Туризм Нохчийчохь

Хӏара йаззам РУВИКИ чуьра бу — маьрша энциклопеди
Коьрта йаззамаш: Туризм Россехь, Нохчийчоь

Туризм Нохчийчохь — Российн туризман дакъа.

Республикехь туризман пачхьалкхан урхалла йуьхьанца дуьйна дора Нохчийн Республикин Туризман Правительствон Комитето[1]. Нохчийн Респуликин Мехкден 2018 шеран 5 июлехь даьлла N 109 йолу Омарца «Нохчийн Республикин кхочушдаран Ӏедалан меженийн структурин а, Нохчийн Республикин Правительствон хӀоттам хийцарх лаьцна» Нохчийн Республикин Туризман Правительствон Комитетан цӀе хийцира Нохчийн Республикин Туризман министралла аьлла[2].

Нохчийчохь туризм кхиоран истори

Нохчийчохь туризм кхиорах лаьцна 2015 шеран репортаж

Российн Федерацин кхечу субъекташка хьаьжча Нохчийн Республикехь дикка гӀийла кхиина йу туристийн индустри, цуьнца цхьаьна республикин йу лакхара туристийн потенциал кхиаран ламанан, спортан, курортийн, экологин, кхин туризмийн тайпанаш[3], иза доьзна ду дика транспорт хиларца коьрта российн регионашца а, кхин Европин а, ЛПД а мехкашца, хьал долу оьздангаллин-историн тӀаьхенаш йолу[4]. Дукха хенахь Нохчийчоьнан туристийн ресурсаш кӀезга оьшуш йара цуьнан экономика кхиаран моноструктура бахьана долуш, цуо талхийнера республикин экологин хьал[4] а, регионан вон имидж хиларна а[4], кхин а Нохчийчура шина тӀамо а шен лар Нохчийн Республикин туристийн индустрихь. ТӀом дӀабаьлча болийра туристийн инфраструктура меттахӀотторан белхаш.

2009 шарахь Соьлжин кӀоштахь (хӀинца Эна-Хишкан кӀошт) меттахӀоттийначул тӀаьхьа схьайиллина Эна-Хишкан могашаллин курорт, леррина дарба деш йу кийран, леларан меженийн системин, неврологин, дерматологин, урологин цамгаршна. 2009 шарахь туризман а, садаӀаран а декъехь йолчу предприятийн коьртачу капитале инвестицийн дакъа Республикехь йерриг инвестицех 0,1% хилира[4].

2011 шарахь М-29 «Кавказ» федералан некъан гена йоццуш болийна болх садаӀаран туристийн базо «Шовда»[4].

Нохчийн Республикин Правительствон 2012-чу шеран 29-чу декабрехь N 259 Омарца чӀагӀйина «2013-2018-чу шерашкахь Нохчийн Республикехь чоьхьара а, чуйогӀу а туризм кхиор» республикан Ӏалашонан программа, чоьхьара туристийн дӀасалеларан барам алсамбаккхар Ӏалашонца; ахча луш йолчу туристийн гӀуллакхдаран барам алсамбаккхар; хьешан цӀийнин а, кхечу дӀатарбаран меттигийн а ахча луш йолу сервисийн барам алсамбаккхар; туризман индустрехь балха эцначу белхалойн терахь алсамдаккхар; маьнги тӀера ницкъ алсамбаккхар; экономикин гергара дакъош кхиорна стимул луш, мультипликаторан эффект бахьана долуш[5].

