Верхнебели

Верхнебели
	Эвла
Верхнебели
	оьрс. Верхнебелое
	50°36′31″ къ. ш. 128°55′30″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх	Росси
Область	Амуран область
Муниципалан кӀошт	Ромнин кӀошт
Истори а, географи а
Сахьтан аса	UTC+9
Бахархой
Бахархой	↘280 стаг (2016)
Идентификаторан терахьаш
Поштан индекс	676616
Автомобилан код	28
Код ОКАТО	10240828002
Код ОКТМО	10640428106
Номер в ГКГН	0187705
Картин тӀехь

Верхнебели (оьрс. Верхнебелое) — Российн Федерацин Амуран областан Ромнин кӀоштара эвла.

Бахархойн дукхалла

Бахархойн дукхалла
2002^[2]	2010^[3]	2012^[4]	2013^[5]	2014^[6]	2015^[7]	2016^[1]
422	↘311	↘308	↘300	↘293	↘285	↘280

Климат

Амуран областан климат цӀехььана-континентан йу муссоналлин аматаш а йолуш. Иштта климат кхоллайелла маьлхан радиацин а, хӀаваан массийн а, географин фактораш цхьаьна гӀуллакх дар бахьнехь. Географин фактораш бохучух кхета до: шораллин хьал; мохк хӀордан гена хилар; латтан тӀехулара хьолан Ӏаткъам рельеф кепара, ораматаш хиларца, хин объекташ хиларца.

Климат кхуллу йерриг факторш — маьлхан радиаци, атмосферин циркуляци, географин факторш — цхьаьна гӀуллакх до, цара билгала йоккху муьлххачу климатан башхалла. Климатан амалаш йукъа йоьду, уггаре хьалха, уггаре шийлачу а, уггаре бовхачу беттанийн гайтам. Тайп-тайпанчу меттигийн цхьатерра гайтамаш цхьаьнатуху изотермашца. Февраль баттахь уггар лахара мах болу изотермаш лаьмнашкахь бен ца хуьлу. Регионан къилбаседехьа февраль беттан йуккъера температура охьайолу −40 °C кхаччалц. Лаьмнашна йукъара −50°С кхаччалц Ӏинаш чохь. Дукха хьолахь, континентан, арктикин хӀаваан массаш чукхета Амуран кӀошта. И хӀаваан массанаш богӀу къилба-малхбузера Амуран кӀошта дӀаоьхучу циклонашца. КӀоштехь Ӏа шийла ду, декъа ду, ло кӀезиг ду, малх алссам бу. Иза лахара температураш йолу уггаре йеха шеран зама йу областан къилбаседехь а, къилбехахь а. Ӏаьнан хенан-хӀоттам областан къилбаседехьа алсама болу октябрь йуккъе бахча, къилбехахь тӀаьхьа — ноябран йуьххьехь. Ӏаьнан дохалла къилбаседехь кхача таро йу 202 дийне, ткъа къилбехахь Ӏаьнан зама йоца йу — 150 дийне кхочу. Ӏаьнан хенан-хӀоттам дукхах дерг берг бекхна хуьлу. Шеран оцу заманахь алсама хуьлу антициклонан хенан-хӀоттам, лакхара атмосферин Ӏаткъам болуш (1000 мб кхаччалц), амма хила тарло кхин а лакхара Ӏаткъам, лахара температурашца (-28° −32°С къилбаседехь йуккъера гайтамашца, −30°С къилбехахь), кӀезиг йочанаш а йолуш. Лайн чкъор йуккъерачу гайтамашца бу 30 см, амма ло мехаш дӀакхоьхьу, иза гулло чутаьӀначу меттигашкахь, мох хьоькху басешкахь, цигахь иза кӀорга хила таро йу цхьа метр сов. Ло догӀу областехула циклонаш чекхйовлучу хенахь. Амма алсама бу ло кӀезга долу хенан-хӀоттам, йекхна шийла а, кӀезиг мох болуш а, уьш кхуллу азин антициклоно.

