Индахой

Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Тармадалита хӀиндихойх — ХӀиндехь бехачу къоман векалех.
Индахой
Amerindian girl holding her little brother.png
Дукхалла 75 000 000
ДIасакхалхар

 Мексика:
  10,1 млн

 Боливи:
  7 млн

 Перу:
  6 млн

 Гватемала:
  5,4 млн

 Эквадор:
  3,4 млн

 АЦШ:
  2,5 млн

 Колумби:
  1,4 млн

 Канада:
  1,2 млн

 Бразили:
  700 000

 Чили:
  692 000

 Аргентина:
  600 000

 Венесуэла:
  524 000

 Никарагуа:
  443 847

 Панама:
  204 000

 Парагвай:
  95 235

 Сальвадор:
  ~70 000

{{ {{{1}}} | alias = Коста-Рика | flag alias = Flag of Costa Rica.svg | барам = | variant = | flag alias-махлелорна = Flag of Costa Rica (state).svg | var1 = махлелорна }}:
  60 000

 Белиз:
  ~50 000

 Пуэрто-Рико:
  ~20 000

 Суринам:
  5000
Мотт индахойн меттанаш
Этносин тобанаш
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь
Америкин орамера къаьмнаш. Сурт швцин энциклопедера Nordisk familjebok, 1904 ш.
Amerikanska folk, guide.svg
Схемех кхетор:тайпанара хилар.

1. Алеуташ
2. Тлинкиташ
3, 4. Инуиташ (эскимосаш, зуда а, стаг а)
5. Ковичинаш (Ванкуверан кӀошт)
6. Кроу
7. Ӏаьржакогашберш
8. Оджибвейш
9, 10. Пайюташ (зуда а, стаг а)
11. Шошонаш
12. Сиу
13. Пауни
14. Манданаш
15. Апачи
16. Пуэбло
17. Мешика (Мексика)
18. Майпуре
19. Камбеба
20. 21. Ботокудаш (зуда а, стаг а)
22. 23. Тукуна (зуда а, стаг а)
24. Миранья
25. Перухо Серро-де-Паскора
26. Чилихо-креол Чилоэ
гӀайрен тӀера 27. Кечуа
28. Абипонаш
29. Мохо (Боливи)
30. Пуэльче (Аргентина)
31. Патагонхо
32. Арауканхо
33. ЦӀералаттахой

И́ндахой — Америкин орамера къаьмнийн йукъара цӀе (эскимосаш а, алеуташ а боцуш). ЦӀе схьайаьлла европин хӀордхой галбевлла (Колумб Христофор а, кхин берш а) XV бӀешеран чаккхенгахь, цара лорура шайна карийна атлантикал дехьара латтанаш ХӀинди[1].

Антропологин тайпана индахой бу американхойн расера. ХӀинца ду 1 эзар гергга индахойн къаьмнаш, ткъа XV бӀешеран чаккхенгахь дара 2200. Йукъара барам Латинан Америкин индахойн 1990-гӀа шераш долалуш 35-40 миллион стаг[2], АЦШ XX бӀешеран — 1,5 миллион[3], ткъа Канадехь — 500 эзар хӀиндахой а, 30 эзар эскимос а[4].

Истори

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьажа иштта: Палеоиндахой

Таханлера индахой а, эскимосаш а генетикица гергара бу Азин бахархойн. Масала, Мичиганан университетан генетикийн талламашца, цхьа могӀа генотайпанаш гергара ду цхьа долу Сибрехан къаьмнийн. Оцуо чӀагйо гипотеза, хӀокху заманан индахойн а, эскимосийн а дай Америке кхелхина Азера. Кхалхаран хила тарло цхьа некъ лору «Беринган тӀай» — Америкин а, Азин а йукъара хьалха хилла хӀинцалера Беринган хидоькъехь шуьйра лаг, иза дӀадаьлла 12 эз. шо хьалха[5][6][7]. Y-хромосомин талламаша боху, генетикйца азин а, америкин а бахархой бекъабелла 17 000 шо хьалха[8]. 2018 шеран генетикин талламца, дуьхьара Сибрехара Америке кхелхинчеран барам 250 стаг гергга бара[9][10]. Дуьххьала кхелхинчеран оьздангаллин тӀегӀа йара Ширачу Дуьненан тӀаьхьара палеолитан а, мезолититан оьздангалла санна. Индахой шинне а континенташкахула баржар а, цара керла латтанаш карадерзор а дахделира дуккха а эзарнаш шерашкахь.

