Биологи

Биологех лаьцна агӀонаш

Дийна Ӏаламан Ӏилма Зоологи • Микробиологи • Микологи • Лихенологи • Вирусологи • Систематика • Палеонтологи • Морфологи • Физиологи • Йукъара биологи • Цитологи • Эмбриологи • Биохими • Молекулан биологи • Биофизика • Этологи • Эволюцин 1илма • Агробиологи • Селекци • Даьхний лелор • Ветеринари • Фитопатологи

Клетка йоцу дахаран кеп Вирусаш Фаги

Прокариоташ Бактереш Кеп Актинобактереш (Actinobacteria) Кеп Aquificae ТӀехулар кеп группа Bacteroidetes/Chlorobi Кеп Caldiserica ТӀехулар кеп группа Chlamydiae/Verrucomicrobia Кеп Chloroflexi Кеп Chrysiogenetes Кеп Цианобактереш (Cyanobacteria) Кеп Deferribacteraceae Кеп Deinococcus-Thermus Кеп Dictyoglomi Кеп Elusimicroba ТӀехулар кеп группа Fibrobacteres/Acidobacteria Кеп Фирмикуташ (Firmicutes) Кеп Фузобактереш (Fusobacteria) Кеп Gemmatimonadetes Кеп Nitrospirae Кеп Planctomycetes Кеп Протеобактереш (Proteobacteria) Кеп Спирохеташ (Spirochaetes) Кеп Synergistetes Кеп Тенерикуташ (Tenericutes) Кеп Thermodesulfobacteria Кеп Thermotogae Сина-баьццара хинбецаш Кхунах терра CoL: Низам Beggiatoales — Беггиатови Низам Chroococcales — Хроококкови Низам Nostocales — Ностокови Низам Oscillatoriales — Осциллаториеви Низам Prochlorales — Прохлорофиташ Низам Stigoneomatales — Стигонемови Кхунах терра NCBI: Низам Chroococcales — Хроококкови Класс Gloeobacteria Низам Nostocales — Ностокови Низам Oscillatoriales — Осциллаториеви Низам Pleurocapsales — Плеврокапсови Низам Prochlorales — Прохлорофиташ Низам Stigoneomatales — Стигонемови Риккетсеш Анаплазма Микоплазмаш

