Явин хӀорд
| Явин хӀорд | |
|---|---|
 | |
| Амалш | |
| Майда | 552 тыс. км² |
| Дуккха кӀоргалла | 1272 м |
| Йуккъера кӀоргалла | 111 м |
| Лаьтта меттиг | |
| 5°04′09″ къ. ш. 112°36′35″ м. д.HGЯO | |
 Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь | |
Явин хӀорд (хӀиндон. Laut Jawa, яв. Segara Jawa) — гӀайренашна юкъара Тийначу хӀордан, лаьтта Калимантанан а, Сулавесин а, Суматран а, Яван а гӀайренашна юкъахь. ХӀордан майда ю 552 000 км², юккъера кӀоргалла 111 м, уггаре йоккха 1272 м, хин барам 61 000 км³[1][2].
Яван хӀорд кхоллабелла тӀаьххьара Ӏаьнан оьмар чекхйолуш. ХӀордаyf чохь дехаш ду 3 эзар сов хӀордан тайпанаш. ЧӀерийлецар кхemш ду.
Коьрта порташ: Банджармасин, Джакарта, Семаранг, Сурабая.
Яван хӀорд бара 1942 шеран февралехь а, мартехь а Дуьненан ШолгӀа тӀеман уггаре а деза бертанхойн хӀордан тӀемаш хилла меттиг. Нидерландашкара а, Йоккха Британин а, Австралин а, Цхьаьнатоьхначу Штатийн а кеманех лаьтташ болу ABDA хӀордан ницкъ буьззина бохург санна хӀаллакбина Ява японхойн тӀелетарех ларъян гӀерташ
Явин хӀордан Ӏалам
Географин меттиг
Яван хӀордан доза ду масех даккхий а, дуккха а кегий а гӀайренашца. Иза лаьтта Ява гӀайренан къилбехьа, цунах схьаяьлла цуьнан цӀе. ХӀордан къилбаседан доза дӀадоьду гӀайрен тӀехь Кайт мысца. Суматра, гӀайренашца Банка, Белитунг, мыс Самбар гӀайрен тӀехь. Калимантан, Мирт гӀайре, ламастан сиз гӀайренан къилба-малхбузехьа. Сула, Самбалена гӀайренаш тӀехь. Къилбаседа доза ду лакхахь хьахийначу гӀайренаш тӀера Канур гӀайренаш тӀекхаччалц, цул тӀаьхьа Яван бердашца, ткъа малхбузера доза ду Суматран бердашца.
Коьрта Ӏаьмнаш ду Зондски а, Макасар а Ӏаьмнаш, уьш 200 м кӀезиг кӀорга ю (цундела церан зонехь хи хийцадалар йиш ю лаьттан тӀехулара тӀегӀанашкахь бен)[2].
Площадь - 552 тыс. км², объем - 61 тыс. куб. Юккъера кӀоргалла — 111 м, уггаре йоккха — 1272 м[2].
ХӀордан бухан тӀие
Яван хӀордан бухан тӀие башха чуч яц бухахь ширачу хин тогӀех тера к1оргенаш ду. Юккъехь лелаш йолу кӀоргалла 60—61 м ю.
Климат
ХӀорд бу къилбаседа ахгӀайренан экваторан шуьйраллехь, коьртачу декъана экваторан климатан зонехь, жима дакъа (къилбехь) ду субэкваторан климатан зонехь. Къилбаседа ахгӀайренан Ӏа (декабрь — февраль) билгалдолу Сибрехан антициклонан балхаца, цуьнан Ӏаткъам кхузахь шуьйра баьржина бу. Къилбаседа ахгӀайренан аьхка (июнь — август) лела Австралин минимум.
Ӏаьнан муьрехь хӀордан тӀехь алсам хуьлу малхбузера а, къилба-малхбузера а муссонан мох, чехкалла 4 м/с. Къилбаседа декъехь кест-кеста хуьлу йоцачу хенахь догӀанаш, 10—15 тӀера 20—25 м/с кхаччалц. Штормаш хуьлу, амма кӀезиг хуьлу. Чиллан-баттахь хӀаваан юккъера температура 28 °C, хӀордан йистехь — 29—30 °C. Лаккхара тӀуналла.
Аьхка Азин тӀехула лахара тӀеӀаткъам болу меттиг хуьлу, Австралин тӀехула болх беш ю барикан максимум. Къилба-малхбален муссонаш лела, 5—6 м/с кхаччалц. догӀанан хенахь - 12-15 м/с. Хин температура ю тӀехулара тӀегӀанашкахь 29—30 °C кхаччалц. Шоралла - 30-33 ‰ ю. Юккъерчу тӀегӀанашкахь, 50—200 м, хин температура охьайолу 15—25 °C кхаччалц. Дуьралла - 34-34,5 ‰ ю. 200—300 м кӀоргенехь — 4—11 °C. Дуьралла - 34,5 ‰ ю.
Текарш
Яван хӀордан текарш доггах лела Ӏедалехь болчу мохо. Къилба-малхбузера а, малхбузера а муссонийн хенахь хи дӀадоьду малхбалехьа а, къилба-малхбалехьа а. Къаьсттина цхьана эшшарехь йу иза январехь а, февралехь а. Дехьадовларан беттанашкахь токийн агӀонаш цхьана эшшарехь ца хуьлу.
Иштта тидам бо хин текарийн феноменаш, низамехь йоцуш, дийнахь а, ах дийнахь а. Яван къилбаседан бердашца хи хьаладалар 1,0 м кхачало, Калимантанан къилбаседехьа — 1,4 м.
Дийна Ӏалам
Яван хӀордан фауна хьалдолуш а, тайп-тайпана а ю, къаьсттина кӀорга йоцчу меттигашкахь а, кораллин рифашна уллехь а. Йохк-эцаран чӀерий: сельдь, лосось,скумбрия, угри, мурен, акулаш, скаташ.
Билгалдахарш
- ↑ Яванское море // Экслибрис — Яя. — М. : Советская энциклопедия, 1978. — (Большая советская энциклопедия#Третье издание / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 30).
- ↑ 1 2 3 ЯВА́НСКОЕ МО́РЕ // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
Литература
- Б. С. Залогин, А. Н. Косарев. Моря. М., «Мысль», 1999 г.
- Океанологическая энциклопедия, Ленинград, Гидрометеоиздат, 1974 г.
Хьажоргаш
- Энциклопедия кораблей /Вторая мировая война /Яванское море
- Явское море // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.