Дуьненайукъара талламхойн тоба (цунна йукъа боьлхура РӀА СО цитологин а, генетикин а институтан белхалой), цара теллира митохондриалан ДНК а, Y-хромосомаш а таханлера бахархойн Алтайн махкара, жамӀе кхечира, хьалхара америкахойн генетикин даймохк лору Алтай. 20—25 эз. шо хьалха, схьагарехь, бевлла индахойн дай, кхин а, тера ду, чукчаш, корякаш, кхин берш а болчух тера ду. Сибрехахула баьжина, уьш кхаьчна Беринге, тӀаьххьара кхаьчна Америке. Къилба алтайхойн Y-хромосомехь талламхошна карийра шеш бен йоцу мутацеш, уьш йу орамера америкахойн ДНК а, йевза Y-хромосоман гаплотобанехь Q1. Дукхаха болу индахойн йу Y-хромосоман гаплотоба Q1 (субкладаш Q1b1a2-Z780 а, Q1b1a1a-M3 а). Миноран индахойн йу Y-хромосоман гаплотоба C2b1a1a-P39[11]. 17 % индахойн божарийн тахана йу Y-хромосоман гаплотобанаш, уьш когаметта кхаьчна европахойх (афро-америкин божарийн иедалар хила тарло 5 - 30 %)[8]. Митохондриалан ДНКца хьаьжча (къилбаседа алтайхой гаплотоба D, къилба алтайхойн C а, D а таллар) тера жамӀ делла[12]. Америкин орамера къаьмнийн 5 митохондриалан гаплотоба йу: C (субкладаш C1b, C1c, C1d, C4c, C4c1, C4c1a, C4c1b, C4c1c, C4c2), A, B, D, X.

Америкин колонизаци (йолайелла XV бӀешарахь) Къилбаседин а, Къилба а Америкин дукхаха долу тайпанаш йукъараллин-тайпанин хӀоттамийн тайп-тайпана тӀегӀанехь дара: цхьадолчеран урхалла деш ненан тайпа дара (ирокезаш, мускогаш, хопи, Амазонка эркан дуккха а тайпанаш), кхечера кхолладелла дайн тайпа (Къилбаседа Америкин къилбаседа-малхбузен а, къилба-малхбузен а тайпанаш). Къаьмнийн цхьа дакъа лаьттара тайп-тайпана тӀеганехь тайпанан йукъараллин тӀера классийн йукъараллин тӀе кхаччалц. Йуккъера а, Къилба а Америкин индахой (ацтекаш, майя, инкаш) бехара классийн йукъараллехь.

Оьздангалла

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Къилбаседа Америкехь дехара 400 гергга индахойн тайпа. Цара массара а тайп-тайпана индахойн меттанаш дуьйцура, йоза хиллехь а, пиктографин бен ца хилла. Амма 1826 шарахь чероки тайпанан тхьамдас — Секвойас — йира дешдекъан черокин абат, ткъа 1828 шарахь волавелира «Чероки Феникс» газет арахеца черокин маттахь. Бай-аренан индахоша леладора пиктографин йоза. Кхин а йара тайпанашна йукъара жаргонаш, иза бу чикасон махлелоран мотт — «мобиле». Цхьацца тайпанаша шуьйра лелабора «хаамийн мотт» йа «куьйгаэшаран мотт». Хаамийн меттана коьрта гӀирсаш бара гӀаш йа говрахь лелар, куьзганаш. Къамел деш леладора вампумаш, уьш оьшучехь индахошна ахча санна а лелара.

