӀотто а, хазйан а. Бага йоцург, цара леладо наж, камели, дак, каштан, клейеру йа бамбук. Уьш шаьш-шайна йа кхечу тайпана дитташца шишша гойту. Кадомацу меттиг йеккъа цхьана чувоьдучу меттигехь бен хилла ца Ӏа. Кечйан мегар ду бошмаш, чоьнаш, цӀийнан сагӀа доккху кхерчаш, иштта дӀа кхин а хазйан. Нагахь санна кадомацу арахь хӀоттош йелахь, уьш шишша хила йеза, кевнан йа неӀаран аьрру а, аьтту а агӀор дӀахӀиттийна. Царна йуккъехь дукхахьолахь лакхахь кхозуш ду симэнава олу дуганан чах дина хӀайкал. ДӀакъевлинчу меттигашкахь кадомацу цхьацца гойту. Дукха хьолахь декорацин йуккъехь лаьтта къоначу баганийн я кхечу диттан гаьннаш, уьш кхаа, пхеа, ворхӀ могӀанехь дӀанисдина ду. Царна гуонах дафнифилуман а, Citrus aurantiumӀмерза апельсинан а гӀаш дохку, комбу (хӀордан орамат)ӀхӀордан орамат дӀа а дихкина, гаьннан буха тӀетоьхна. Декорацеш дечигах йинчу пхьегӀаш чу дӀайуьллу.

Керлачу шеран ораматаш Вьетнамехь

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Баьллийн заза
Хоа-май

Керлачу шеран дитт ду кэйнеу, пхи—йалх метр бамбукан тӀаьхь гӀаш долу герз, цунна тӀе тайп-тайпана хӀуманаш ухку, царна йукъахь ду хӀайкалш, чӀерийн оригами, кактусийн геннаш, боргӀалан месаш, кокосан гӀаш, баньяна[4].

ХӀора цӀийнахь къилбаседехь шаптал (hoa đào, хоа-дао), йукъерчу а, кълберчу а кӀошташкахь — хоа-май (Ochna integerrima), ломан йарташкахь — хоа-бан (hoa ban). Къилбаседехь (хьалха — хьал долчу доьзалшкахь) кхин а наггахь хӀоттайо Японин туьрк, цунах вьетнамийн маттахь «май»[5] олу. Кълбаседа а, йуккъера а кӀошташкахь Керла шеран хӀусамаш чохь хиттадо кумкватан дитташ[6][7]. Цуьнан дукха зазано гойту бахам.

Кхечу ораматашна йукъахь — тайп-тайпана дитташ-бонсай, хризантема (hoa cúc, хоа кук); бархатцаш, вантхо (vạn thọ) — дехачу дахаран сийлаллаш; къилбехахь — целози (mào gà), къилбаседехь — нарцисс (thủy tiên), хоа-быом (hoa bướm). Хьалха баккхий нах буьйса йуккъе йалале нийсса нарциссаш тӀе зезагаш довлийта гӀератара. XXI бӀешарахь Тет Ӏида дийнахь дукха зазадоккхуш долу нуьцкъала дитташ кхиор - иза дика ахча доккхуш гӀуллакх ду: дитт дохка йиш йу 10 000 сов АЦШ долларех[8], цундела дукхах болчара кегийра дитташ аренде оьцу[9].

Керла шеран ёлка Ӏидан барам санна

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Коьрта йаззам: Керла шеран ёлка (барам)

«Керла шеран ёлка» дешнийн кхин маьӀна хила таро йу Ӏидан бараман, дукха хьолехь берашна бина, цигахь даздо Керла шо йа Рождество тӀекхачар.

Хьажа иштта: Керла шеран халкъе вист хилар, Керла шеран Голубой огонёк, Керла шеран Венин филармонин оркестран концерт

Хьажа иштта

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Викидошаман логотип
Викидошам чохь бу йаззам «керла шеран ёлка»

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. ↑ Кононов Д.С., 2023, с. 23.
  2. ↑ Гурьянов К. В., Шатило Я. С., 2019, с. 51.
  3. ↑ Веселиться с детьми на Новый год Ленину помешало ограбление
  4. ↑ Коллектив авторов, 1993, с. 46—47.
  5. ↑ Nhat Tan apricot village prepares for Tet holiday (инг.). Vietnam.net. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 11 февраль. Архивйина 2013 шеран 15 февралехь
  6. ↑ Flowers go to street (инг.). Vietnam.net. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 10 февраль. Архивйина 2013 шеран 15 февралехь
  7. ↑ Tet - a magical time (инг.). Vietnam.net. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 10 февраль. Архивйина 2013 шеран 15 февралехь
  8. ↑ Expensive ornamental trees for Tet holiday (инг.). Vietnam.net. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 10 февраль. Архивйина 2013 шеран 15 февралехь
  9. ↑ Popularity grows for Tet blossoms (инг.). Vietnam.net. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 10 февраль. Архивйина 2013 шеран 15 февралехь

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Керла_шеран_дитт&oldid=12379157»