Беттан фазанаш
Беттан фазанаш — рогӀ-роггӀана хийцадаларан муьраш Малхо серладаьккхинчу Беттан гуш долчу декъехь, иза Лаьтта тӀехь тергамхошна ма-гарра. Баттахь тидам бан йиш ю Беттан хӀара фазаш: керла бутт, къона бутт, хьалхара четверть, воск (воск) бутт, буьззина бутт, лахлуш бутт, тӀаьххьара четверть а, къона бутт а, цул тӀаьхьа цикл карлайолу[1].
Лимб — Беттан дискан гуш йолу йист
Беттан терминатор — гуш долчу диска серладаьккхинчу а, ӀиндагӀехь долчу а дакъошна юкъахь долу доза[1].
Коьрта фазанаш
.jpg)
Беттан фазаш хийцало, Лаьттан а, Беттан а, Маьлхан а меттигаш вовшашца муха хийцало хьаьжжина[1].
Йерриг а баттахь вовшашца хийцало Беттан фазаш — керла бутт, къона бутт, хьалхара доьалгӀа дакъа, кхиаран бутт, буьззина бутт, лахлуш бутт, тӀаьххьара доьалгӀа дакъа а, къона бутт а. Керлачу беттан хенахь Беттан диск буьззина бодане хуьлу, буьззина бутт болчу хенахь иза буьззина серлаболу. Къона а, воккха а Бутт юткъачу бузаза беттан кепехь бу[1].
Беттан фазаш хийцаяларан циклах синодан бутт олу. Иза гергарчу хьесапехь 29,5306 юккъера малхан денца нийса ду, беттан рузманийн бух бу. Беттан фазан циклан хан хаддаза яц, Беттан орбитан эллипталла бахьана долуш[1].
Гергарчу хьесапехь керла бутт баьлча 7 де 10 сахьт даьлча дӀайолало хьалхара доьалгӀа дакъа олу фаза. Оцу хенахь беттан а, малхан а дискашна юкъахь ангалан геналла йу 90°, Малхо серлайоккху беттан дискан аьтту ах бен (Лаьттан къилбаседан ахгӀайренера тидам бича). Бутт Малхана дуьхьал агӀор хилча, буьззина бутт хуьлу. Керла бутт баьллачул тӀаьхьа гергарчу хьесапехь 14 де 18 сахьт даьлча, аьтту агӀорхьара Малхана герга кхача болало Бутт, беттан диска серладоккху дакъа лахло, жим-жима гуш хуьлу Беттан аьрру агӀо. Керла бутт баьллачул тӀаьхьа 22 де 3 сахьт даьлча, тӀаьххьара доьалгӀа декъан бутт буьйса юккъе яханчу хенахь хьалаболу, буьйсанан шолгӀачу декъехь гуш хуьлу. Беттан диск жим-жима аьтту агӀорхьара Маьлхан дискана герга йогӀу, цунна тӀаьхьакхуьу, цул тӀаьхьа беттан диск гуш йоцуш хуьлу. Керла бутт тӀебогӀуш бу[2][3][4].
Лаьттан Къилбаседа ахгӀайренера тидам бича, фазаш куьзгана санна юхаерзийна гучуйовлу, ткъа лаьттан экваторан зонера тидам бича, уьш 90% ерзийна гучуйолу.
| Название | Дуьненан къилбаседера эхиг |
Экватор | Дуьненан къилбера эхиг | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Лакхара кульминаци |
Схьакхетар | Схьакетар | Схьакхетар | Лакхара кульминаци | |
| Бутт цӀинбалар (1) | 
|
|
|
|
|
| Къона бутт (2) | .svg){kind=small}
|
|
|
.svg){kind=small} |
|
| Хьалхара доьалгӀа дакъа (3) | 
|
|
|
 |
|
| Т1екхочу бутт (4) | .svg){kind=small}
|
|
|
.svg){kind=small} |
|
| Буьззина бутт (5) | 
|
|
|
|
|
| Д1абоьду бутт (6) |
|
|
|
|
|
| Т1аьххьара доьалгӀа дакъа (7) |
|
|
|
|
|
| Къена бутт (8) |
|
|
|
|
|
Дукхахьолахь хӀора баттахь цхьа буьззина бутт хуьлу. Амма наггахь цхьана баттахь шиъ буьззина бутт хуьлу, тӀаккха шолгӀачух сийна бутт олу. Беттан цикл рузманан баттал йоца хилар бахьана ду иза 29,5306 дийнахь латтар, ткъа цхьана баттахь 30-31 де хуьлу. Ши бутт буьззина болу бутт кхаа шарахь цкъа хуьлу.
Билгалдахарш
- ↑ 1 2 3 4 5 Фазы Луны. Большая российская энциклопедия. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 22 ноябрь.
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 88.
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 89.
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 90.
Литература
- Антон Ковалёв. Я тебя никогда не забуду // Тарпон. Люди, яхты, горизонты. — 2013. — № 1.
- Оксана Абрамова. Взламывая астрономию / Под ред. М.Ю. Шевченко. — Москва: АСТ, 2021. — 304 с. — (Взламывая науку). — ISBN 978-5-17-118143-7.