Индахойн бахам меттигера климатан хьелашка хьаьжжина бара, кхин а уьш кхиаран тӀегӀане хьаьжжина а. Индахоша толлула, лахьадора, ткъа цхьанхьа охьахевшинчара латта леладора. Къилбаседа кӀошташкахь индахоша толлура хӀордан чуьра акхарошна. Европахой материк тӀехь гучубевлчхьане индахойн хилира говраш а, долу герз а,цара дира бизонашна таллар атта а, сиха а. Уггаре йаьржина йуург йу пеммикан, иза кечйо беккъа зударша.

Индахоша кхиайо йуьртабахаман култураш а, леладора даьхний а (уггаре хьалха уьш леладаран амалехь ду Мексикин а, Къилба Америкин а цивилизацешна).

Перун къоман ураринин цӀу, 1988 шо.

Индахойн дин хьалха — текъам дин (шаманизм, долара синойн культ, тотемизмах дисинарг, кхин дерш а). ХӀокху заманан индахойн и культаш йисина генахь дехачу а, хала кхачалучу а меттигашкара (Амазонка а, кхин дерг а) тайпанийн, дукха болчу индахоша тӀеэцна керсталла: Къилба Америкехь коьртаниг католикалла, ткъа Къилбаседа Америкехь алсама протестанталлин тайп-тайпана агӀонаш.

Хаало индахой-йахӀудаш, шен заманчохь кхиира индахой йахӀудех бовларан гипотеза. Иза хьахадо Стингл Милослава жайнахь «Индахой томагавкаш йоцуш». Иштта цхьа индахойн отомийн эвлахь (Вента Приета Йуккъера Мексикехь) хилла Эгон Эрвин Киш, цуо дийцина цунах шен жайнехь «Мексикехь карийнарш» («Objevy v Mexiku»), коьртехь «Давудан седа индахойн эвлана тӀехула». Индахоша, кхин а дукха чӀаьнкъанаша (дукха Мексикехь) тӀеоьцура йахӀудийн дин латинаамерикахойн гӀаланийн жуьгтийн бахархошкара, уьш жуьгтий хьийзочу хенахь лечкъара индахойн йарташкахь.

Ламаста индахойн кхийра йо Къилбаседа, иштта Йуккъера а, Къилба а Америкехь, иза кхоллайелла европахошца уьйра хилале дуккха а хьалха, ткъа меттигера кхийра чӀогӀа тайп-тайпана йара. Цу тӀе цхьа Колумбал хьалхара оьздангалла кхийра пхьегийн чарх йоцуш йара, цуо гойтупа оцу индахойн чкъург ца хилар. Иза бахьнехь археологашна а, этнографашна а йерриг йевза кепаш индахойн кхийран йина куьйга, лелийна ламаста технологеш: скульптурин кепаш тӀера, белаца кепа тохаре кхаччалц. Кхийра пхьегӀаш йоцург, тайп-тайпана индахойн оьздангаллаш йора кхийра статуэткаш, туьтмӀаьжигаш, кхин ритуалан хӀумнаш.

Палеоиндахойн муьрехь — Аляскера Ненана а, Денали а комплексаш (палеоарктикин ламасташ). Уггаре шира муьрера долийна Аляске ховшу дуккха тӀаьхьарчу миграцин тулгӀенца арктикин расин векалаш: алеуташ, инуиташ, инупиаташ, юпикаш.


