Бываловски

Эвла
Бываловски
оьрс. Бываловская
61°05′53″ къ. ш. 43°12′16″ м. д.
Пачхьалкх	Росси
Область	Архангельскан область
Муниципалан кӀошт	Устьян кӀошт
Истори а, географи а
Сахьтан аса	UTC+3
Бахархой
Бахархой	10 стаг (2010)
Идентификаторан терахьаш
Поштан индекс	165220
Автомобилан код	29
Код ОКАТО	11254551001
Код ОКТМО	11654151121
Картин тӀехь

Бываловски (оьрс. Бываловская) — Российн Федерацин Архангельскан областан Устьян кӀоштара эвла.

Бахархойн дукхалла

Бахархойн дукхаллин хийцам
2002	2010
14	10

Климат

Йоккха йохалла Архангельскан областан мехкан къилбехьара къилбаседехьа 60 градус 40 минот тӀера 82 градус къ.с. ш. тӀекхаччалц тайп-тайпана климат хуьлу. Областан къилбаседа дакъано, дӀалоцу субарктикин хӀордан климат, ткъа къилбехахь — барамера-континентан климат хьуьнан зонин. Цу тӀе континенталалла цуьнан тӀекхета материкан кӀорге мел волу къилбаседера къилбе а, малхбузера малхбале а.

Регионан климат кхоллало коьртаниг вовшашца уьйр йолчу кхаа факторан Ӏаткъамца: радиаци — лаьтта тӀе а, орматийн чкъор, хин лакхара чкъор, лайн чкъор, хӀордан тӀера шен чкъор, и. кх. дӀа). Оцу хенахь кӀоштан къилбаседехьа полюсан буьйса хуьлу, цуьнан уггар къилбаседехьа дийнан йохалла лахло 5-6 сахьте кхаччалц. Шеран оцу муьрехь малхан радиаци чуйалар кӀезиг ду, амма иза ло тӀера радиацина а, рефлексина а дойу. Цундела лаьттан тӀехула чӀогӀа шелло.

Амале башхалла областан климатан йу сих-сиха хӀаваан массаш хийцайалар. Атлантикин Ӏапказ тӀера а, Баренцан хӀордан малхбузен кӀошташкара чуйогӀу циклонаш, цара бахьа кхуьйлина хенан-хӀоттам йочанашца — аьхка салкхене а, Ӏай йовха а. Циклонаша сих-сиха чӀогӀа мехаш дахьа. Циклоналла аьхка лахло, ткъа гурахь а, Ӏай а чӀагӀло.

Архангельскан областехула чекхйолучу циклонийн тӀехьа дукха хьолахь Арктикера къилбехьа догӀу шийла хӀаваъ чулоцу. Иштта инвази дукхахьолахь хуьлу кӀорга мохца а, наггахь йоццачу хенахь чӀогӀа догӀанашца а. Аьхкенан йуьххьехь арктикин хӀаваан массаша, континентан кӀоргене чуйоьлхуш, дукха хьолахь хӀаваэхь а, лаьттан тӀехула а шелонаш йо.

Йаккхий хӀаваан массаш шуьйра антициклонаш кепара дукха хьолехь баха бекхна йа кӀезиг мархаш йолу хенан-хӀоттам. Амма Ӏаьнан заманахь антициклонан наггахь кхоллало Каран хӀордан шеш тӀехула, уьш къилба-малхбале хьоькхуш, йахьа областан берриг махка хӀаваан лахара температураш.

Дукхаха болчу махкахь уггар шийла бутт бу январь, уггар къилбаседан кӀошташкахь, масала, Ходовариха февраль бу, ткъа Керла Латта гӀайренан тӀехь — март. Уггаре а бовха бутт бу июль. Генарчу Къилбаседехь кхузахь а йу башхалла: Керлачу Латта тӀехь август уггаре а бовха бу.

Шеран температурин амплитуда уггаре боха беттан а, уггаре а шийла беттан: Хоседа-Хардехь а, Борковскехь а. Шелонаш 40 градус хила тарло областан берриг махкахь. Температурин абсолютан максимум (34-35 градус) билгалйаьккхина массанхьа а, Генара Къилбаседе йукъара йаьккхичхьа. Канин ахгӀайренан тӀаьхь а, Колгуев гӀайренна тӀехь кхочу 28 градус, Керлачу Латта тӀаьхь — 18-24 градус. Хьуьнан зонехь шарахь догӀу йочанаш къилбаседехьа 400 мм тӀера къилбехьа 500—540 мм кхаччалц. Тундран зонехь шарахь догӀу йочанаш 300—400 мм. Бовхачу муьрехь алсам йочанаш догӀу. Аьхка уьш дукхах дерг догӀанан Ӏаламан хуьлу, дукха хьолахь ткъес детташ хуьлу. БӀаьста догӀанаш дукха хуьлу.

Лайн чкъор лаьтта берриг а махка тӀехь. Тайган зонехь иза лаьтта 150—170 дийне кхаччалц, тундран зонехь — 180—240 дийне кхаччалц.

ХӀавааъ тӀуьна ду дерриг шарахь, чӀогӀа тӀуьна ду Къилбаседа Шен Ӏапказан бердаш тӀаьхь а, гӀайренаш тӀаьхь а. Аьхкенан беттанашкахь тӀуналла цигахь лаьтта 70-80 % лакхара. Хьуьнан зонехь хӀаваъ иштта тӀуьна ду. Къилбехьара континентан кӀошташкахь аьхкенан тӀуналла охьайолу 55 % кхаччалц, ткъа Ӏай лаьтта 70-80 %, кхин лакхара а. Йерриг а регионехь хаалуш мархаш йу. Аьхкенан беттанашкахь мархаш йолу денош алсам хуьлу, декхначу деношал алсама. ХӀордан йистера меттигашкахь шеран оцу муьрехь дохк дукха хуьлу.

Генарчу Къилбаседехь хуьлу чӀогӀа мехаш, царех олу Керлалаьттан бора. Оцу механ масалла кхочу 50 м секундехь а, сов а. Хьуьнан зонехь мох иштта чехка бац, 3-5 м секундехь. ХӀордан бердаш тӀаьхь, шуьйра йиллина тундрин меттанашкахь, айбайелла меттигашкахь иза чӀагӀло 10-15 м кхаччалц. Мох хьоьку шеран дукхаха долчу декъехь, гуьйренан а, Ӏаьнан а беттанашкахь — сентябрера апрель кхаччалц — къилбехьара а, къилба-малбалехьара а, ткъа майра август кхаччалц алсама хуьлу къилбаседехьара.

Сахьтан аса

Кхузахь сахьт Москохца нийса лелаш ду. Сахьтан аса йу UTC+3.

Хьажоргаш

• Устьян кӀоштан индексаш