2014-чу шарахь Нохчийчоьнан Правительствос къобалйира Ведучин туристийн-садаӀаран ша-тайпа экономикин зонан мехкан план хӀотторан проект. И зона лаьтта Органан чӀожехь. ХӀордан тӀегӀанал 2850 метр лакхахь 800 гектар майданахь кхочушйеш йу «Воьдуче» йерриг сезонан туристийн а, садаӀаран а комплексан проект, иза цхьана хеннахь 4800 турист тӀеэца лерина йу, шайна йукъахь 17 лаьмнашкахь лыжаш хохку трасса а йолуш, 45 километр йохалла йолу, сахьтехь 12 эзар лыжник чекхваларан ницкъ болуш а, иштта машшийн некъаш ду 15 километр сов деха. Цул сов, комплексан декъашхошна лерина ду кхин а лыжаш хохку меттигаш: экстрим-парк, самукъадаккхаран лыжаш тӀаьхь леларан леларан майда, дӀабуьйлалучарна а, берашна а леларан меттиг, лаьмнашкахь леларан трассаш йолу меттигаш, массо а арахьарчу спортан кепашкахь ловзарш дӀадахьа меттигаш, иштта лаьмнашкахь лелар вовшахтохар[4][6][7].

2015-чу шарахь туризман а, садаӀаран а декъехь йолчу предприятийн оборот хилира Нохчийн Республикин предприятин ерриг оборотан 0,7%, цу йукъана берриг тӀетоьхначу мехах 3,5% кхоьллина. Цуьнца цхьаьна тенденци йара туризман предприятин дакъа совдаккхар тӀетоьхначу мехах валови регионалан сурсат, цхьана агӀор отелийн а, кхин йолчу дӀатарбаран объектийн а терахь алсамдалар бахьана долуш а, церан чоьнан ницкъ вукху агӀор. 2015 шарахь коьртачу капитале инвестицийн дакъа туризман а, садаӀаран а декъехь йолчу предприятин 2,1% йерриг инвестицийн Республикехьтуристийн-садаӀаран кластер «Кхоьзана Ӏам» изза цӀе йолуш. Спортан-туристийн комплексан йукъайогӀу 58 чоь йолу хьешан цӀа, верриг а 40 стаг чутарлуш волу люкс-коттеджаш, VIP-коттедж, ресторан, бани, 1200 м² майда йолу спортан комплекс, спортан майданаш, кеманийн станци, причал а, кхин йолу объекташ а[8]. 2016 шеран проекте биллина мешан некъ бар, конференц-зал йар, ресторанан керт йар, этнографин хотӀехь йина, берийн самукъадаккхаран комплекс. Иштта планехь йу кечам бар а, кхочуш йар а говрашкахь, гӀашша, вело- а, квадро-экскурсеш, гатанан четаран гӀала йар а[9].

Нохчийн Республикера пачхьалкхан статистикин федералан гӀуллакхан хаамашца 01.10.2016, коллективан гӀирсашца хьашташ кхочуш дина 17708 стага, цара са йеина 69103,1 эзар сом[3].

2017 шеран хьолехь Нохчийчохь болх беш дара 16 хьешан цӀа[3].

2018 шарахь Нохчийн Республикехь хилла 150 эзар турист[10].

2019 шарахь Нохчийчохь хилла 160 эзар сов туристКъилбаседа-Кавказан федералан гуонехь кхечу мехкашкара туристаш сов бахарехь[13]. Оццу шарахь Нохчийн Республикин туризман министралло арахецна памятка, цунна тӀехь хьехарш дара хӀун тӀейоха йеза туристаша, бухара зударшца къамел муха дан деза, цигаьрка узург муха лела веза[14].

Туризман тайпанаш Нохчийчохь

Хин туризм

Коьрта йаззам: Хин туризм Россехь

Нохчийчохь таронаш йу хин туризм кхио, хӀунда аьлча мехкан доккхаха долу дакъа лаьмнашца ду, дуккха а эркаш а, Ӏаьмнаш а долуш. Хин туризман тайпанаш даьржина ду, масала, дайвинг, каньонинг, гатанан туризм, рафтинг, кхин а[15].