Субарктика

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Коьрта йаззам: Субарктикин индахой

Калифорни

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Коьрта йаззам: Калифорнин индахой

Меттанаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Коьрта йаззам: Индахойн меттанаш

Индахойн меттанаш чӀогӀа декъна ду, девзаш долчу меттан доьзалш кхочу 200. Тайп-тайпанчу шерашкахь лингвисташа кховдийначу индахойн меттанийн макродоьзалшна, цхьаболчарний бен ца кхаьчна фактологин гӀо (масала, пенутийн гипотеза). Меттанаш на-дене лаьтта йуьстаха кхечу индахойн меттанех шен грамматикица а, фонетикица а оццу хенахь карадо енисейн меттанех тера.

Чимакумин меттанаш — 2 маттах лаьтта доьзал, и меттанаш дуьйцурш Олимпик ахгӀайренан уллехь Вашингтон (АЦШ) штатан къилбаседа-малхбузехь. Йукъадоьлху мосийн меттан барт йукъа (Мосийн меттанаш).

  1. Чимакум (йа чемакум) (†)
  2. Килеуте (кхин а девза киллаюте йа квиллаюте)

Меттанашна йукъара цакхетам бац, амма йисина шортта йукъара лексикин а, морфологин а амалш.

Чимакум тӀепаза дайна 1940-гӀа шерашкахь. Иза даьржинера Олимпик ахгӀайренан малхбален берда тӀехь Порт-Таунсендан (Вашингтон штат) а, Худ-Каналан а йуъахь. ЦӀе чемакум (чимакум) — галдаьккхина ингалсан алар салишан цӀе тайпанан чемакум, скокомиш (твана) маттахь иза олура čə́bqəb [ʧə́bqəb] (хьалха [ʧə́mqəm]) санна.

Килеуте (квилеуте) хӀинца дӀабовларна кхерам болуш бу. Церан мотт буьцу Олимпик ахгӀайренан малхбузера масех стага. Церан цӀе схьайолу kʷoʔlí•yot’ [kʷoʔlíːjot’], Ла-Пуш гуонан эвлан цӀарах.

Чимакуанан меттал хьалхарчу маттахьи [ʧ ʧ’ ʃ] сереш гучуйовлара (дукхаха йолчу меттигашкахь?) мукъа озан /i/ хьалха. Кхечу агӀора, kʷ kʷ’ xʷ гучудовлара (дукхаха йолчу меттигашкахь?) мукъа озан /a, o/ хьалха. Оцу серех, тарло, хилла шеш йолу форнемаш чимакум а, килеуте а меттанашка бекъабалале, амма оцу меттигехь, схьагарехь, уьш йара аллофонаш бекъабаларна дуккху а хьалха.

Говзалла

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Хьажа иштта: Индахойн суртдиллар

Йуккъера Америкехь а, Андийн областехь а европин колонизацин хенахь дуьйна йара лакхара кхиина исбаьхьаллин оьздангалла, иза хӀаллакха йира колонизаторша (хьажа Мексика, Гватемала, Гондурас, Панама, Колумби, Перу, Боливи, Ацтекаш, Инкаш, Майя, Миштекаш, Ольмекан оьздангалла, Сапотекаш, Тольтекаш).

Дукха тайпанин говзалла, лаьттара хьалхалера бахаман-йукъараллин хӀоттаман тӀаьхь, цуьнан луьста уьйр йу материалан арахецарца.

Тайп-тайпана йу индахойн гӀишлош: рагӀуш, заслонаш, нартолкепара баннаш (Канадин хьаннийн таллархойн вигвамаш), конускепара четарш (Канадин а, АЦШ а индахойн Йаккий аренийн типи) хьокхарчех дина, геннаш, гӀаш, черташ, цӀуоканаш къевлина; поппаран йа тӀулган цӀенош Къилба Америкин ламанан кӀошкахь; йукъара цӀа — Къилбаседа Америкин къилбаседа-малхбузен аннийн цӀенош; чкъоьраца къевлина каркасан «деха цӀенош» Даккхий Ӏаьмнийн кӀоштара; Къилбаседа Америкин къилба-малхбузера тӀулгийн йа буьйда-кибарчигийн цӀенош-йарташ (пуэбло).