БӀаьсте, шийлачу а, дехачу а Ӏаьнца дуьстича, билгалйолу хан йоца хиларца. Къилбехьа гуьйренан денош кӀезиг ду, ткъа къилбаседехьа алсам ду. Йуккъерачу гайтамашца, бӀастенан мур къилбаседехьара къилбехьа 45 дийнера 52 дийне кхаччалц совболу. БӀаьста циклонаш чуйар бахьана долуш шийла хенаш йухаерзар а, цаьрца цхьаьна шийла а, бовха а хӀаваъ бахьана долуш цӀеххьана температура хийцаялар а хила тарлуш ду. Йовхачу температураша Ӏаьнан хьелаш кхуллу. БӀастенан гӀо хилам бу лайн дарц, иза хила тарло мартехь хьов, амма апрелехь а. Маьлхан радиаци алсамйаларан Ӏаткъамца ло деша, хьалхара сийна гаьннаш а гучудовлу, хийцало диттийн бос. Амма къилбехьа шело йоцу мур болало июнь бутт чекхболуш, ткъа къилбаседехьа цхьа бутт тӀехьа. Къилбаседехь шело йоцу мур лаьтта 60 дийнера 90 дийне кхаччалц, къилбаседан кӀошташкахь — 120—150 дийне кхаччалц.

БӀаьста атмосферин циркуляци хийцало Ӏаьнан тайпанара аькенан тайпане. Дохделла латтан тӀехула Ӏаткъам охьаболу, аьтту болуш хьелаш кхоллало хӀордан тӀера латтан тӀе йахка циклонаш.

Областехь аьхке йовха а, тевне а хуьлу. Иза билгалдолу шеран массо а муьрашца дуьстича, йочанаш дикка алсамйовларца. Июнехь, июлехь, августехь регионехь догӀу 350—450 мм йочанаш, къилбехьан кӀошташкахь 250—350 мм йочанаш. Иза ду 60-70 % шарахь догӀучу йочанех. Сентябрь, гуьйренан хьалхара бутт бу, догӀанаш хила тарло. Даккхийчу а, кегийчу а эркашна тӀехь хи хьаладалар доьзна ду аьхкенан йочанаш хиларца. Амма догӀанан аьхкенашца цхьаьна хила тарло йекъа хенаш. Девзаш долу шераш ду, масала 1954 шо, июль баттахь 2 мм бен йочанаш ца хилла, амма июль, йеххачу хенахь бинчу тергамашца мах хадийча, уггар тӀуьна бутт бу. Йуккъерачу барамехь баттахь догӀанаш хаъал алсам довлу шераш ду. Цуьнан тӀаьхьалонаш йу хи хьаладалар^[8].

Сахьтан аса

Файл:Map of Russia - Yakutsk time zone.svg

Кхузахь сахьт Якутскца нийса лелаш ду. Сахьтан аса йу UTC+9.

Билгалдахарш

↑ ¹ ² Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2016 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2016 шеран 21 апрель. Архивйина 2016 шеран 21 апрелехь
↑ Всероссийская перепись населения 2002 года
↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов
↑ Населённые пункты Амурской области по состоянию на 1 января 2012 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 13 июль. Архивйина 2014 шеран 13 июлехь
↑ Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2013 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 4 октябрь. Архивйина 2013 шеран 4 октябрехь
↑ Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2014 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 27 март. Архивйина 2014 шеран 27 мартехь
↑ Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2015 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2015 шеран 25 март. Архивйина 2015 шеран 25 мартехь
Wayback Machine

Хьажоргаш

Ромнин кӀоштан индексаш

[2016CZ-1] ¹ ² Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2016 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2016 шеран 21 апрель. Архивйина 2016 шеран 21 апрелехь

[2002A-2] Всероссийская перепись населения 2002 года

[2010AE-3] Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов

[2012AK-4] Населённые пункты Амурской области по состоянию на 1 января 2012 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 13 июль. Архивйина 2014 шеран 13 июлехь

[2013V-5] Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2013 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 4 октябрь. Архивйина 2013 шеран 4 октябрехь

[2014BC-6] Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2014 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 27 март. Архивйина 2014 шеран 27 мартехь

[2015BW-7] Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, городским и сельским поселениям Амурской области на 1 января 2015 года (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2015 шеран 25 март. Архивйина 2015 шеран 25 мартехь

[8] Wayback Machine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]