Драйверашна йукъахь гӀарадаьлла ду Нохчийн Республикин уггаре доккха а, кӀорга а болу Ӏам — Къоьзана Ӏам[15]. Ламанан эркаца Органца охьавар, иза до «Итум-Кале Рафтинг» клубо, Республикин а, кхечу регионийн а бахархошна йукъахь чӀогӀа хазахеташ ду[15]. 2017 шарахь дуьйна Къоьзана Ӏам тӀаьхь Нохчийн Республикин Туризман министралло а, Нохчийн Республикин Гатанан спортан федерацино а цхьаьна дӀахьо гатанан регата «Къоьзана Ӏоман кад»[15].

2020 шо кхайкхийна Нохчийн Республикехь туризман шоРоссехь COVID-19 коронавирусан ун даржарна туристаш бахкар кӀезга хилира.

2019-чу шарахь Соьлжа-ГӀалахь, туристийн Соьлжа-ГӀалин хӀорд комплексан махка тӀехь дӀайаьхьира Кадыров Ахьмад-Хьаьжин цӀарах берийн гатанан регата "Къилбаседа Кавказан кад", цу чохь дакъалецира мехкан 11 яхт-клубера 83 яхтсмено, кхин а хин шоу хилира 39 экстремал спортхочо дакъалоцуш, цара гайтира хьовсархошна гатанан яхташ хьалха йалар къовсуш, SUP-бордаш тӀехь а, каякашца лелар, флайбордхоша тӀема бовлуш, хин лыжаш хахкаран шоу, джетпакан къийсадаларш, вейкбордерийн а, джетсерферийн а аквабайкашна а, гидроциклашна а тӀехь трюкаш. Оцу мероприятин барамо туризман декъехь къоман совгӀатан Гран-при, Russian Event Awards 2019, «Тоьлла берийн туризман мероприяти» категорехь йаьккхира[16]. Оцу къовсамехь «Спортан областера уггаре дика хилам» номинацех кхоалгӀа меттиг йаьккхина[17].

Дарбанан-могушалла тойаран туризм

Коьрта йаззам: Дарбанан-могушалла тойаран туризм Россехь

Уггаре гӀарайаьллаСерноводск-Кавказски», иза лаьтта Эна-Хишкан кӀоштара Эна-Хишкахь.

Курортехь дарба до дог-цӀийца а, кхача дӀасабаржорца а, нервашца а, леларан а, гӀорторан а меженийн, чкъоьран а, ткъа иштта метаболизман галморзахаллашца а, гинекологин цамгаршца а болчу пациенташна. Коьрта Ӏаламан дарбанан фактор йу минералан хиш 9 шовда а, буру а, церан дерриг хлорид-гидрокарбонатан натрийн хи хьостера No 1 (Саьнгал) минерализацица 3,4 г/л, шена чохь 60 мг/л саьнгалводород, иштта магни, бром, йод, Кремнин мусталлашӀкремнин мусталла, лелайо лийчарехь, хи латторехь, кира буьлуш. Банешна леладо № 10 йолчу буру чуьра йод-бром йолу хи (дийнахь дӀадоьду 600 эзар литр гергга). ХӀума дӀасадаржаран системин цамгаршна дарба дан молуш леладо № 4 хьостера хи (Сода; дийнахь дӀадоьду 26 эзар л) — 4,6 г/л минерализаци йолу сульфат-гидрокарбонатан натрийца, шена чохь 0,6 г/л маьрша углеродан диоксид долуш. Минералан хишца дарба дина ца Ӏаш, Тамбукан Ӏомера беина сацкъаран терапи, физиотерапевтин процедураш, дарбанан физкультура, массаж, климатотерапи а лелайо[19].