Дитт агар, чӀогӀа хаза дара Къилбаседа Америкин къилбаседа бердйистехь (полихроман тотеман а, чарташ суьрташца), хаало цхьа могӀа къилбаамерикин тайпанийн. Шуьра даьржина дара дуцар, кӀадеш дар, тегар, масех хазнаш йар, кхийра а, дечиган а пхьегӀаш а, хотӀаш а. Дахкар девза фантастикин суьрташ, хаза бустамаш, тӀеман а, талларан сценаш (индахойн Йаккхийн аренийн типеш жиргӀанашна, турсашна, бизонийн неӀаршна) тӀера суьрташ. Ша кепара индахойн говзалла цхьа могӀа мехкашкахь (АЦШ, Канада, Уругвай, Аргентина, кхи йерш) хӀинца иза йайна ала мегар ду; кхечу мехкашкахь (Мексика, Боливи, Гватемала, Перу, Эквадор, кхин йерш) иза хилира колонин а, керлачу а муьрера халкъан говзаллин бух.

Латинан Америка[нисйе бӀаьра | нисйе]

Къилба Америкин къаьмнех лаьцна дуьххьарлера жайнин дакъа «Перун хроника» (1553)
  1. Уггаре чӀогӀа кхиинера колумбал хьалхара Америкехь Йуккъера Америкера а, Андашкара а индахой. Оцу кӀошташкахь бехара латта лело бахархой тайп-тайпана кепара латта лелорца хадо-цӀеран (майя) а, кхин а чолхе хи дуьллу (ацтекаш), террасан (Иинкийн импери); генара дуьйна кхиайора хьаьжкӀаш, кхоьш, гӀабакх, маьлха хуш, какао, агава, тонка, бамба, Андашкахь — картол. Кхузахь долийра кхио даьний (лама а, альпака а Андашкахь), лело буйлабелира металлурги. Лакхара оьздангалла хӀоьттира, кхиира йаккхий лайш долахь хиларан гӀала-пачхьалкхаш.
  2. Къилба Америкин тропикин декъашкахь (Амазонкин а, Оринокон а майданаш, Бразилин акъари) дехара метигца латталело тайпанаш (цара лелайора коьртаниг маниок а, хьаьжкӀа а), кхин а толлу а, лахьо а индахой (аравакаш, карибаш, тупи-гуарани, же).

Колонизаци

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Коьрта йаззам: Америкин индахойн демографин бохам
Хьалхара колонийн муьрехь тайп-тайпана уьнаш бахьна долуш Мексикин бахархой лагӀбалар.
Бразилера индахойн резервацеш.

Европин колонизацино йукъахйаьккхина индахой кхиаран процесс. Дукха Къилбаседа Америкин индахой белла цамгарех, церан иммунитет йацара царна, кхин а хӀаллакбира колонизаторша, дукхаха долу тайпанаш кхахийра уьш даиман дехачура резервацешка АЦШ а, Канаде а.

XVII бӀешарахь Къилбаседа Америкин малхбузен бердаца йарташ йахкар дӀадахара меттиг йасйечу морзгалан унца индахошна йукъахь[13], тӀаьхьа америкахойн латта тӀахь бинчу колонихошна йукъахь а[14]. 1620 шарахь Плимута (Массачусетс) кхуллу меттиг — хьалхара ингалсан колони Керлачу Дуьнен тӀаьхь — «цӀанцира» кхераме йолчу морзгалан унца индахошна йукъахь 1617—1619 шерашкахь[15].

XVI бӀешеран йуккъехь «европин» цамгаран ун бахьнехь — чоьнан ун — велла 15 млн гергга ацтек, аьлчи а 80 % сов Мексикин бахархойх оцу ханна[16].

