Чебоксары (Чуваши)

56°07′ къ. ш. 47°14′ м. д.HGЯO
Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Республикин маьӀнин гӀала
Чебоксары
чуваш. Шупашкар
Сурт
Байракх Файл:Coat of Arms of Cheboksary (Chuvashia).svg---юж
Байракх ХӀост
56°07′ къ. ш. 47°14′ м. д.HGЯO
Пачхьалкх
Регион Чуваши
ГӀалин гуо Чебоксары гӀала
Йукъара йекъайалар 3 кӀошт
ГӀалин да Доброхотов Владимир Анатольевич
Истори а, географи а
Йиллина XII—XIII бӀешераш.[1]
Хьалхара цӀерш Веда-Суар, Чебоксар
Майда 251[2] км²
Центран локхалла 150 м
Климатан тайпа барамера континентан
Сахьтан аса UTC+3:00
Бахархой
Бахархой
  • ▲496 350 стаг (2024)[3]
Агломераци Чебоксарин агломераци
Къаьмнийн хӀоттам кхин берш.
Динан хӀоттам православи, тиекъамдин, протестанталла, кхин дерш
Официалан мотт Чувашийн мотт, оьрсийн мотт
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код 8352
Поштан индексаш 428000-428038
Автомобилан код 21,121
Кхин
СовгӀаташ Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орден
gcheb.cap.ru (оьр.)
Картин тӀехь
Дуьне хIинца дац кеп хIотто карта.
РУВИКИ.Медиа логотип Медиафайлаш РУВИКИ.Медиа чохь

Чебокса́ры (Чебоксарка эрк кхетачуьра аьтту берд тӀера эркан портЧебоксары гӀалин гуо кхуллу.

СовгӀат дина Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орденца, Российн Федерацин сийлахь цӀе «Къинхьегаман доьналлин гӀала» лелайо (2021 шарахь дуьйна)[5].

Этимологи

"Чебоксар" цӀе йелла йуьртанна 1469 шарахь Чебоксарка эркан цӀарах, цуьнан хьостехь йу гӀала. Амма кхин а бакъ долчух тера тера теори йу, гӀала кхоьллина 1236 шарахь, цӀе тиллина Средни Сувар (чуваш. Вӑта Сăвар). XX бӀешо долалуш чӀагӀйелла дукхаллин терахьера цӀе — Чебоксары[6].

Истори

Коьрта йаззамаш: Чебоксарын истори, Чебоксарын волость

ГӀала кхолларан истори

Профессора В. Ф. Каховскийс йина экспедицин археологин ахкарш ма гайттара, Чебоксарин меттигехь гӀалин тайпана меттиг кхоллайелла XIII—XIV бӀешераш къаьстачу хенахь, оцу меттигехь хилла булгарин-чувашийн йуьрт[7].

Венецианхойн ПициганигӀеран Францискан а, Доминикин а 1367 шеран доккхачу картин тӀехь, кхоалгӀачу картин 1375 шеран Каталонин атлас тӀехь Чебоксарын меттана йиллина цӀе йоцу гӀала. 1459 шеран картин тӀехь, иза хӀоттийна Фра Маурос португалин паччахьна Альфонс V цуьнан бух бук хин а хьалхара карташ тӀехь, Чебоксарын меттигехь йу гӀала Веда-Суар (чуваш. Ватă Сăвар. оьрс. Средни Сувар)[8].

Оьрсийн куьйгайозанаша хьахайо Чебоксараш, ийдалан новкъара дика йевзаш йолу йуьрт санна цигахула майхь 1469 шарахь Руно Иван Дмитриевич Е. М. Поспеловс дийцарехь, йозанан хьосташкахь 1469 шарахь дуьйна гӀалин цӀе хьахайо цхьаллин терхьехь — Чебоксар[10]).

ГӀала йаран муьраш

Казанан губернин уездан гӀаланан Чебоксарын план
1829 шеран 19 июнан лакхара тӀечӀагӀйина Чебоксары гӀалин план.

Хьалхара мур дӀалоцу 1555-гӀа шо кхаччалц болу мур. Шира гӀала хилла Чебоксарка эркан хикхоченахь, цуьнан шина а бердаца. Цу заманан цхьа а архитектуран хӀоллам ца бисина. ГӀишлош ца йевза археологин карийначу хӀуманех бен. ЦӀенош дечигах дина дара. Археологашна карийна нийса кибирчигаш, дукхах долчу хьолехь, лаьтта бухара а, чоьхьара а пешаш еш бен лелош ца хилла.

Оьрсийн Ӏедало Чебоксарашкахь дечиган кремль йаро болийра гӀала йаран шолгӀа мур, иза бахбелира XVII бӀешо йуккъе даххалц. И мур иштта бу дечиган архитектурин мур.

ГӀаланаш-вежарий

Чебоксарын йу вежарийн йукъаметтигаш йолу 8 гӀала[11]:

  • Санта-Клара (Куба), вежарийн йукъаметтигаш 2004 шеран апрелехь.

ГӀаланаш-накъостий

ГӀалин сийлахь гражданаш

Хьаьжа Чебоксары гӀалин сийлахь гражданин

Хьажа кхин а

  • Викигидера Чебоксарын гӀаланаш оьздангаллин тӀаьхьенан иэсийн исписка

Билгалдахарш

  1. ↑ Чебоксары.: Большая Российская Энциклопедия. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 6 сентябрь. Архивйина 2021 шеран 31 августехь
  2. ↑ Генеральный план Чебоксарского городского округа. Положение о территориальном планировании. (стр. 17, таб. 2.2.1.)
  3. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx
  4. Ю.С. Осипов и др.. — Большая Российская Энциклопедия (в 30 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2017. — Т. 34. Хвойка - Шервинский. — С. 420—421. — 797 с. — 35 000 экз. — ISBN 978-5-85270-372-9.
  5. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 20.05.2021 № 304 "О присвоении почетного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести». ТӀекхочу дата: 2021 шеран 21 май. Архивйина 2021 шеран 21 майхь
  6. ↑ Поспелов, 2002, с. 458.
  7. ↑ Краснов Ю. А., Каховский В. Ф. Средневековые Чебоксары: материалы Чебоксарской экспедиции 1969—1973 гг. М.: Наука, 1978.
  8. ↑ Иванов Е.И. Старые Чебоксары. — Чувашское книжное издательство, 2015. — С. 6. — 143 с.
  9. Полное собрание русских летописей, т. VI. СПб.: Типография Эдуарда Праца, 1853.
  10. ↑ Поспелов Е. М. Географические названия России. М.: Книжная находка, 2003.
  11. ↑ Города-побратимы г. Чебоксары // Официальный сайт города Чебоксары.
  12. Wayback Machine тӀехь Внешние связи — официальный сайт администрации города Красноярска(оьр.)(ингалс.)(нем.)

Литература

  • Никонов В.А. Краткий топонимический словарь. — М.: Мысль, 1966. — 509 с. — 32 000 экз.
  • Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.
  • Ерина Т. Н., Фомин Э. В. Чебоксарский региолект русского языка: новое просторечие (ru) // Этническая культура : журнал. — 2021. — Т. 3, № 1. — С. 26―29. — DOI:10.31483/r-97793.

Хьажоргаш

Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Чебоксары_(Чуваши)&oldid=11665799»