Дарбанан хьосташ лело XIX бӀешеран йуккъехь волавелла доктор И. Я. Верзейн, цуо меттигера хишшан сурт хӀоттийна шен йаззамехь, иза зорба тоьхна «ТӀеман-медицинин журналехь»санаторий (600 маьнга а болуш), гидропатин клиника (саьнгалан клиника), маларан галерей, курзал, аэросоляри. Цигахь спортан майданаш а, Ӏам а, кеманийн станци а йара. Коьрта медицинан учрежденеш йара паркехь (шуьйра гӀаш долу тайпанаш — къахк, къахьашту, акхтарг, тхужа, декоративан коьллаш). Цигахь вовшахтоьхна курортана гонаха леларш, автобусашца Соьлжа-ГӀала а, БуритӀе а экскурсеш. 1990-чу шерашкахь курортан дукхах йолу гӀишлош йохийна, парк дӀатесна. 2009 шарахь дуьйна дӀадолийра инфраструктура меттахӀоттор а, керла гӀишлош йар а, меттахӀоттийра историн «ХӀаваан йерда» цӀе йолу меттиг. Хьешийн сервисаш йухаметтахӀиттийна 2013-чу шарахь дуьйна[22]. ХӀинца курорто тӀеоьцу эзарнаш садоӀурш[18].

Милитари туризм

Коьрта йаззам: Милитари туризм Россехь

Российн лерринчу ницкъийн университетехь тӀеман туризман программаш кечйина йу. Оцу агӀонан гурашкахь университетан инфраструктура йукъайогӀу герз тохар Ӏамор, стендан герз деттар, тактикин лагерь, парашют йоцуш охьаэккхаран говзалла Ӏамо беркеманан фюзеляж, лагерь дӀатарваларан а, «Чаборз» баггица леларан а четаран гӀала. Тоьпаш еттаран программашна юкъахь ю тапча йеттар CZ-75, Glock-17, Viking MP446, иштта карабин «Сайга" МК 5.45 . Аэродинамикин биргӀа Goodsky аэродинамикин комплексехь йу уггаре йоккха плац тӀаьхь могӀанан гӀулчан кечам бар. Комплексан хьешашца цхьаьна болх беш бу инструкторш[23][24][25].

Экологин туризм

Коьрта йаззам: Экологин туризм Россехь

Туристийн маршруташ дӀахьо Нохчийчоьнан цхьа могӀа леррина ларйеш йолчу Ӏаламан мехкашкахь: Органан пачхьалкхан историн-архитектурин а, Ӏаламан а музей-заповедник, Органан заповедник, Веданан заказник, Галанчожан Ӏам, Инарлин Ӏам, Жалкхин Ӏам, Шен муьран иэсаш, Парабочевон заказник, Бай-аренан заказник, Кхоъ шовда, Хьалха-Мартанан заказник, Шелан заказник, Шуьйтан таллархойн заказник[26].

Йезачу меттиге туризм

Коьрта йаззам: Йезачу меттигашкахула туризм Россехь

зийарате — йеза меттиге, Кишиев Кунта-Хьаьжин динан философан-маслаӀатдархочун, авлийаан ненан каше[4][27].

  • Бальнеологин курорт «Серноводск-Кавказски»

    Бальнеологин курорт «Серноводск-Кавказски»

  • Туристийн-рекреацин кластер «Къоьзана-Ӏам»

    Туристийн-рекреацин кластер «Къоьзана-Ӏам»