Колонизаторшца махлелоро чӀагӀйира конкуренци индахойн тайпанашна йукъахь, цуо балийра индахой шайна йукъара тӀемашка XVII бӀешарахь.

1825 шеран АЦШ Лакхара суьдехь цхьаьна сацам тӀехь ду дӀайелларан доктрина, цуьнца дӀадиллина лаьттан бакъо йу, иза дӀадиллинчеран, ткъа бухарчу бахархойн бакъо йу цу тӀаьхь баха, амма церан йац долахойн бакъонаш. Оцу докритиница АЦШ конгрессо 1830 шарахь тӀеэцна Индахой кхалхоран закон, цуьнца Алантикин берд тӀера индахой Оклахоме арабехира, цигахь доккхаха долу дакъа мацалла а, уьнех а белира. АЦШ бахархой багарбаран бюроно официалан ларарца, Индахойн тӀемаш кахь 1775 - 1890 шерашкахь кхелхина 45 000 индахо. АЦШ а, Канадин а махкахь беха индахойн барам, лагӀбелла 2—4 миллион тӀера масштабан европахойн колонизацин тӀера, 200 эзаре XX бӀешо долалуш. Материкан къилбаселан йистехь меттигера индахоша леладо ламаста ахкхерста дахар: цара леладо акхарой лецар, чӀогӀа бозу цӀокарчий дӀаоьцучарех. АЦШ индахойн[17] дакъанах америкахой бира европера кхелхинчара. Латинан Америкехь дукхаха долу индахойн тайпанаш иштта хӀаллака дира (Вест-Индин, Уругвайн, Аргентинин индахой). Индахойн кӀеззига дакъано бен Ӏалаша ца дира шайн оьздангаллин-бахаман дахар (Амазонка эркан майданан къора кӀошташкахь, хӀинца йеха масийтта йукъаралла, уьш беха арахьарчу дуьненца уьйр йоцун. Цхьа могӀа латиноамериканхойн мехкашкахь индахой йара ладаме компонент хӀокху заманан къаьмнаш хӀитта (мексикахой, гватемалахой, парагвайхой, перухой, кхин берш а). Цхьацца мехкашкахь индахойн меттанаш леладо испанхойчуьнца (кечуа — Перухь, Боливехь, Эквадорехь; гуарани — Парагвайхь, цигахь иза шолгӀа официалан мотт бу).

Тайпанаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
Регион Тайпанаш
Субарктикин зона кучинаш, коюконаш, ингаликаш, танаина, танана, небесна, атна, слейви, тличо, чипевайан, крин дакъа, инну, кхин дуккху а.
Къилбаседа-малхбален хьаннаш гуронаш, ирокезаш, оджибве, оттава, майами, могиканаш, делавараш, шауни, кхин дуккху а
Къилба-малхбален хьаннаш чероки, чокто, чикасо натчез, крикаш, семинолаш, кхин дуккху а
Йаккхий аренаш Ӏаьржакогашберш, шайеннаш, команчеш, паунаш, сиу, арапахо, кайова, кхин дуккху а
Къилбаседа-малхбузен бердйист тлинкиташ, цимшианаш, хайда, нутка, квакиутлиш, бердан сэлишиш, кхин берш а
Къилба-Малхбузен гӀум-аренаш апачеш, навахо, пуэбло (хопи, зуни, кхин дерш а), пима, папаго, кхин дерш а
Йуккъера Америка майя, сапотекаш, пурепеча, ацтекаш, тотонакеш, миштекаш
Къилба Америка инкаш (кечуа, аймара), гуаранеш, арауканаш, чибча (муискаш), шипибо-конибо, теуэльче, варао, ботокудо, кхин дуккху а

Суьртийн галерей

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Индахойн иэсаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Демографи

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Ӏилманчийн хаамашца, 500 - 1300 шерийн муьрехь Къилбаседа Америкин къилба-махбузен декъера индахойн бахархойн йара адамаллин йерриг историн дуьнен тӀе бовларан рекорд[18][19].