Эукариоташ Протисташ Саркомастигофораш Кеп Foraminifera — Фораминифераш Кеп Radiolaria — Радиоляреш Тоба Actinophryida Тоба Centrohelida Тоба Desmothoracida Класс Chrysophyceae — Дешийн хинбецаш Кеп Dinoflagellata — Динофлагелляташ Кеп Euglenozoa — Эвгленови Низам Volvocales — Вольвоксови Кеп Amoebozoa Кеп Choanoflagellata — Воротничковые жгутиконосцы Инфузореш Инфузорин таксономи Споровикаш класс Conoidasida Levine, 1988 кӀелхьара класс Coccidiasina Leuckart, 1879 кӀелхьара класс Грегаринаш (Gregarinasina) Dufour, 1828 класс Aconoidasida Mehlhorn, Peters et Haberkorn, 1980 кӀелхьара класс цӀийн споровикаш (Haemosporida Danilewsky, 1885) кӀелхьара класс Piroplasmasina Wenyon, 1926 класс Blastocystea T. Cavalier-Smith, 1998 Споровикаш Гетероконтофитови хинбецаш (Heterokontophyta), цунна йукъайогӀа: Оомицеташ, Диатомови хинбецаш кхин а. Гаптофитови хинбецаш (Haptophyta) Криптофитови хинбецаш (Cryptophyta) Альвеолобионташ Инфузореш (Ciliophora) — 8000 кеп гергга; Споровикаш (Apicomplexa) — 4000 кеп гергга, церан декъахь малярийни плазмодий а, токсоплазма; Динофлагелляташ (Dinoflagellata) — 2500 кеп гергга. Ж1аьлийн нускалаш Лахара ж1аьлийн нускалаш Бластокладиеви Хитридиомицеташ Гломеромицеташ Неокаллимастигови Зигомицеташ Лакхара ж1аьлийн нускалаш Аскомицеташ Базидиомицеташ Дейтеромицеташ Ораматаш Хинбецаш Эвгленови хинбецаш (Euglenophyta) Пикобилифитови хинбецаш (Picobiliphyta) Гетероконтофиташ (Heterokontophyta) Мокха хинбецаш (Phaeophyta) Можа-баьццара хинбецаш (Xanthophyta) Дешийн хинбецаш (Chrysophyta) Диатомови хинбецаш (Bacillariophyta) Архепластидаш (Archaeplastida) (парафилетин таксон) Нематофитови хинбецаш (Nematophyta) † Ц1ен хинбецаш (Rhodophyta) Харови хинбецаш (Charophyta) Баьццара хинбецаш (Chlorophyta) Лакхара ораматаш Мохкепарнаш (Bryophytes) До1хан мох (Marchantiophyta) Антоцеротовидни (Anthocerotophyta) Bryophyta) Пхенаш долу ораматаш (Tracheophytes) Псилотокепарнаш (Psilotophyta) Папоротниккепарнаш (Pteridophyta) Плаункепарнаш (Lycopodiophyta) Ужовниккепарнаш (Ophioglossophyta) Хвощкепарнаш (Equisetophyta) Х1у долу ораматаш Х1у долу папоротникаш (Pteridospermatophyta) † Гинкговидни (Ginkgophyta) Гнетовидни (Gnetophyta) Хвойни (Pinophyta) Саговниккепарнаш (Cycadophyta) Къоьвланах1удерш (Magnoliophyta) Дийнаташ КӀелхьара бахам Эуметазойш Чуьрашйерш йа радиальни, Coelenterata, йа Radiata Книдареш йа стрекающи, Cnidaria (дӀайазйина йу 11 000 кеп гергга) Гребневикаш, Ctenophora (йевза 100—150 кеп) Bilateria Первичнороти (Protostomia) Acoelomorpha Ортонектидаш, Orthonectida (30 кеп гергга) Дициемидыаш, Dicyemida йа Rhombozoa Ч1апа н1аьний, Plathelmintes (25 000 кеп гергга) Немертинаш, Nemertina йа Nemertini (1000 кеп гергга) Гайт1ац1оцкъамаш долу н1аьний илийа гастротрихаш, Gastrotricha (600 кеп гергга) Гнатостомулидаш, Gnathostomulida (100 кеп гергга) Micrognathozoa (цхьаъ бен йоца кеп — Limnognathia maerski) Коловраткаш, Rotatoria йа Rotifera (1500 кеп гергга) Скребнеш йа акантоцефалаш, Acanthocephala (750 кеп гергга) Коьртанхоботйерш, Cephalorhyncha Йуккъепорошицеви, Entoprocta (150 кеп гергга) Нематодаш йа гоьрга нӀаьний, Nematoda (дӀайаздина ду 80 000 кеп гергга, шадерг миллион гергга хила тарлуш ду) Месашйерш, Gordiacea йа Nematomorpha (320 кеп гергга) Циклиофор, Cycliophora (йевзаш йу кхо кеп) Моллюскаш йа кӀедадегӀдерш, Mollusca (150 000 кеп гергга) Сипункулидаш, Sipunculida (144—320 кеп гергга) Х1озан н1аьний, йа аннелидаш, Annelida (12 000 сов кеп) Эхиураш, Echiura (150 кеп гергга) Меллашалеларш, Tardigrada (900 сов кеп) Онихофораш йа хьалхаратрахейни, Onichophora (100 кеп гергга) Дакъошдолукогашдерш, Arthropoda: садолу х1уманаш (шайершше а, хетарехь, 3—10 тӀера 30 млн кхаччалца), гезигкепарнаш (100 000 кеп гергга), раккепарнаш (52 000 кеп гергга) кхин дӀа а. Форонидаш, Phoronida (йевзаш йу 12 тайпана) Мшанкаш, Bryozoa йа Ectoprocta (5000 кеп гергга) Белшанкогашдерш йа брахиоподаш, Brachiopoda (280 гергга тахана а, 30 000 халлакхилларш а) Вторичнороти (Deuterostomia) Механц1окайерш, Echinodermata (7000 кеп гергга): х1ордан седарчий (1600 кеп гергга), х1ордан зуьнаш (940 кеп гергга) кхин дӀа а. Щетинкочелюстни, Chaetognatha (120 кеп гергга) Аххордайерш, Hemichordata (100 кеп гергга) Хордайерш, Chordata (51 000 кеп гергга): церан декъахь букъадаь1ахкайерш (40 000 кеп гергга; шураюушйерш (5400 кеп гергга), олхазараш (9800 сов тайпа) и др.)) КӀелхьара бахам Прометазойш Губкаш, Porifera йа Spongia (8000 кеп гергга) Ч1оьрнашдерш, Placozoa йа Mesenchymia (цхьана кепа)