  • Нихалойн кадскадах цхьа чухчари

    Нихалойн кадскадах цхьа чухчари

  • Нохчийн Республикин Къоман музей

    Нохчийн Республикин Къоман музей

Билгалдахарш

  1. ↑ Государственное и муниципальное управление в сфере туризма : учебник / коллектив авторов; под общ. ред. Е. Л. Писаревского. — М. : Федеральное агентство по туризму, 2014. — 192 с. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 14 апрель. Архивйина 2019 шеран 6 декабрехь
  2. ↑ О внесении изменений в состав Правительства Чеченской Республики и структуру органов исполнительной власти Чеченской Республики. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 1 май. Архивйина 2020 шеран 2 майхь
  3. ↑ 1 2 3 Назаева М. И. Роль и место сферы туризма в экономике Чеченской республики // Инновационная экономика: перспективы развития и совершенствования. — 2017. — № 4 (22). — С. 163—167.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Беданоков М.К., Назаева М.И. Развитие туризма Чеченской республики в современных условиях // Транспортное дело России. — 2017. — № 1. — С. 17—19.
  5. ↑ Об утверждении республиканской целевой программы «Развитие внутреннего и въездного туризма в Чеченской Республике на 2013—2018 годы». ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Архивйина 2020 шеран 10 февралехь
  6. ↑ Проект зоны «Ведучи» утвержден. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Архивйина 2020 шеран 7 июнехь
  7. ↑ Строительство всесезонного горнолыжного курорта «ВЕДУЧИ». ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Кху чуьра архивйина оригиналан 2020 шеран 7 июнехь
  8. ↑ В Чечне открылся туристский кластер «Кезеной-Ам». tourism.interfax.ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 6 декабрь. Архивйина 2018 шеран 27 сентябрехь
  9. ↑ В «Кезеной-Ам» обсудили вопросы развития Комплекса. chechnyatoday.com. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 6 декабрь. Архивйина 2022 шеран 27 апрелехь
  10. ↑ 1 2 Кадиева Х. Р., Амалаева К. У. Добро пожаловать в Чечню или как создать туристический кластер с нуля // Вестник ассоциации вузов туризма и сервиса. — 2019. — Т. 13, № 1. — С. 46—53.
  11. ↑ 1 2 3 4 «Шашлык-машлык» и милитари-туры. Чечня ждет 400 тыс. туристов. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 апрель. Архивйина 2020 шеран 7 июнехь
  12. ↑ 1 2 2020 год объявлен в Чечне Годом туризма
  13. ↑ Чечня заняла второе место в СКФО по увеличению количества иностранных туристов. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 апрель. Архивйина 2020 шеран 30 октябрехь
  14. ↑ Власти Чечни составили дресс-код для туристов. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 апрель. Архивйина 2020 шеран 26 апрелехь
  15. ↑ 1 2 3 4 В Чеченской Республике развиваются дайвинг, каньонинг, рафтинг и другие виды туризма. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 1 май. Архивйина 2022 шеран 10 июнехь
  16. ↑ Детская регата в Грозном выиграла гран-при премии в области событийного туризма. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 1 май. Архивйина 2020 шеран 2 февралехь
  17. ↑ Russian Event Awards 2019. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 1 май. Архивйина 2021 шеран 15 январехь
  18. ↑ 1 2 Федеральное Агентство по туризму. Чеченская Республика. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 14 апрель. Архивйина 2020 шеран 24 сентябрехь
  19. ↑ Курорты Северо-Кавказского федерального округа. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Архивйина 2020 шеран 28 апрелехь
  20. ↑ Курорт Серноводск-Кавказский — село Серноводск. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 1 май. Архивйина 2019 шеран 31 октябрехь
  21. ↑ Постановление Совмина РСФСР от 25.10.1971 N 578. www.libussr.ru. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 20 май. Архивйина 2018 шеран 20 майхь
  22. ↑ Серноводск — Кавказский. Возвращений позиций. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 1 май. Архивйина 2020 шеран 12 январехь
  23. ↑ Экстрим цвета хаки. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Архивйина 2020 шеран 28 апрелехь
  24. ↑ ЧЕЧНЯ. В Чечне предложили спецназ-туризм. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Архивйина 2020 шеран 20 январехь
  25. ↑ Чечня объявила год туризма. Туристов надеются привлечь милитари-турами. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Архивйина 2020 шеран 13 февралехь
  26. ↑ Развитие туризма в Чеченской Республике. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 1 май. Архивйина 2019 шеран 13 сентябрехь
  27. ↑ Туристский комплекс «Эрта». ТӀекхочу дата: 2020 шеран 2 май. Кху чуьра архивйина оригиналан 2020 шеран 7 июнехь

Библиографи

Хьажоргаш

Хьост — «https://ce.ruwiki.ru/w/index.php?title=Туризм_Нохчийчохь&oldid=12369852»