1524 шарахь ша Наррагансетт аймане веача Джованни да Вераццанос йаздина «кхузахь беха чӀогӀа боккха доьзал болу дай, хӀунда аьлча цхьаццанхьа тхуна гира 25 - 30 адам»[20].

Хьажа иштта

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш

[нисйе бӀаьра | нисйе]
  1. ↑ Индейцы // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.
  2. ↑ Максаковский В. П. Географическая картина мира. Тема 5 Латинская Америка. 101. Формирование этнической карты Латинской Америки.
  3. ↑ Максаковский В. П. Географическая картина мира. Тема 4 Северная Америка. 76. Миграция в США и формирование американской нации.
  4. ↑ Максаковский В. П. Географическая картина мира. Тема 4 Северная Америка. 94. Национальные проблемы в Канаде.
  5. ↑ Washington ProFile — International News & Information Agency «Сибирские индейцы» Прочитано 2007-11-27
  6. ↑ Новости NEWSru.com Учёные из США подтвердили гипотезу: индейцы переселились в Америку из Сибири Архиван копи 2007 шеран 29 ноябрехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ Прочитано 2007-11-27
  7. ↑ Генетики получили убедительные доказательства того, что предками американцев были выходцы из Восточной Сибири — Газета. Ru | Наука. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 18 июль. Архивйина 2014 шеран 9 июлехь
  8. ↑ 1 2 Скрытая история людей
  9. ↑ Nelson J.R. Fagundes et al. How strong was the bottleneck associated to the peopling of the Americas? New insights from multilocus sequence data (en) // Genetics and Molecular Biology : journal. — 2018. — Vol. 41, no. 1 suppl. 1. — P. 206—214. — DOI:10.1590/1678-4685-gmb-2017-0087.
  10. ↑ Цифры и факты (ru) // Наука и жизнь. — 2018. — № 9. — С. 48.
  11. ↑ По пути в Америку остановка в Берингии была не слишком долгой. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 1 июль. Архивйина 2021 шеран 12 апрелехь
  12. ↑ Родиной американских индейцев следует считать Алтай
  13. ↑ Frederick E. Hoxie. Encyclopedia of North American Indians. — 1996. — p. 164. — ISBN 0-395-66921-9.
  14. ↑ Koplow, David A. Smallpox The Fight to Eradicate a Global Scourge. University of California Press (2003). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 22 февраль. Архивйина 2012 шеран 2 мартехь
  15. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Fenner1 тIетовжаран йоза йаздина дац
  16. ↑ Ученые установили возможную причину, по которой умерли 15 млн ацтеков в XVI веке Архиван копи 2018 шеран 2 августехь дуьйна Интернетан архив#Проекташ, republic.ru, 16 января 2018
  17. ↑ Индейцы // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров).
  18. ↑ Самый мощный бэби-бум в истории зафиксирован у индейцев. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 30 январь. Архивйина 2017 шеран 25 апрелехь
  19. ↑ Высокий уровень рождаемости выявлен у древних культур юго-запада Северной Америки с 500 по 1300 гг. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 5 февраль. Архивйина 2018 шеран 5 февралехь
  20. ↑ Giovanni da Verrazzano Letter to King Francis 1 of France 8 July 1524. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 20 март. Архивйина 2013 шеран 23 апрелехь

Литература

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьажоргаш

[нисйе бӀаьра | нисйе]

Lua гӀалат Модуль:Navbar чохь 12 могӀанан тӀехь: Invalid title Кеп:ДӀахӀот:PAGENAMEКеп:ДӀахӀот:йаьсса кеп.

ХӀуӀаьржанаш —— Кавказхой —— Кавказхой —— Америкахой —— ХӀуӀаьржанаш
↓ ↓ ↓ ↓
Мулаташ Креол Метисаш Самбо
Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Индахой&oldid=10962563»