Адам а, цуна могашалла а Адаман меженийн ситема Деган-пхенийн система Дог Пхенаш Лимфатически система Йуург ахьаран система  Эндокринни система  Иммунни система  Сенсорни система Соматосенсорни система Б1аьргануран система Хьожакхетаран сенсорни система Хазаран сенсорни система Чоман сенсорни система  Къовларан система Нервийн система коьрта периферийн Т1етовжа-волаваларан система даьӀахкан система Пхьидийн система Чук1елон система репродуктивни система хьатӀарадалийтаран система СадаӀаран система Лакхара нервийн болхбар (ЛНБ) Адаман ша кхиаралла Адаман могашалла

Йукъара биологи Цитологи Клетка Прокариотически клеткан хоттар Ораматийн клеткаш Дийнатан клетка Клеткан химин хоттам Клеткин энергетически процессаш Клетка йекъаялар Прокариотически клеткаш йекъаялар Амитоз Митоз Мейоз Генетика Классически генетика Популяционни генетика Археогенетика Молекулярни генетика Геномика Медицинан генетика Генийн инженери Спортан генетика Суьда-медицинан генетика Криминалан генетика Биохимин генетика Адаман генетика Микроорганизмийн генетика Ораматийн генетика Эволюцийн генетика Биометрийн генетика Экологийн генетика Бараман билгалонийн генетика Физиологийн генетика Психиатрийн генетика Соматически клеткийн генетика Вирусийн генетика Сте-боьршачийн генетика Радиационни генетика Кхиаран генетика Функциональни генетика Генетически генеалоги Биологически хими Биомолекулаш: Углеводаш Липидаш Белкеш Нуклеинови муьсталлаш ДНК РНК Молекулярни биологи Биотехнологи Биоинженери Биомедицина Наномедицина Биофармакологи Биоинформатика Т1ехье-хьалхе нисдараш Бионика Биоремедиаци Куьга къастам Клонировани Адаман клонировани Гибридизаци Генийн инженери Трансгенные ораматаш Трансгенни дийнаташ Экологи Кхиаран биологи Эволюцийн 1илма

Ков Биологи

Биоло́ги (грек. βιολογία; шира-грек. βίος — дахар + λόγος — Ӏилма) — Ӏилмийн система, Ӏаморан объекташ ю дийна хӀуманаш а, церан гонаха долу Ӏаламаца йолу юкъаметтиг а. Биологис массо а дахаран аспекташ Ӏамадо, ма дарра аьлча, структура а, функцеш а, кхиар а, кхолладалар а, эволюци а, садолу хӀуманаш Дуьнен тӀехь яржар а. Классашна йоькъа садолу хӀуманаш, церан билгалонаш гойту, церан бес-бесара схьайовлар гойту, церан гонахьара Ӏаламца йолу юкъаметтиг гойту.

XIX бӀешарахь, садолчу хӀуманийн цхьайолу аматаш йукъара хилар Ӏилманчашна гучадаьлча, биологи ша кепара Ӏилма санна билгалдаьлла. «Биологи» боху дош юкъадаьккхина масийтта вовшех бозуш боцачу авторша: Фридрих Бурдаха 1800 шарахь, Готфрид Рейнхольд Тревирануса 1802 шарахь, Жан Батист Ламарка.